DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Chyczewska, Alina: Portret Koronacyjny Stanisława Augusta pędzla Marcella Bacciarellego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0019
PORTRET KORONACYJNY STANISŁAWA AUGUSTA PĘDZLA BACCIARELLEGO
wzgląd jak i rozczarowania związane z przebudową
ujazdowską wpłynęły na decyzję Stanisława Augusta
— jako główną swoją siedzibę postanowił obrać za-
mek dawnych królów polskich. Nurt prastarej tra-
dycji pogłębiający autorytet jego własnej królewskości
pragnął też podkreślić w wystroju pierwszej repre-
zentacyjnej komnaty, której przebudowę zlecił zespo-
łowi swoich artystów. Odwiecznym zwyczajem zamki
i pałace, nie tylko królewskie ale i magnackie, zdo-
biono portretami panujących, a często kolekcjonowa-
no całe ich galerie. Z odnalezionego niedawno „In-
wentarza Zamku Kórnickiego”, spisanego w 1653 r.,
dowiadujemy się np., że istniała tam wówczas „Izba
stołowa na górze z obiciem skórzanym starym i z ob-
razami różnych królów. Obraz nad kominem, ieden
podle komina króla francuskiego ...” 30.
W Gabinecie Marmurowym zamku Warszawskie-
go zastał Stanisław August zespół portretów królew-
skich raczej przypadkowy i niewspółmiernie wysu-
wający na czoło ród ostatnio panujących w Polsce
Wettinów. Wszystkie te portrety posiadały zresztą
wartość raczej dokumentarną niż artystyczną. Zlecił
więc król Bacciarellemu wykonanie, w ścisłym po-
wiązaniu z opracowanym przez Jakuba Fontanę pro-
jektem architektonicznym, 23 portretów królów pol-
skich w starannie obmyślonym wyborze. Główny
akcent tej galerii stanowić miał jego własny portret
w stroju koronacyjnym. Wnętrze Gabinetu Marmu-
rowego ukończonego w 1771 r„ a zniszczonego w okre-
sie represji po powstaniu listopadowym, znamy dziś
jedynie dzięki zachowanym pięciu akwarelom J. Ch.
Kamsetzera31. Na jednej z nich widnieje w central-
nym punkcie podłużnej ściany, nad kominkiem, duży,
zakończony u góry półkoliście Portret Koronacyjny
Stanisława Augusta (il. 14). Wyróżniał się wymiarami
i jaśniał świetnością barw wśród tej „galerii królew-
skich przodków”, a Naruszewicz wysnuł stąd zręczną
strofę wiersza, którym uczcił uroczystość otwarcia
odbudowanej komnaty:
„Witay świetny orszaku, iuż tam pomieszczony,
Gdzie Bóg lepsze w nagrodę prac daje korony,
A z górnych dziedzin patrząc na nasze rozruchy,
Wspieraycie Stanisława przyiaznemi duchy”32.
Czy obraz ten zachował się do naszych czasów? Czy
można go identyfikować z tym, który znajduje się
dziś w galerii Muzeum Narodowego w Warszawie?
(il. 7).
Historia portretu zamkowego, którą usiłujemy od-
tworzyć na podstawie zachowanych przekazów, za-
wiera niestety wiele luk i niejasności. W katalogu
galerii Stanisława Augusta z 1795 r. zanotowano
wśród obrazów Gabinetu Marmurowego: „Stanislaus
Augustus (en manteau de pourpre)”33. W pozycji tej
dopisano potem uwagę: „Sa majeste le gardę selon
30 Opublikowała M. Olszewska, Dwa inwentarze klu-
cza kórnickiego z XVII wieku. „Pamiętnik Biblioteki Kór-
nickiej”, 1959, nr 7, s. 200.
31 Gab. Ryc. BUW, Zb. Królewski, T. 189, nr 16—20.
Akwarele te określone zostały przez dr Natalię Batów-
ską jako prace J. Ch. Kamsetzera; 3 spośród nich repro-
dukuje F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce, Kraków
1926, t. II, s. 271—273; 4 akwarele reprodukuje K. Skórę-
w i c z, Zamek królewski w Warszawie, Kraków 1924, tabl.
