DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Miscellanea
DOI article:Ciechanowski, Kazimierz: W sprawie datowania chrzcielnicy legnickiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45620#0395
KAZIMIERZ CIECHANOWSKI
W SPRAWIE DATOWANIA CHRZCIELNICY LEGNICKIEJ*
Chrzcielnica z kościoła św. Piotra w Legnicy
uzyskała niedawno monografię, zawierającą szcze-
gółowe omówienie zagadnień związanych z badaniem
tego zabytku h Wszechstronne to opracowanie
uwzględnia w pewnej mierze i epigrafikę, na której
oparto poniższe wnioski co do datowania. Na tym
punkcie nie zgadzają się one z wnioskami autorki —
M. Pietrusińskiej datującej zabytek na koniec
XIII stulecia.
Przykład analizy inskrypcji jako podstawy chro-
nologii dają m. in. prace o Szczerbcu2 i tympanonie
Włostowiców z kościoła poaugustiańskiego na Piasku
we Wrocławiu 3.
Na epigrafice legnickiej można skonstatować, że
dzieła z metalu wyprzedzały formami liter napisy
na innym materiale. Takie wyprzedzanie można dziś
ustalić dzięki powiększeniu materiału badanego
i ujawnianiu faktów nieznanych. Jest ono również
skutkiem zastosowania nowych metod badawczych.
To będzie przedmiotem poniższego studium.
Przed szczegółowym rozpatrywaniem napisu wy-
konanego w technice odlewniczej, trzeba uwzględ-
nić, że epigrafika na metalu wykształca znamiona
typologiczne wcześniej niż paleografia kodeksowa.
Tak np. w XII w. formy w piśmie grawerowanym
i odlewniczym wyprzedzają znacznie pismo kute
w kamieniu, zaś dla pisma skryptoriów klasztornych
za wzory uznano — inicjalne znaki wyrobów złotni-
czych i ludwisarskich4. Jeśli więc np. u schyłku
XIII w. w kodeksie lubiąskim znajduje się pewien
typ liter taki jak w omawianym zabytku ludwisar-
* Autor dziękuje Prof. Zofii Budkowej za cen-
ne uwagi.
1 M. Pietrusińska, Protogotycka chrzcielnica w
Legnicy, „Biul. Hist. Sztuki”, XXII, 1960, nr 1.
2 W. Semkowicz, Paleografia łacińska, Kraków
1951; Rozdz. Polska epigrafia średniowieczna.
3 M. Morelowski, Tympanon Marii Włostowicowej
i Świętosława, „Sprawozdania Wrocł. Tow. Nauk. Komisja
Hist. Sztuki”, 1951,
skim, to nie można na tym fakcie opierać datowania
inskrypcji zabytku legnickiego. Jest on bowiem z me-
talu i należy go datować według czasu powstania
form liter w tym tworzywie.
Początek inskrypcji zaznaczono inicjalnym krzy-
żem, typowo romańskim, przekraczającym dwukrot-
nie wysokość liter. Jego skomplikowana forma z po-
wtórzoną ośmiokrotnie spiralą byłaby z pewnością
zastąpiona prostszym krzyżem gotyckim, jako formą
odpowiedniejszą i bardziej reprezentacyjną, gdyby
ją wykonano w 2. połowie XIII w., a nawet jak są-
dzi Pietrusińska z początkiem XIV stulecia.
Literowanie napisu obiega, jak wiadomo obwód
czaszy w pobliżu górnej krawędzią Treść inskrypcji
górnej brzmi: + HIC BABTIZATU /m/. BABTISMI
c
FO /n/ TE RENATU /m/ O DET X /Christus/ GRAT
i i _
/um/ S/ibi/ MATR/i/S VISERE NATU/m/5.
Statystyka 54 liter chrzcielnicy przedstawia się
następująco:
Odmiana
epigraficz-
na
capitalis
ąuadrata
uncialis
pseudo
uncialis
minuscula
graeca
ilość (54)
41
7
4
2
1
% (100)
75,85
12,90
7,45
1,85
1,85
4 M. Laurant (Art Rhenan art mosan et art bysan-
tin, Bysantion, VI, Bruksela 1931), jak i inni uczeni bel-
gijscy, konstatuje, że wzory dla iluminacji wprowadzili
złotnicy XII w., czego dowodem typowo złotnicze po-
mysły w miniaturach i inicjałach (granulacja, filigran,
klamry...).
