JERZY ROZPĘDOWSIKI

Polski, sugeruje myśl o istnieniu na naszym terenie
i dalszych podobnych układów. Zważywszy, iż pewne
prawidłowści związane z wznoszeniem siedzib typu
dworskiego powtarzają się od czasów karolińskich,
aż po w. XIII włącznie — mamy prawo posługiwać
się analogiami chronologicznie późniejszymi w sto-
sunku do rozpatrywanej grupy trzech palatiów pol-
skich. I tu fakt istnienia palatium wawelskiego
oraz legnickiego z początku XIII w., zmusza nas
do uwzględnienia możliwości istnienia w Polsce
i innego rozwiązania siedziby dworskiej, z kaplicą
usytuowaną w pewnej odległości od samych budyn-
ków pałacowych (il. 5).
Przekazy źródłowe, przykłady pałaców obcych oraz
zachowane do dzisiaj — polskie, świadczą, że w
ukształtowaniu bryły pałacu powszechną regułą było
stawianie tych budowli w formie piętrowej, z wy-
raźnym podziałem funkcjonalnym na usługowy par-
ter i reprezentacyjno-mieszkalne piętro, gdzie zawsze
występowała duża sala zwana aulą.
Przechodząc do rozpatrzenia poszczególnych za-
łożeń pałaców należy bez wątpienia podkreślić ich
pewną prawidłową zbieżność w ukształtowaniu brył,
prostopadlościennych, prostych, przykrytych uprzed-
nio najprawdopodobniej dwuspadowymi dachami.
28 Por. W. D a 1 b o r, Gród książęcy na Ostrowie Led-
nickim. Siania Antigua, Warszawa—Poznań 1959, s. 170 i nn.
29 Okrągła klatka schodowa jest wyraźnie posadowiona
na murze zachodnim palatium w partii stykowej z kapli-
cą od południa. W murach klatki występuje odmienna
zaprawa niż w kaplicy i pałacu oraz kamień, który się
wiąże z założeniem wejść do prostokątnej budowli do-
stawionej do kaplicy od zachodu, w czasach późniejszych.
Pomocniczą metodą do wyjaśnienia pierwotnego układu
pałacu byłaby analiza metryczna. Wznoszenie budowli
kaplicy z palatium warstwami muru o wysokości około
60 cm oraz grubość murów wynosząca ok. 120 cm, wskazu-

Układ pałacu na Ostrowie Lednickim zbudowa-
nego równocześnie z centralną kaplicą (il. 6) zdradza
charakterystyczny program budynku reprezentacyj-
no-mieszkalnego, w którym pomieszczenia parteru
przeznaczone były zapewne na cele mieszkalne i usłu-
gowe pana dworu, a piętro, wyposażone w reprezen-
tacyjną aulę komunikowało się z kaplicą. Z parterem
musiało się ono łączyć jakąś klatką schodową, która
jednak mogła się znajdować tak wewnątrz pałacu,
jak i na zewnątrz. Wtłaczanie w i tak już zreduko-
wany program budynku, atrium28 oraz łączenie
z najstarszym założeniem okrągłej klatki schodowej
wydaje się nieuzasadnione29. Atrium mogło wystę-
pować co najwyżej na zewnątrz, od strony północnej
budynku pałacowego.
Układ Giecza (il. 6) powtarzający podobne zało-
żenie lednickie, na co wskazuje Kostrzewski30, mógł
mieć podobne w koncepcji ukształtowanie przestrzen-
ne. Zbieżność formalną z wyżej omawianymi pała-
cami, jak już nadmieniono, wykazuje palatium
w Przemyślu (il. 6), jednakże dysponując jedynie
fragmentami budowli dotychczas nie datowanej,
trudno jest mówić o chronologii i ukształtowaniu
całości założenia31. Sądzić można jednak, że istniał
tu również piętrowy prosty budynek z aulą na
je na pewną wielokrotność miary, którą mogła być stopa
o wym. zbliżonym do 30 cm.
30 B. Kostrzewski, Sprawozdanie z badań wyko-
paliskowych w Gieczu, IHKM, PAN, 1960.
31 Żaki, jw., s. 4, proponuje tymczasowe datowanie
pałacu na okres w. X i XI. Pomocniczą metodą do dato-
wania powstania budynku pałacowego w Przemyślu jest
prześledzenie współzależności wznoszenia grodu i palatium
na co zwróciłem uwagę w przyp. 27. K u n y s z, jw., s. 42
wstępnie ocenia powstanie wałów na w. XI—XII, jest to
ważny wskaźnik mówiący pośrednio i o powstaniu pa-
latium z kaplicą.

U. 7. Relikty budowli odkrytej w kolegiacie w Tumie pod Łęczycą


250