DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Galicka, Izabella; Świechowski, Zygmunt: Problemy konserwatorskie kolegiaty w Kołobrzegu: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 30.V.1960 r.)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45620#0442
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
IZABELLA GALICKA, ZYGMUNT ^WIECHOWSKI
PROBLEMY KONSERWATORSKIE KOLEGIATY W KOŁOBRZEGU
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 30.Y.1960 r.)
Pierwsza świątynia kołobrzeska
usytuowana była na terenie dawnej
słowiańskiej osady przedlokacyjnej
— starego Kołobrzegu, ok. 3 km.
od miasta obecnego. Z świątynią tą
związana jest wiadomość o biskup-
stwie w Kołobrzegu, jednym z pię-
ciu istniejących w 1000-nym roku
w państwie polskim. Kołobrzeg
niedługo pozostawał siedzibą bis-
kupstwa, przeniesionego wkrótce do
Wolina, a od 1176 r. do Kamienia.
Kościół kołobrzeski jednak pozostał
i jest przekaz, że w 1125 r. biskup
Otto z Bambergu odbudował go
i konsekrował p.w. N.P.M. (Herbordi
vita Ottonis, s. 799. Ebonis vita
Ottonis, s. 857) Już w 1219 r.
istnieje pierwsza wzmianka o ka-
noniku w Kołobrzegu, co oznacza,
że kościół N.P.M. w Starym Koło-
brzegu był kolegiackim (Pom-
mersches Urkundenbuch I, s. 142).
Wiadomość źródłowa z 1254 r. (na
rok przed lokacją nowego miasta
Kołobrzegu) mówi, że kardynał
Piotr z Utrechtu na prośbę kapi-
tuły kołobrzeskiej zapewnia do-
tację na budowę nowego kościoła
(Pommersches Urkundenbuch II,
s. 9). Zarówno jednak formy sty-
lowe, jak i ogromne wymiary
istniejącej kolegiaty nie pozwalają
umieścić jej czasowo w poł. XIII
w., w świeżo lokowanym mieście,
nie mającym jeszcze tak znacznych
potrzeb w zakresie kultowym. Ist-
nieją jednakże dane, które pozwa-
lają przypuścić, że obecnie istnie-
jący kościół jest z kolei drugim na
tym obszarze:
1) Podczas prac ziemnych na tere-
nie naw południowych kolegiaty
(w 1930 r.) stwierdzono istnienie
próchnicy z dużą ilością resztek
szkieletów i trumien, również pod
filarami międzynawowymi. Stąd
wniosek, że na terenie obecnych
naw znajdował się wcześniej cmen-
tarz (zapewne przykościelny). Po-
nadto odsłonięto wówczas między
filarami fundament przebiegający
wzdłuż wschodniej ściany południo-
wych naw bocznych, posadowiony
na calcu i różniący się zasadniczo
od fundamentów istniejącego obiek-
tu.
2) Na emporze kolegiaty znajdowały
się do 1945 r. lapidarialnie umiesz-
czone dwa kapitale ze sztucznego
kamienia, nie wiążące się stylowo
z obecnie istniejącym obiektem.
Analiza formalna wyobrażonych na
kapitelu liści o naturalistycznym
kształcie pozwala na datowanie
ich ok. poł. XIII w. Po odgruzo-
waniu terenu lektorium w 1960 r.
odnaleziono dodatkowo bazę z na-
rożnymi żabkami, odpowiadającą
chronologicznie powyższym kapite-
lom. Elementy te mogłyby pochodzić
właśnie z kościoła wzniesionego
po 1254 r.
3) Wyniki badań terenowych, pro-
wadzonych w 1958/59 r. przez inż.
arch. W. Galickiego w najbliższym
otoczeniu prezbiterium, rozstrzyg-
nęły problem decydująco na rzecz
istnienia wcześniejszej budowli,
poprzez odkrycie reliktów jej fun-
damentów różniących się zasadniczo
od fundamentów istniejącego koś-
cioła. Szczegółowe wyniki badań
przedstawione są w dokumentacji
naukowej kolegiaty, opracowanej
przez Pracownię Dokumentacji Hi-
storycznej P.P. Pracownie Konser-
wacji Zabytków w Warszawie.
Kolejne fazy budowy istniejącej
kolegiaty, zwłaszcza problem do-
budowania skrajnych naw oraz
rozbudowy wieży zachodniej, były
znane i omawiane często w litera-
turze. Jednakże dopiero analityczne
badania obnażonych z tynku mu-
rów, pozwoliły na pełne ustalenie
chronologii poszczególnych partii.
Dla ich datowania podstawę sta-
nowić mogą wzmianki źródłowe.
Takim istotnym dokumentem jest
wzmianka z 1316 r. mówiąca, że
budowa „St. Mariae gloriosae” jesz-
cze nie jest gotowa, lecz jest już
na ukończeniu (Pommersches Ur-
kundenbuch V, s. 276). Z 1321 r.
mamy wiadomość, że w gotowym
kościele odprawiona została msza
(Pommersches Urkundenbuch VI,
s. 21). Wzmianka z 1301 r. o ufun-
424
IZABELLA GALICKA, ZYGMUNT ^WIECHOWSKI
PROBLEMY KONSERWATORSKIE KOLEGIATY W KOŁOBRZEGU
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 30.Y.1960 r.)
