DOI issue:
Nr. 3/4
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Baranowski, Jerzy: Rysunkowy dziennik podróży po Włoszech w 1655 r. Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Warzawskiego w dniu 10.IV.1962 r.)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45620#0457
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
*
Z europejskiej podróży Wąsow-
skiego, której trasa prowadziła
przez Austrię, Niemcy, Niderlandy,
Anglię, Francję i Włochy, zachował
się obszerny, liczący przeszło 500
stron in folio dziennik podróży.
Tytuł oryginału brzmi: „Europaea
peregrinatio Nicolai et Sigismundi
Grudziński. Peregrinationis comes
P. Barth. Nathan. Wąsowski S. J.
descripsit 1650 ad 1656”. (Przecho-
wywany w Muzeum Narodowym
w Krakowie, zbiory im. Czartorys-
kich, dz. rękopisów w. XVII, sygn.
3031. Mikrofilm w Bibliotece Na-
rodowej w Warszawie, Stacja Mi-
krofilmowa sygn. 11104).
Treścią tego systematycznego
i starannego sprawozdania, pisa-
nego po łacinie i ozdobionego licz-
nymi widokami miast europejskich,
są zagadnienia polityczne, społecz-
ne, ekonomiczne, czy kulturalne
ówczesnej Europy. Wiele miejsca
poświęcono problematyce organi-
zacji i programom naukowym kole-
giów jezuickich.
Całkowicie wyodrębnioną z chro-
nologicznej i systematycznej całości
partię stanowi 39-o stronicowa część
dziennika, zawierająca notatki
i rysunki autora z zakresu sztuki.
Obejmują one szeroki wachlarz
problematyki artystycznej, począw-
szy od zagadnień architektonicz-
nych — tak założeń całościowych
jak i wybranych tylko problemów,
czy detali dekoracyjnych i kon-
strukcyjnych, wyposażenia wnętrz
kościelnych, ogrodów pałacowych —
do zagadnień rzeźby, malarstwa,
materiałów budowlanych i dekora-
cyjnych. Rysunki wykonane są od-
ręcznie atramentem, wykazując nie-
kiedy pewne niedokładności w za-
chowaniu perspektywy i właści-
wych proporcji. Tekst komentarza,
pisany po polsku, przeplatający się
z rysunkami, pełen abrewiacji
i skreśleń, odbiega swą pospieszną
i niestaranną stroną zewnętrzną
od wypracowanej stylistycznie
i kaligraficznie zasadniczej części
diariusza peregrynacji. Całość ma-
teriału usystematyzowana jest w
miarę precyzyjnie według poszcze-
gólnych państw, natomiast nie po-
siada żadnego układu rzeczowego
czy problemowego. Powodów tak
niedoskonałej formy zewnętrznej
tej partii dziennika, dopatrywać
się należy nie tyle w braku dyscy-
pliny naukowej Wąsowskiego, ile
raczej w traktowaniu jej, jako
zupełnie osobistego zbioru rysun-
ków, zapisków technicznych i wra-
żeń estetycznych, robionego pod
kątem własnych zainteresowań
II. 1. Genua. Kościół Santi Ambrogio e Andrea. Przekrój podłużny,
rzut, filary podtrzymujące kopułę, filary międzynawowe. (Rys.
B. N. Wąsowski)
i praktycznych potrzeb. Tak notat-
ki jak i szkice rysunkowe wyko-
nywane być mogły w bezpośrednim
kontakcie z obiektem i dla tego
niejednokrotnie autor poprawić ich
później nie mógł, ani też zapewne
nie widział potrzeby.
Głównym przedmiotem zainte-
resowania Wąsowskiego była archi-
tektura, której poświęcił 8O°/o ry-
sunków (126 na ogólną liczbę 170)
i tekstu komentarza. Pozostała
część odnosi się do zagadnień rzeź-
by, malarstwa, czy ruchomego wy-
posażenia wnętrz. Wśród proble-
mów architektonicznych czołową
pozycję zajmuje architektura sak-
ralna, a szczególnie jezuicka, która
specjalnie koncentrowała jego
uwagę w trakcie pobytu w Nider-
ladach, Francji i Hiszpanii.
