DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Galicka, Izabella; Świechowski, Zygmunt: Problemy konserwatorskie kolegiaty w Kołobrzegu: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 30.V.1960 r.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45620#0443
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 1. Kołobrzeg, kolegiata. Rzut
poziomy. Rozwarstwienie chronolo-
giczne budowli. (Opr. W. Galicki)
dowanym ołtarzu, wyznaczyć by
mogła dolną granicę budowy kole-
giaty w jej pierwotnej formie
(Pommersches Urkundenbuch IV,
s. 26). Potwierdza to analiza stylo-
wa, doskonale mieszcząca występu-
jące formy w pierwszym dwudzie-
stoleciu XIV-go wieku.
Wówczas to wzniesiona została
kolegiata jako trzynawowa hala
bez prezbiterium, z jedną wieżą
od pd.-zach. W programie przewi-
dziana była niewątpliwie budowa
dwóch wież zachodnich (może pod
wpływem założeń kościołów lubec-
kich), jednakże w pierwszym etapie
zrealizowana została tylko wieża
południowa. Wskazują na to zarów-
no formy stylowe, zapóźnione w
stosunku do części północnej (małe
okienka zamknięte półkoliście, czę-
sto bliźnie, rozmieszczone nieregu-
larnie, duże płaszczyzny murów
bez podziału oknami), jak i analiza
węzłów murów i cegły. Dolna część
obecnego „westwerku” zbudowana
została łącznie z korpusem głów-
nym, aż do pierwszego gzymsu się-
gającego wysokością korony murów
korpusu i dopiero od tego miejsca
wzniesiona była w pierwszym etapie
wieża południowa. Korpus nawowy
długości 29 m, a szerokości ok.
21 m był nazewnątrz oszkarpowany
i posiadał w elewacjach północnej
i południowej wydłużone, wąskie
okna ostrołukowe, o profilu obra-
mienia charakterystycznym dla
przełomu XIII/XIV w.
Ściana wschodnia naw bocznych
zamknięta prosto, zakończona była
zapewne prowizorycznie, wobec
istnienia od wschodu budowli, któ-
rej miejsce zajęło prezbiterium.
Nie wiadomo jaką formę posiadał
pierwotnie szczyt wschodni, gdyż
został wymurowany na nowo w
XIX w. (po zawaleniu w 1817 r.)
i uległ powtórnie całkowitemu
zniszczeniu w 1945 r. Również nie
można odczytać pierwotnego zam-
knięcia korpusu halowego od strony
zachodniej, tzn. od strony przy-
stawionego bloku z jedną wieżą.
Dach kościoła kryty był zapewne
dachówką. Wnętrze korpusu nawo-
wego, halowe, trzynawowe, skle-
pione krzyżowo, posiadało osiem
filarów ośmiobocznych ze służkami
wtopionymi w narożniki filarów.
Filary te zapewne już w niedługim
czasie po wymurowaniu uległy roz-
chyleniu na skutek osunięcia się
gruntu.
Ściany naw bocznych od we-
wnątrz otynkowane, rozczłonkowane
były wnękami ostrołukowymi, usy-
tuowanymi rytmicznie pod wyso-
kimi oknami ostrołukowymi. Siady
tych wnęk zachowały się i odczytać
je można wyraźnie.
W następnej fazie zlikwidowano
budowlę istniejącą na wschód od
ukończonego w 1321 r. kościoła,
który mógł przejąć funkcje sakralne
i w 1323 r. rozpoczęto budowę
prezbiterium, jak wykazały badania
terenowe, zamierzonego w koncep-
cji. Budowa trwa do 1331 r. (Pom-
mersches Urkundenbuch VI, s.
177/8, Wachsen J. F., Historisch-
-diplomatische Geschichte der Alt-
stadt Colberg, s. 392).
W drugiej poł. XIV w. rozpo-
czyna się rozbudowa korpusu na-
wowego w kierunku pn. i pd.
W 1379 r. jest wzmianka o kaplicy
N.P.M. przy południowej nawie
kościoła, zaś w 1386 r. o poświęce-
niu kaplicy Holkenów usytuowanej
od strony północnej (Hoogeweg.,
Die Stifter und Klóster der Pro-
vinz Pommern, s. 345. Riemann H.,
Geschichte der Stadt Kolberg,
s. 459).
Daty te wyznaczają najprawdo-
podobniej terminy ukończenia roz-
budowy kolegiaty, bowiem, jak wy-
kazała analiza murów, skrajne na-
wy (tj. północna, zwana tradycyj-
nie „Holkengang” oraz południowa
tzw. „Badengang”) powstały jedno-
licie w 2. poł. XIV w., jako zamie-
rzone planowe poszerzenie kościoła,
II. 2. Kołobrzeg, kolegiata. Widok
na elewację pd. przed zniszczeniem.
(Fot. przed 1939. Zbiory Muzeum
Pomorza Zachodniego w Szczecinie)
a nie w wyniku kolejnych dobudów
poszczególnych kaplic. W skrajnej
nawie północnej nie było pierwotnie
empory, która została wbudowana
w XV w.; natomiast forma odcin-
kowych przęseł pomiędzy filarami
jest pierwotna, XIV-wieczna, zwią-
zana z przebiciem pierwotnych ścian
zewnętrznych trzynawowej hali
i otworzeniem przejść do północ-
nej nawy skrajnej.
W skrajnej nawie południowej
(„Badengang”) istniejące łuki przę-
słowe o koszowym wykroju są
wtórne i pochodzą z przebudowy
XVII-wiecznej. Okna północnej
nawy skrajnej były pierwotnie
II. 3. Kołobrzeg, kolegiata. Wnętrze
nawy głównej przed zniszczeniem.