5 H. L uc hs, Schlesische Inschriften von XIII bis
XIV Jahrh. „Schles. Vorzeit in Bild u. Schrift.”, III, 1881,
s. 329.
377
W SPRAWIE DATOWANIA CHRZCIELNICY LEGNICKIEJ*
Chrzcielnica z kościoła św. Piotra w Legnicy
uzyskała niedawno monografię, zawierającą szcze-
gółowe omówienie zagadnień związanych z badaniem
tego zabytku h Wszechstronne to opracowanie
uwzględnia w pewnej mierze i epigrafikę, na której
oparto poniższe wnioski co do datowania. Na tym
punkcie nie zgadzają się one z wnioskami autorki —
M. Pietrusińskiej datującej zabytek na koniec
XIII stulecia.
Przykład analizy inskrypcji jako podstawy chro-
nologii dają m. in. prace o Szczerbcu2 i tympanonie
Włostowiców z kościoła poaugustiańskiego na Piasku
we Wrocławiu 3.
Na epigrafice legnickiej można skonstatować, że
dzieła z metalu wyprzedzały formami liter napisy
na innym materiale. Takie wyprzedzanie można dziś
ustalić dzięki powiększeniu materiału badanego
i ujawnianiu faktów nieznanych. Jest ono również
skutkiem zastosowania nowych metod badawczych.
To będzie przedmiotem poniższego studium.
Przed szczegółowym rozpatrywaniem napisu wy-
konanego w technice odlewniczej, trzeba uwzględ-
nić, że epigrafika na metalu wykształca znamiona
typologiczne wcześniej niż paleografia kodeksowa.
Tak np. w XII w. formy w piśmie grawerowanym
i odlewniczym wyprzedzają znacznie pismo kute
w kamieniu, zaś dla pisma skryptoriów klasztornych
za wzory uznano — inicjalne znaki wyrobów złotni-
czych i ludwisarskich4. Jeśli więc np. u schyłku
XIII w. w kodeksie lubiąskim znajduje się pewien
typ liter taki jak w omawianym zabytku ludwisar-
* Autor dziękuje Prof. Zofii Budkowej za cen-
ne uwagi.
1 M. Pietrusińska, Protogotycka chrzcielnica w
Legnicy, „Biul. Hist. Sztuki”, XXII, 1960, nr 1.
2 W. Semkowicz, Paleografia łacińska, Kraków
1951; Rozdz. Polska epigrafia średniowieczna.
3 M. Morelowski, Tympanon Marii Włostowicowej
i Świętosława, „Sprawozdania Wrocł. Tow. Nauk. Komisja
Hist. Sztuki”, 1951,
skim, to nie można na tym fakcie opierać datowania
inskrypcji zabytku legnickiego. Jest on bowiem z me-
talu i należy go datować według czasu powstania
form liter w tym tworzywie.
Początek inskrypcji zaznaczono inicjalnym krzy-
żem, typowo romańskim, przekraczającym dwukrot-
nie wysokość liter. Jego skomplikowana forma z po-
wtórzoną ośmiokrotnie spiralą byłaby z pewnością
zastąpiona prostszym krzyżem gotyckim, jako formą
odpowiedniejszą i bardziej reprezentacyjną, gdyby
ją wykonano w 2. połowie XIII w., a nawet jak są-
dzi Pietrusińska z początkiem XIV stulecia.
Literowanie napisu obiega, jak wiadomo obwód
czaszy w pobliżu górnej krawędzią Treść inskrypcji
górnej brzmi: + HIC BABTIZATU /m/. BABTISMI
c
FO /n/ TE RENATU /m/ O DET X /Christus/ GRAT
i i _
/um/ S/ibi/ MATR/i/S VISERE NATU/m/5.
Statystyka 54 liter chrzcielnicy przedstawia się
następująco:
Odmiana
epigraficz-
na
capitalis
ąuadrata
uncialis
pseudo
uncialis
minuscula
graeca
ilość (54)
41
7
4
2
1
% (100)
75,85
12,90
7,45
1,85
1,85
4 M. Laurant (Art Rhenan art mosan et art bysan-
tin, Bysantion, VI, Bruksela 1931), jak i inni uczeni bel-
gijscy, konstatuje, że wzory dla iluminacji wprowadzili
złotnicy XII w., czego dowodem typowo złotnicze po-
mysły w miniaturach i inicjałach (granulacja, filigran,
klamry...).
5 H. L uc hs, Schlesische Inschriften von XIII bis
XIV Jahrh. „Schles. Vorzeit in Bild u. Schrift.”, III, 1881,
s. 329.
377