Pierwsza świątynia kołobrzeska
usytuowana była na terenie dawnej
słowiańskiej osady przedlokacyjnej
— starego Kołobrzegu, ok. 3 km.
od miasta obecnego. Z świątynią tą
związana jest wiadomość o biskup-
stwie w Kołobrzegu, jednym z pię-
ciu istniejących w 1000-nym roku
w państwie polskim. Kołobrzeg
niedługo pozostawał siedzibą bis-
kupstwa, przeniesionego wkrótce do
Wolina, a od 1176 r. do Kamienia.
Kościół kołobrzeski jednak pozostał
i jest przekaz, że w 1125 r. biskup
Otto z Bambergu odbudował go
i konsekrował p.w. N.P.M. (Herbordi
vita Ottonis, s. 799. Ebonis vita
Ottonis, s. 857) Już w 1219 r.
istnieje pierwsza wzmianka o ka-
noniku w Kołobrzegu, co oznacza,
że kościół N.P.M. w Starym Koło-
brzegu był kolegiackim (Pom-
mersches Urkundenbuch I, s. 142).
Wiadomość źródłowa z 1254 r. (na
rok przed lokacją nowego miasta
Kołobrzegu) mówi, że kardynał
Piotr z Utrechtu na prośbę kapi-
tuły kołobrzeskiej zapewnia do-
tację na budowę nowego kościoła
(Pommersches Urkundenbuch II,
s. 9). Zarówno jednak formy sty-
lowe, jak i ogromne wymiary
istniejącej kolegiaty nie pozwalają
umieścić jej czasowo w poł. XIII
w., w świeżo lokowanym mieście,
nie mającym jeszcze tak znacznych
potrzeb w zakresie kultowym. Ist-
nieją jednakże dane, które pozwa-
lają przypuścić, że obecnie istnie-
jący kościół jest z kolei drugim na
tym obszarze:
1) Podczas prac ziemnych na tere-
nie naw południowych kolegiaty
(w 1930 r.) stwierdzono istnienie
próchnicy z dużą ilością resztek
szkieletów i trumien, również pod
filarami międzynawowymi. Stąd
wniosek, że na terenie obecnych
naw znajdował się wcześniej cmen-
tarz (zapewne przykościelny). Po-
nadto odsłonięto wówczas między
filarami fundament przebiegający
wzdłuż wschodniej ściany południo-
wych naw bocznych, posadowiony
na calcu i różniący się zasadniczo
od fundamentów istniejącego obiek-
tu.
2) Na emporze kolegiaty znajdowały
się do 1945 r. lapidarialnie umiesz-
czone dwa kapitale ze sztucznego
kamienia, nie wiążące się stylowo
z obecnie istniejącym obiektem.
Analiza formalna wyobrażonych na
kapitelu liści o naturalistycznym
kształcie pozwala na datowanie
ich ok. poł. XIII w. Po odgruzo-
waniu terenu lektorium w 1960 r.
odnaleziono dodatkowo bazę z na-
rożnymi żabkami, odpowiadającą
chronologicznie powyższym kapite-
lom. Elementy te mogłyby pochodzić
właśnie z kościoła wzniesionego
po 1254 r.
3) Wyniki badań terenowych, pro-
wadzonych w 1958/59 r. przez inż.
arch. W. Galickiego w najbliższym
otoczeniu prezbiterium, rozstrzyg-
nęły problem decydująco na rzecz
istnienia wcześniejszej budowli,
poprzez odkrycie reliktów jej fun-
damentów różniących się zasadniczo
od fundamentów istniejącego koś-
cioła. Szczegółowe wyniki badań
przedstawione są w dokumentacji
naukowej kolegiaty, opracowanej
przez Pracownię Dokumentacji Hi-
storycznej P.P. Pracownie Konser-
wacji Zabytków w Warszawie.
Kolejne fazy budowy istniejącej
kolegiaty, zwłaszcza problem do-
budowania skrajnych naw oraz
rozbudowy wieży zachodniej, były
znane i omawiane często w litera-
turze. Jednakże dopiero analityczne
badania obnażonych z tynku mu-
rów, pozwoliły na pełne ustalenie
chronologii poszczególnych partii.
Dla ich datowania podstawę sta-
nowić mogą wzmianki źródłowe.
Takim istotnym dokumentem jest
wzmianka z 1316 r. mówiąca, że
budowa „St. Mariae gloriosae” jesz-
cze nie jest gotowa, lecz jest już
na ukończeniu (Pommersches Ur-
kundenbuch V, s. 276). Z 1321 r.
mamy wiadomość, że w gotowym
kościele odprawiona została msza
(Pommersches Urkundenbuch VI,
s. 21). Wzmianka z 1301 r. o ufun-
424