Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (24.1962)

JERZY KOWALCZYK


II. 13. Kaplica Sw. Krzyża. Fragment dekoracji pod-
lucza arkady. (Fot. S. Butrym)

wyzwala się w pełni i święci triumfy jego artystyczny
talent z prawdziwego zdarzenia. Z niebywałą mastrią
tworzy on, w jakże trudnym do opanowania tworzy-

wie stiukowym, różnorodne dynamiczne kształty kar-
tuszy herbowych, czy te z sentencjami proroctw.
Najśmielsze i najbardziej fantazyjne, w barokowym
umiłowaniu bogactwa kształtów, są dekoracyjne kar-
tusze nad oknami tamburu a zwłaszcza dwa z nich
nad herbami fundatorów, odznaczające się miękkością
i soczystością formy, ujęte nadto po bokach fanta-
stycznymi stworami antropomorficznymi. Równie bo-
gata w pomysłach i mistrzowska w wykonaniu jest
dekoracja roślinna Falconiego, począwszy od drob-
nych, subtelnych listków akantu, którymi z wielkim
smakiem wzbogaca profile podziałów architektonicz-
nych do dużych kompozycji owocowo-kwiatowych
i ulistwionych zwojów, którymi wypełnia znaczne po-
wierzchnie fryzów, płycin i podłucza arkady (il. 9,
11—13). Z zamiłowaniem operuje on motywem akantu,
którego wiciom, przy miękkiej, barokowej interpre-
tacji nadaje jeszcze ściśle symetryczny układ spiral-
nego ornamentu renesansowej arabeski, zwłaszcza we
fryzach pod obrazami (il. 11, 12). Przypominają one
najbardziej z innych dzieł Falconiego stiuki w Kli-
montowie i zamku łańcuckim. Ściśle symetrycznie
(osiowo) są skomponowane przepyszne motywy kwia-
towo-owocowe na podłuczu arkady kaplicy, wpisane
nadto w geometryczne pola. Ale rzecz znamienna, że
przy ścisłej symetrii osiowej motywów roślinnych
i podziałów geometrycznych, nie powtarzają się orna-
menty po jednej i drugiej połowie podłucza, panuje
tu jeszcze jakgdyby renesansowa narietas. Trudno
byłoby się kusić o wyszukanie nazw botanicznych dla
tych przestylizowanych kwiatów i liści, jedynie
w uwieszonych na wstęgach pękach owocowych moż-
na odczytać owoce jabłoni, gruszy, granatu i wino-
grona. Obok motywiki roślinnej, Falconi z zamiłowa-
niem renesansowego artysty operuje w dekoracji
stylizowaną groteską antropomorficzną. We fryzach
pod obrazami, na podłuczu arkady i przy niektórych
kartuszach daje on uskrzydlone postacie ludzkie,
u których w miejsce kończyn wyrastają i rozwijają
się spiralnymi splotami wici roślinne. Na podłuczu
arkady kompozycje z pękami owoców wzbogaca rów-
nież renesansowymi w swoim charakterze główkami
kobiecymi z pióropuszem wachlarzowym nad włosa-
mi i udrapowaną chustą na szyi. Motyw ten pojawia
się u Falconiego już w dekoracji absydy jezuickiego
kościoła w Krakowie. W lubelskiej kaplicy, podobnie
jak i w innych swoich kompozycjach Falconi aplikuje
także jako motyw dekoracyjny uskrzydlone główki,
które tu umieścił we fryzie belkowania, u nasady
podłucza oraz w kartuszach nadokiennych.
Generalizując sprawę dekoracji należy stwierdzić,
że Falconi nigdy nie zdradził włoskiej ornamentyki
na rzecz motywów płn.-europejskich, czy to nider-
landzkiego ornamentu okuciowego czy niemieckiego
chrząstkowo-małżowinowego. Nawet jego kartusze,
które mogą czasami przypominać północny ornament

38