Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (24.1962)

JERZY HA WRÓT

PROBLEMATYKA PRZEDROMAŃSKICH I ROMAŃSKICH ROTUND BAŁKAŃSKICH,
CZESKICH I POLSKICH
W UJĘCIU W. MOLE, W KONFRONTACJI Z WYNIKAMI OSTATNICH BADAN
Przyjaciołom z Jugosławii

Wojsław Mole, na XIX Międzynarodowym Kon-
gresie Historyków Sztuki w Paryżu, przedstawił
pracę, w której starał się wykazać, że kościół pod
wezwaniem św. Donata, w miejscowości Zadar
w Dalmacji, był powiązany z architekturą karoliń-
ską *. Podstawowe tezy tej pracy zawarte są w pol-
skim streszczeniu, którego wyjątki cytujemy: „San
Donato, jedyny z tego typu zabytków zachowanych
w Dalmacji — jest nieco prymitywnym wariantem
typu kościoła karolińskiego. Przypomina on rotundę
w Akwizgranie, czy kościół św. Sofii w Benewencie
— słowem budowlę mającą związki genetyczne
z ośmiobocznym planem San Vitale w Rawennie.
Zresztą nie jest to przykład odosobniony. Również
w Nona, najstarszym z centrów państwowych staro-
chorwackich wzniesiono ok. r. 800 kościół, poświęcony
frankońskiemu św. Aselowi.
Znaczenie kościoła św. Donata dla architektury
Dalmacji jest tym większe, że istnieją inne rotundy
na Półwyspie Bałkańskim. Z tych największe są:
okrągły kościół w Presławiu (drugiej stolicy pierw-
szego państwa bułgarskiego) i kościół św. Piotra
w Pas koło Nowego Pazaru. Kształt rotundy ma
* Praca powyższa jest skrótem obszernego opracowa-
nia na temat rotund w tych krajach.
X W. Mole, Deux problemes des relatlons entre la

również kościół św. Jerzego w Salonikach. Należy
więc stwierdzić, że zarówno rotundy dalmatyńskie
i bałkańskie jak i rotundy karolińskie, biorą swój
początek w centralnych budowlach rzymskich i póź-
noantycznych. Naśladowanie antyku dało w budow-
lach karolińskich początek nowym kierunkom. Ro-
tundy dalmatyńsko-bałkańskie są tylko jednym
z nich.
Jest rzeczą charakterystyczną, że rotundy poja-
wiają się na terenach zamieszkałych przez Słowian
zachodnich: w Czechach, na Morawach, w Słowacji
i w Polsce. Najważniejsze z nich to rotundy: św.
Wita w Pradze (926—929), na Ostrowiu Lednickim
w Wielkopolsce i św. św. Feliksa i Adaukta na
Wawelu (ok. 1000 r.). Wszystkie one mają coś z tra-
dycji architektury karolińskiej. Wszystkie powstały
na terenach rezydencji książęcych.2

1. KOŚCIÓŁ ŚW. DONATA W ZADARZE

Założenia centralne, które będą tematem naszych
rozważań, posiadają różne układy przestrzenne. Nie-
które z nich występują w całych ugrupowaniach,

France et le Sud-Est europćen dans le domaine de Fart
priroman, „Biul. Hist. Sztuki”, XX, 1958, nr 2, s. 132—138.
2 Tamże, s. 138.

255