II, III.
32 Adama Stanisława Naruszewicza B. K. S. Liry-
ka, t. II, Warszawa 1778,. s. 9.
II. 6. M. Bacciarelli, Portret Stanisława Augusta
w zbroi, Muzeum Narodowe w Poznaniu. (Fot. Mu-
zeum Narodowe w Poznaniu)
ses ordres donnes a Grodno 1795” — portret miał
więc być wysłany do Grodna. Król kazał go widocz-
nie zastąpić kopią, Bacciarelli bowiem pisze w liście
z 24.XII. tego roku: „Dans 5 a 6 jours on placera
une copie du Grand Portrait de V.Me dans la sale
de Marbre”34. Wiemy, że przynajmniej jedną taką
kopię wykonał w 1793 r. Albertrandi, poprawiał zaś
Bacciarelli35. Późniejsze dopiski w katalogu galerii
królewskiej brzmią: „zniesiony do biblioteki” i „jest
1819”. I tu pierwsza wątpliwość: czy zniesiono do
biblioteki oryginał, czy też replikę lub kopię? Może
jednak oryginał nie został wysłany do Grodna, po-
33 T. M a ń k o w s k i, Galeria Stanisława Augusta, Lwów
1932, nr 1179.
34 AGAD, Koresp. Stanisława Augusta wyłączona ze Zb.
Jabłonny, rkps 5 b, k. 4.
35 Tamże, rkps 5 a, k. 2 v. — ,,Traveaux a faire a Ła-
zienki dans cours de 1’Annee 1793” „Je prie Mr. Bacciarelli
de repeindre de sa main la tete de mon Portrait, qu’Albert-
randi fait actuellement d’apres celui qui appartient a la
chambre de Marbre lequel original Tokarski doit nettoyer
et remplacer ensuit”. — cytuje W. Tatarkiewicz, Rzą-
dy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa 1919, s. 51.
9
wzgląd jak i rozczarowania związane z przebudową
ujazdowską wpłynęły na decyzję Stanisława Augusta
— jako główną swoją siedzibę postanowił obrać za-
mek dawnych królów polskich. Nurt prastarej tra-
dycji pogłębiający autorytet jego własnej królewskości
pragnął też podkreślić w wystroju pierwszej repre-
zentacyjnej komnaty, której przebudowę zlecił zespo-
łowi swoich artystów. Odwiecznym zwyczajem zamki
i pałace, nie tylko królewskie ale i magnackie, zdo-
biono portretami panujących, a często kolekcjonowa-
no całe ich galerie. Z odnalezionego niedawno „In-
wentarza Zamku Kórnickiego”, spisanego w 1653 r.,
dowiadujemy się np., że istniała tam wówczas „Izba
stołowa na górze z obiciem skórzanym starym i z ob-
razami różnych królów. Obraz nad kominem, ieden
podle komina króla francuskiego ...” 30.
W Gabinecie Marmurowym zamku Warszawskie-
go zastał Stanisław August zespół portretów królew-
skich raczej przypadkowy i niewspółmiernie wysu-
wający na czoło ród ostatnio panujących w Polsce
Wettinów. Wszystkie te portrety posiadały zresztą
wartość raczej dokumentarną niż artystyczną. Zlecił
więc król Bacciarellemu wykonanie, w ścisłym po-
wiązaniu z opracowanym przez Jakuba Fontanę pro-
jektem architektonicznym, 23 portretów królów pol-
skich w starannie obmyślonym wyborze. Główny
akcent tej galerii stanowić miał jego własny portret
w stroju koronacyjnym. Wnętrze Gabinetu Marmu-
rowego ukończonego w 1771 r„ a zniszczonego w okre-
sie represji po powstaniu listopadowym, znamy dziś
jedynie dzięki zachowanym pięciu akwarelom J. Ch.
