Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (24.1962)

JAN PRZAŁA


II. 9. Brzeg, zamek. Data „1536” na portalu w sali parterowej

czenie tego monogramu na gzymsie nad parterem,
nie można bez zastrzeżeń przypisać mu tej partii.
Parter i wieńczący go gzyms są z tego samego ga-
tunku piaskowca (w przeciwieństwie do piaskowca
we fryzie z herbami i posągami Jerzego i Barbary).
To może wskazywać na jednoczesne wykonanie
gzymsu oraz pilastrów parteru. Ale „W. B” może się
też wiązać z właścicielem gmerku nr 8 (il. 8). Zauwa-
żyć jednak wypadnie, że monogramy znajdują się
przeważnie na detalach rzeźbiarskich a nie architek-
tonicznych i to, skłania do łączenia „W. B” z par-
terem. Bazy pilastrów, architrawy i .gzymsy (za
wyjątkiem gzymsu z powyższym monogramem) są
zaopatrzone jedynie gmerkami. Z tego względu Mo-
relowski wysunął w dyskusji przypuszczenie, że rzeź-
biarze znakowali swoje prace monogramami a ich
pomocnicy raczej znakami kamieniarskimi.
Kapitele pilastrów, prawdopodobnie wszystkie,
albo za wyjątkiem parterowych, wykonał monogra-
mista „D”. Podanie jego nazwiska, podobnie jak na-
zwisk innych monogramistów, jest przy obecnym
stanie badań niemożliwe. „D” mogłoby oznaczać,
między innymi, Dominika Parr (?), autora dekoracji
figuralnych m. in. w Guestrow obok Franciszka
Parr18. Sprawa ta pozostaje nadal do wyjaśnienia
w przyszłości. W każdym razie udział Włochów, za-
równo kamieniarzy jak i rzeźbiarzy, przy dekoracji
bramy zamkowej w Brzegu jest niewątpliwy. Przy
znanej wszechstronności Włochów, niejeden noto-
wany archiwalnie jako architekt mógł też być rzeź-
biarzem. I na odwrót, od średnich wieków niejeden
notowany jako lapicyda bywał równocześnie i rzeź-
biarzem i muratorem. Podkreślić też wypadnie, że
ornament wypełniający pilastry został wykonany
ściśle według wzorników włoskich 19.
Gorzej przedstawia się sprawa wykonania rzeźby

figuralnej. Nie zauważono na niej ani gmerków, ani
monogramów, które by pozwoliły na wysunięcie ja-
kiejkolwiek hipotezy. Fryz popiersi, złożony z 24 „por-
tretów” Piastów, znajdujący się między I a II pię-
trem, wykonało jak można wnosić z analizy for-
malnej przynajmniej dwóch artystów. Tak samo
mogło być z dolnym fryzem (nad parterem) obej-
mującym w sąsiedztwie pary książącej odnośne trzy
herby, z których dwa podtrzymują rycerze. Tu ma-
my wprawdzie pewne dane z literatury lecz i one
nie są wystarczające. Bimler przypisał posągi Je-
rzego i Barbary Andrzejowi Waltherowi, po czym
zmienił zdanie i połączył je z monogramistą „K. J” 20.
Herby i niektóre rzeźby (prawdopodobnie ryce-
rzy) miał jakoby wykonać według Schoenborna ka-
mieniarz Wolf Scholtz i rzeźbiarz Jakub Warter21.
Nie jest to jednak bardzo przekonywające, tym
więcej obecnie, kiedy mamy podstawę przypuszczać,
że dolny fryz (może nie cały?) został wykonany
znacznie później niż sądzono. Źródła wspominające
o Warterze i rzeźbieniu przez niego herbów22, nie
koniecznie muszą się odnosić do herbów na fron-
towej elewacji a mogą do herbów od strony dzie-
dzińca i tp. Wprawdzie data „1576” znajduje się
tylko na jednym z czterech rycerzy i mogłaby być
wiązana wyłącznie z nim lub jeszcze z trzema pozo-
stałymi, ale mamy wrażenie, że odnosi się ona i do
17 Bimler, Die schlesischen..., jw., s. 46.
18 por. Haupt, jw.
19 Kębłowski, jw., s. 160.
20 Bimler, Die schlesischenjw., s. 46.
21 H. Schoenborn, Geschichte eter Stadt und des
Fuerstentums Brieg, Brzeg 1907, s. 152.
22 Bimler, Das Piastenschloss..., jw., s. 33.

406