Ze wszystkich zwiedzanych pań-
stw najwięcej miejsca poświęcił
sztuce i architekturze włoskiej,
która dominuje nie tylko ilością
materiału, ale także szeroką skalą
tak artystycznych, jak i technicz-
nych zainteresowań autora. Ten
wszechstronnie zebrany materiał
był plonem prawie półrocznego po-
bytu we Włoszech. W trakcie tego
pobytu prócz Rzymu, który stanowił
główny cel podróży Grudzińskich,
zwiedzili oni wraz ze swoim opie-
kunem między innymi Genuę, Pizę,
Florencję, Neapol, Bolonię i We-
necję. Najbogatszą i najwszech-
stronniejszą „dokumentację” rysun-
kową i opisową w dzienniku pod-
róży Wąsowskiego posiadają dwa
kościoły jezuickie: genueński Santi
Ambrogio e Andrea i neapolitański
Gesu Nuovo. Obydwie te świątynie,
powstałe na przełomie wieku XVI
i XVII są dziełami jednego archi-
tekta, jezuity O. Giuseppe Valeriani.
R. Wittkower zalicza je do grupy
wielkich kościołów pozarzymskich
1. poł. w. XVII, wraz z takimi
obiektami jak S. Alessandro w Me-
diolanie, czy Duomo Nuovo w Bres-
cii. Wspólną cechą ich wg Wittko-
wera „jest założenie na planie
kwadratu lub prostokąta, z wyraźną
tendencją do łączenia planu cen-
tralnego Sw. Piotra z wydłużoną
osią”. (R. Wittkower, Art and ar-
chitecture in Italy 1600—1750).
Centralistyczne właściwości planu
obu kościołów zostały przez Wą-
sowskiego wydobyte w rysunku —
w wypadku planu Gesu Nuovo
może nawet przesadnie — i pod-
kreślone w komentarzu. Taka kon-
439
*
Z europejskiej podróży Wąsow-
skiego, której trasa prowadziła
przez Austrię, Niemcy, Niderlandy,
Anglię, Francję i Włochy, zachował
się obszerny, liczący przeszło 500
stron in folio dziennik podróży.
Tytuł oryginału brzmi: „Europaea
peregrinatio Nicolai et Sigismundi
Grudziński. Peregrinationis comes
P. Barth. Nathan. Wąsowski S. J.
descripsit 1650 ad 1656”. (Przecho-
wywany w Muzeum Narodowym
w Krakowie, zbiory im. Czartorys-
kich, dz. rękopisów w. XVII, sygn.
3031. Mikrofilm w Bibliotece Na-
rodowej w Warszawie, Stacja Mi-
krofilmowa sygn. 11104).
Treścią tego systematycznego
i starannego sprawozdania, pisa-
nego po łacinie i ozdobionego licz-
nymi widokami miast europejskich,
są zagadnienia polityczne, społecz-
ne, ekonomiczne, czy kulturalne
ówczesnej Europy. Wiele miejsca
poświęcono problematyce organi-
zacji i programom naukowym kole-
giów jezuickich.
Całkowicie wyodrębnioną z chro-
nologicznej i systematycznej całości
partię stanowi 39-o stronicowa część
dziennika, zawierająca notatki
i rysunki autora z zakresu sztuki.