Kamsetzera31. Na jednej z nich widnieje w central-
nym punkcie podłużnej ściany, nad kominkiem, duży,
zakończony u góry półkoliście Portret Koronacyjny
Stanisława Augusta (il. 14). Wyróżniał się wymiarami
i jaśniał świetnością barw wśród tej „galerii królew-
skich przodków”, a Naruszewicz wysnuł stąd zręczną
strofę wiersza, którym uczcił uroczystość otwarcia
odbudowanej komnaty:
„Witay świetny orszaku, iuż tam pomieszczony,
Gdzie Bóg lepsze w nagrodę prac daje korony,
A z górnych dziedzin patrząc na nasze rozruchy,
Wspieraycie Stanisława przyiaznemi duchy”32.
Czy obraz ten zachował się do naszych czasów? Czy
można go identyfikować z tym, który znajduje się
dziś w galerii Muzeum Narodowego w Warszawie?
(il. 7).
Historia portretu zamkowego, którą usiłujemy od-
tworzyć na podstawie zachowanych przekazów, za-
wiera niestety wiele luk i niejasności. W katalogu
galerii Stanisława Augusta z 1795 r. zanotowano
wśród obrazów Gabinetu Marmurowego: „Stanislaus
Augustus (en manteau de pourpre)”33. W pozycji tej
dopisano potem uwagę: „Sa majeste le gardę selon
30 Opublikowała M. Olszewska, Dwa inwentarze klu-
cza kórnickiego z XVII wieku. „Pamiętnik Biblioteki Kór-
nickiej”, 1959, nr 7, s. 200.
31 Gab. Ryc. BUW, Zb. Królewski, T. 189, nr 16—20.
Akwarele te określone zostały przez dr Natalię Batów-
ską jako prace J. Ch. Kamsetzera; 3 spośród nich repro-
dukuje F. Kopera, Dzieje malarstwa w Polsce, Kraków
1926, t. II, s. 271—273; 4 akwarele reprodukuje K. Skórę-
w i c z, Zamek królewski w Warszawie, Kraków 1924, tabl.
II, III.
32 Adama Stanisława Naruszewicza B. K. S. Liry-
ka, t. II, Warszawa 1778,. s. 9.
II. 6. M. Bacciarelli, Portret Stanisława Augusta
w zbroi, Muzeum Narodowe w Poznaniu. (Fot. Mu-
zeum Narodowe w Poznaniu)
ses ordres donnes a Grodno 1795” — portret miał
więc być wysłany do Grodna. Król kazał go widocz-
nie zastąpić kopią, Bacciarelli bowiem pisze w liście
z 24.XII. tego roku: „Dans 5 a 6 jours on placera
une copie du Grand Portrait de V.Me dans la sale
de Marbre”34. Wiemy, że przynajmniej jedną taką
kopię wykonał w 1793 r. Albertrandi, poprawiał zaś
Bacciarelli35. Późniejsze dopiski w katalogu galerii
królewskiej brzmią: „zniesiony do biblioteki” i „jest
1819”. I tu pierwsza wątpliwość: czy zniesiono do
biblioteki oryginał, czy też replikę lub kopię? Może
jednak oryginał nie został wysłany do Grodna, po-
33 T. M a ń k o w s k i, Galeria Stanisława Augusta, Lwów
1932, nr 1179.
34 AGAD, Koresp. Stanisława Augusta wyłączona ze Zb.
Jabłonny, rkps 5 b, k. 4.
35 Tamże, rkps 5 a, k. 2 v. — ,,Traveaux a faire a Ła-
zienki dans cours de 1’Annee 1793” „Je prie Mr. Bacciarelli
de repeindre de sa main la tete de mon Portrait, qu’Albert-
randi fait actuellement d’apres celui qui appartient a la
chambre de Marbre lequel original Tokarski doit nettoyer
et remplacer ensuit”. — cytuje W. Tatarkiewicz, Rzą-
dy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa 1919, s. 51.
9