Widok na lektorium. (Fot. przed
1939. Zbiory Muzeum Pomorza Za-
chodniego w Szczecinie)
425
II. 1. Kołobrzeg, kolegiata. Rzut
poziomy. Rozwarstwienie chronolo-
giczne budowli. (Opr. W. Galicki)
dowanym ołtarzu, wyznaczyć by
mogła dolną granicę budowy kole-
giaty w jej pierwotnej formie
(Pommersches Urkundenbuch IV,
s. 26). Potwierdza to analiza stylo-
wa, doskonale mieszcząca występu-
jące formy w pierwszym dwudzie-
stoleciu XIV-go wieku.
Wówczas to wzniesiona została
kolegiata jako trzynawowa hala
bez prezbiterium, z jedną wieżą
od pd.-zach. W programie przewi-
dziana była niewątpliwie budowa
dwóch wież zachodnich (może pod
wpływem założeń kościołów lubec-
kich), jednakże w pierwszym etapie
zrealizowana została tylko wieża
południowa. Wskazują na to zarów-
no formy stylowe, zapóźnione w
stosunku do części północnej (małe
okienka zamknięte półkoliście, czę-
sto bliźnie, rozmieszczone nieregu-
larnie, duże płaszczyzny murów
bez podziału oknami), jak i analiza
węzłów murów i cegły. Dolna część
obecnego „westwerku” zbudowana
została łącznie z korpusem głów-
nym, aż do pierwszego gzymsu się-
gającego wysokością korony murów
korpusu i dopiero od tego miejsca
wzniesiona była w pierwszym etapie
wieża południowa. Korpus nawowy
długości 29 m, a szerokości ok.
21 m był nazewnątrz oszkarpowany
i posiadał w elewacjach północnej
i południowej wydłużone, wąskie
okna ostrołukowe, o profilu obra-
mienia charakterystycznym dla
przełomu XIII/XIV w.
Ściana wschodnia naw bocznych
zamknięta prosto, zakończona była
zapewne prowizorycznie, wobec
istnienia od wschodu budowli, któ-
rej miejsce zajęło prezbiterium.
Nie wiadomo jaką formę posiadał
pierwotnie szczyt wschodni, gdyż
został wymurowany na nowo w
XIX w. (po zawaleniu w 1817 r.)
i uległ powtórnie całkowitemu
zniszczeniu w 1945 r. Również nie
można odczytać pierwotnego zam-
knięcia korpusu halowego od strony
zachodniej, tzn. od strony przy-
stawionego bloku z jedną wieżą.
Dach kościoła kryty był zapewne
dachówką. Wnętrze korpusu nawo-
wego, halowe, trzynawowe, skle-
pione krzyżowo, posiadało osiem
filarów ośmiobocznych ze służkami
wtopionymi w narożniki filarów.
Filary te zapewne już w niedługim
czasie po wymurowaniu uległy roz-
chyleniu na skutek osunięcia się
gruntu.
Ściany naw bocznych od we-
wnątrz otynkowane, rozczłonkowane
były wnękami ostrołukowymi, usy-
tuowanymi rytmicznie pod wyso-
kimi oknami ostrołukowymi. Siady
tych wnęk zachowały się i odczytać
je można wyraźnie.
W następnej fazie zlikwidowano
budowlę istniejącą na wschód od
ukończonego w 1321 r. kościoła,
który mógł przejąć funkcje sakralne
i w 1323 r. rozpoczęto budowę
prezbiterium, jak wykazały badania
terenowe, zamierzonego w koncep-
cji. Budowa trwa do 1331 r. (Pom-
mersches Urkundenbuch VI, s.
177/8, Wachsen J. F., Historisch-
-diplomatische Geschichte der Alt-
stadt Colberg, s. 392).
W drugiej poł. XIV w. rozpo-
czyna się rozbudowa korpusu na-
wowego w kierunku pn. i pd.
W 1379 r. jest wzmianka o kaplicy
N.P.M. przy południowej nawie
kościoła, zaś w 1386 r. o poświęce-
niu kaplicy Holkenów usytuowanej
od strony północnej (Hoogeweg.,
Die Stifter und Klóster der Pro-
vinz Pommern, s. 345. Riemann H.,
Geschichte der Stadt Kolberg,
s. 459).
Daty te wyznaczają najprawdo-
podobniej terminy ukończenia roz-
budowy kolegiaty, bowiem, jak wy-
kazała analiza murów, skrajne na-
wy (tj. północna, zwana tradycyj-
nie „Holkengang” oraz południowa
tzw. „Badengang”) powstały jedno-
licie w 2. poł. XIV w., jako zamie-
rzone planowe poszerzenie kościoła,
II. 2. Kołobrzeg, kolegiata. Widok
na elewację pd. przed zniszczeniem.
(Fot. przed 1939. Zbiory Muzeum
Pomorza Zachodniego w Szczecinie)
a nie w wyniku kolejnych dobudów
poszczególnych kaplic. W skrajnej
nawie północnej nie było pierwotnie
empory, która została wbudowana
w XV w.; natomiast forma odcin-
kowych przęseł pomiędzy filarami
jest pierwotna, XIV-wieczna, zwią-
zana z przebiciem pierwotnych ścian
zewnętrznych trzynawowej hali
i otworzeniem przejść do północ-
nej nawy skrajnej.
W skrajnej nawie południowej
(„Badengang”) istniejące łuki przę-
słowe o koszowym wykroju są
wtórne i pochodzą z przebudowy
XVII-wiecznej. Okna północnej
nawy skrajnej były pierwotnie
II. 3. Kołobrzeg, kolegiata. Wnętrze
nawy głównej przed zniszczeniem.
Widok na lektorium. (Fot. przed
1939. Zbiory Muzeum Pomorza Za-
chodniego w Szczecinie)
425