Obejmują one szeroki wachlarz
problematyki artystycznej, począw-
szy od zagadnień architektonicz-
nych — tak założeń całościowych
jak i wybranych tylko problemów,
czy detali dekoracyjnych i kon-
strukcyjnych, wyposażenia wnętrz
kościelnych, ogrodów pałacowych —
do zagadnień rzeźby, malarstwa,
materiałów budowlanych i dekora-
cyjnych. Rysunki wykonane są od-
ręcznie atramentem, wykazując nie-
kiedy pewne niedokładności w za-
chowaniu perspektywy i właści-
wych proporcji. Tekst komentarza,
pisany po polsku, przeplatający się
z rysunkami, pełen abrewiacji
i skreśleń, odbiega swą pospieszną
i niestaranną stroną zewnętrzną
od wypracowanej stylistycznie
i kaligraficznie zasadniczej części
diariusza peregrynacji. Całość ma-
teriału usystematyzowana jest w
miarę precyzyjnie według poszcze-
gólnych państw, natomiast nie po-
siada żadnego układu rzeczowego
czy problemowego. Powodów tak
niedoskonałej formy zewnętrznej
tej partii dziennika, dopatrywać
się należy nie tyle w braku dyscy-
pliny naukowej Wąsowskiego, ile
raczej w traktowaniu jej, jako
zupełnie osobistego zbioru rysun-
ków, zapisków technicznych i wra-
żeń estetycznych, robionego pod
kątem własnych zainteresowań
II. 1. Genua. Kościół Santi Ambrogio e Andrea. Przekrój podłużny,
rzut, filary podtrzymujące kopułę, filary międzynawowe. (Rys.
B. N. Wąsowski)
i praktycznych potrzeb. Tak notat-
ki jak i szkice rysunkowe wyko-
nywane być mogły w bezpośrednim
kontakcie z obiektem i dla tego
niejednokrotnie autor poprawić ich
później nie mógł, ani też zapewne
nie widział potrzeby.
Głównym przedmiotem zainte-
resowania Wąsowskiego była archi-
tektura, której poświęcił 8O°/o ry-
sunków (126 na ogólną liczbę 170)
i tekstu komentarza. Pozostała
część odnosi się do zagadnień rzeź-
by, malarstwa, czy ruchomego wy-
posażenia wnętrz. Wśród proble-
mów architektonicznych czołową
pozycję zajmuje architektura sak-
ralna, a szczególnie jezuicka, która
specjalnie koncentrowała jego
uwagę w trakcie pobytu w Nider-
ladach, Francji i Hiszpanii.
Ze wszystkich zwiedzanych pań-
stw najwięcej miejsca poświęcił
sztuce i architekturze włoskiej,
która dominuje nie tylko ilością
materiału, ale także szeroką skalą
tak artystycznych, jak i technicz-
nych zainteresowań autora. Ten
wszechstronnie zebrany materiał
był plonem prawie półrocznego po-
bytu we Włoszech. W trakcie tego
pobytu prócz Rzymu, który stanowił
główny cel podróży Grudzińskich,
zwiedzili oni wraz ze swoim opie-
kunem między innymi Genuę, Pizę,
Florencję, Neapol, Bolonię i We-
necję. Najbogatszą i najwszech-
stronniejszą „dokumentację” rysun-
kową i opisową w dzienniku pod-
róży Wąsowskiego posiadają dwa
kościoły jezuickie: genueński Santi
Ambrogio e Andrea i neapolitański
Gesu Nuovo. Obydwie te świątynie,
powstałe na przełomie wieku XVI
i XVII są dziełami jednego archi-
tekta, jezuity O. Giuseppe Valeriani.
R. Wittkower zalicza je do grupy
wielkich kościołów pozarzymskich
1. poł. w. XVII, wraz z takimi
obiektami jak S. Alessandro w Me-
diolanie, czy Duomo Nuovo w Bres-
cii. Wspólną cechą ich wg Wittko-
wera „jest założenie na planie
kwadratu lub prostokąta, z wyraźną
tendencją do łączenia planu cen-
tralnego Sw. Piotra z wydłużoną
osią”. (R. Wittkower, Art and ar-
chitecture in Italy 1600—1750).
Centralistyczne właściwości planu
obu kościołów zostały przez Wą-
sowskiego wydobyte w rysunku —
w wypadku planu Gesu Nuovo
może nawet przesadnie — i pod-
kreślone w komentarzu. Taka kon-
439