Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

księcia. Stylistyczne znamiona mo-
tywów rzeźbiarskich niedwuznacz-
nie wskazują na pokrewieństwa ze
sztuką kręgu cysterskiego. Najbliż-
szych analogii dla rzeźby legnickiej

należy szukać w twórczości war-
sztatu działającego przy wznoszeniu
klasztoru cystersek w Trzebnicy.
Układ formalny kaplicy legnickiej,
jej dyspozycja głównych członów

ALICJA KURZĄTKOWSKA

ZE STUDIÓW NAD DEKORACJĄ KAMIENICY BONARÓW

(Streszczenie referatu wygłoszonego

na zebraniu naukowym Oddziału

Rekonstrukcja attyki kamienicy
Bonarów-Firlejów w Krakowie (Ry-
nek Główny 9) stwarza nową okazję
do podjęcia tematu powstania i ge-
nezy bogatej dekoracji architekto-
niczno-rzeźbiarskiej tego obiektu.
Problem odtworzenia attyki był w
niedalekiej przeszłości przyczyną
bardziej szczegółowego zajęcia się
historią kamienicy. W r. 1957 A.
Fischinger i J. Lepiarczyk ogłosili
zebrane przez siebie interesujące
materiały (O.Z. 1957, s. 271—278;
tamże literatura dotycząca obiektu).
Wszechstronność z jaką autorzy na-
świetlili zagadnienie genezy oraz
występowania herm i maszkaronów
i określili przynależność stylową
dekoracji kamienicy Bonarów roz-
wiązywała prawie wszystkie waż-
niejsze związane z tym kwestie.
Jeśli można w tej chwili uzupełnić
przedstawione przez nich wnioski,
jest to w dużym stopniu wynikiem
innego spojrzenia na formę i treść
dekoracji kamienicy. Punktem wyjś-
cia było w tym wypadku pytanie,
narzucające się przy badaniu me-
cenatu artystycznego Firlejów, czy
kamienicę w Krakowie zaliczyć do
fundacji Bonarów czy Firlejów?
Dotychczas opinie zarówno już
wspomnianych jak i innych ba-
daczy krakowskich sprowadzały
się do wspólnego wniosku, iż osta-
teczna forma architęktoniczna na-
dana została budynkowi przez Bo-
narów przed r. 1562. W tym bowiem
roku zmarł Jan Bonar, ostatni
z Betmanówny syn Seweryna, a ka-
mienica za jego siostrą Zofią do-
stała się Firlejom. W ustaleniach
tych kierowano się wyłącznie wy-
stępowaniem tarcz z herbem Sona-
rowa na trzech hermach. Do opinii
tej przychylił się w drugim wy-
daniu Sztuki Krakowa T. Dobro-
wolski, który jeszcze w r. 1950
skłonny był uważać córkę Seweryna
Bonara, Zofię Firlejową, za inicja-
torkę przebudowy kamienicy, styli-
stycznie wiążącej się według niego
z latami po 1562.

Kwestia interesującego nas obiek-
tu budziła zainteresowanie także
wcześniej. Zjawienie się attyki na
kamienicy przed r. 1562 stawiałoby
ją w rzędzie pierwszych budowli
attykowych w Polsce i podnosiło
jej rangę w upowszechnieniu tej for-
my architektonicznej. Tak właśnie


II. 1. Kraków, herma z kamienicy
Bonarów-Firlejów. (Wg Dobrowol-
skiego, Sztuka Krakowa)

architektonicznych miały zapewne
wpływ na ukształtowanie oktogo-
nalne z wydłużonym prezbiterium,
występujące w kaplicy św. Marcina
na zamku wrocławskim.

-FIRLEJÓW W KRAKOWIE
Lubelskiego w dniu 11.11.1963 r.)
przedstawiał to zagadnienie Mucz-
kowski, nie wahając się datować
attykę przed r. 1549 (data śmierci
Seweryna Bonara) i odnosić jej
autorstwo do samego Padovana.
Podobne stanowisko zajął także K.
Estreicher, który dostrzega elementy
niderlandzkie w dekoracji kamie-
nicy, i to zmusiło go w konsek-
wencji do uznania attyki za pierwszy
przykład występowania północnych
form ornamentalnych w architek-
turze polskiej.
Pomijając nieuzasadnione poglą-
dy Kopery o domniemanym twórcy
attyki, rzeźbiarzu Bartolomeo Ridol-
fi, warto jeszcze scharakteryzować
pogląd Husarskiego. Stwierdził on,
iż ze względu na swój późny cha-
rakter attyka powstać mogła dopiero
w końcu XVI wieku, to jest z ini-
cjatywy Firlejów. To zdanie sfor-
mułowane w 1936 r., nie poparte
zresztą żadnym materiałem archi-
walnym, pozostało odosobnione, a
nawet krytycznie ocenione przez
Estreichera.
Widzimy więc, iż opinie wszyst-
kich autorów, poza Husarskim, de-
terminowane były występowaniem
w dekoracji herbu Bonarowa, a da-
towanie nie wychodziło poza 3.
ćwierć XVI w.
Jak zostanie wykazane dalej,
motywy heraldyczne w dekoracji
stosowane były dość dowolnie, a wy-
stępowanie samego herbu nie może
przesądzać o czasie powstania za-
bytku i osobie fundatora.
Rozważania na temat wystroju
plastycznego kamienicy należy po-
przedzić przypomnieniem kilku fak-
tów z jej dziejów.
W r. 1515 Seweryn Bonar po-
ślubił dziedziczkę wielkiej fortuny
Betmanów — Zofię. To ona właśnie
wniosła w dom Bonarów połowę
kamienicy w Rynku krakowskim.
Wiadomość ta, zaczerpnięta z wy-
pisów archiwalnych Ptaśnika (R.K.
VII, 1905), stoi pozornie w sprzecz-
ności z danymi przedstawionymi
przez Lepiarczyka i Fischingera,

70