DOI Heft:
Heft 2
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Rewski, Zbigniew: [Rezension von: A. Pilipaitis, Kauno Rotuše (Kowieński ratusze)]
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0149
recenzje
ZBIGNIEW REWSKI
A. Pilipaitis Kauno Rotuśe (Kowieński ratusze), Lietuvos TSR Architekturos Po-
minklai, 2, „Valstybine Politines Ir Mokslines Literaturos Leidykla”, Yilnius 1961, 8° s. 39
+ skróty obcojęzyczne, 38 ilustr. + X w tekście.
Jest to studium historyczno-architektoniczne,
opracowane przez inż. arch. A. Pilypaitisa w oparciu
o materiały źródłowe (archiwalia, ikonografia, lite-
ratura) oraz inwentaryzację i analizę architektonicz-
no-rozwarstwieniową.
Zachowana budowla reprezentuje dziś, zdaniem
Autora, trzy okresy: I. 1542 — ok. 1550 r. — budowa
ratusza gotyckiego, II r. 1638 i nast. — przebudowa
i rozbudowa ratusza renesansowego, III.1771—75 r. —
rozbudowa klasycystyczna. W latach 1836—38 opra-
cował architekturę wnętrz arch. prof. K. Podcza-
szyński.
Gotycki ratusz założono na prostokątnym rzucie
niewielkiego dwiultraktu z występującą od czoła wie-
żą zegarową na osi. Słusznie została podkreślona
waga wiadomości o projektancie i budowniczym ra-
tusza kowieńskiego — majstrze murarskim Benedyk-
cie Chojnowskim z Wilna. (Czy arch. Benedykt Choj-
nowski nie był tą samą postacią, co znany arch.
Benedykt z Sandomierza?) Z drugiej strony nazwisko
Chojnowski, jako „Hoynovius” występuje w połowie
XVII w. w rodzinie duchownych reformackich, na
terenie Prus elektorskich. (Por.: E. Oloffs, Poł-
nische Liedergeschichte von polnischen Kirchen-Ge-
sange, Gdańsk 1744, s. 95). Zachował się tekst za-
wartej z nim w r. 1542 umowy. W r. 1562 ratusz na-
zwany jest „nowym”. Majister ten nie był u nas
dotąd bliżej znany nazwiska, a najpewniej jedynie
z samego imienia. E. Łopaciński wydobył z Archi-
wum Głównego w Warszawie majstra murarskiego
z Wilna: Benedykta — „Benediotus magister mura-
tor, qui curam habuit aedifiiciorum arcis Vilnensis”
(E. Łopaciński, Materiały do dziejów rzemiosła
artystycznego w Wielkim Księstwie Litewskim
XV—XIX w. Warszawa 1946, s. 4, poz. 37). Benedykt
pobierał w latach 1544—46 roczne pobory, zapewne
za nadzór za prowadzenie i koszta robót reperacyjno-
ada)ptacyjnych. Z tego czasu zachowała się kowal-
skiej roboty krata balkonu wieży, z inicjałami króla
Zygmunta Augusta. Ratusz nazwany przez Autora
„renesansowym” prawdopodobnie otrzymał zachowa-
ny w znacznej części — podział pilastrowany ele-
wacji oraz charakterystyczne mięsiste, uszate obra-
mienia okien, z trójkątnymi obdasznicami. Podobne
obramienia występują około 1650 r. m. in. w Wilnie
w pałacu Chodkiewiczów oraz kilku kamieniczkach
na Starym Mieście. Kubaturę budynku powiększono
od strony zachodniej w dwójnasób.
Do lat 1771—75 Autor odnosi ponowne powięk-
szenie bryły ratusza w tym samym co poprzednio
kierunku. Z tą rozbudową Autor wiąże i dalsze ro-
boty na podstawie zachowanego pokwitowania, w
języku polskim, architekta Jana Mattekera, z r. 1775.
Architekt ten stwierdza, że na podstawie umowy
zawartej z burmistrzem m. Kowna — Essenem —
za dwa lata nadzoru robót przy przebudowie wieży
ratusza, oraz za projekt tejże wieży, otrzymał 40 zł.
dn. 27.XI.1775 r. Autor przypuszcza, że w latach
1771—73 prowadzone były roboty w samym gmachu
ratusza. Bliżej ich jednak nie charakteryzuje. Po-
mija też milczeniem zmiany w architekturze wieży,
o której „projekcie” i jego realizacji była mowa
w przytoczonym pokwitowaniu.
Na podstawie załączonych ilustracji można dojść
do wniosku, że kompozycja elewacji poszczególnych
kondygnacji wieży, jej detal architektoniczno-zdob-
niczy, jak też forma górnej kondygnacji wieży oraz
jej wielce charakterystyczny hełm należą jeszcze w
pełni do architektonicznej sztuki malarskiego rokoka.
Można się domyślać na podstawie dość zdecydowa-
nego przeskoku w rytmie i formie dwu górnych kon-
dygnacji wieży, że górna kondygnacja łącznie z heł-
mem zostały zaprojektowane i zrealizowane dopie-
ro w XVIII w. A że architektura i detal wieży nie
wykazują w ogóle dalszych zmian z XIX i XX w.,
przeto wolno jest założyć, że zarówno architektura
jak i wystrój czterech górnych kondygnacji powstały
w latach 1773—75 oraz wolno jest przypisać te prace
architektowi Janowi MattCkerowi. Jemu też można-
by ponadto przypisać autorstwo zgrabnych pawilo-
ników, o ściętych narożach, wypełniających pachwi-
ny murów między bokami wieży a bocznymi partia-
mi fasady.
Z tego też czasu mógłby pochodzić piękny w syl-
wecie wysoki łamany dach. Sama dobudowa wnętrz
została najwidoczniej i bardzo trafnie nawiązana ele-
wacyjnie do zastanego rozwiązania pilastrów oraz
obramień otworów. W ten sposób możnaby próbować
133
ZBIGNIEW REWSKI
A. Pilipaitis Kauno Rotuśe (Kowieński ratusze), Lietuvos TSR Architekturos Po-
minklai, 2, „Valstybine Politines Ir Mokslines Literaturos Leidykla”, Yilnius 1961, 8° s. 39
+ skróty obcojęzyczne, 38 ilustr. + X w tekście.
Jest to studium historyczno-architektoniczne,
opracowane przez inż. arch. A. Pilypaitisa w oparciu
o materiały źródłowe (archiwalia, ikonografia, lite-
ratura) oraz inwentaryzację i analizę architektonicz-
no-rozwarstwieniową.
Zachowana budowla reprezentuje dziś, zdaniem
Autora, trzy okresy: I. 1542 — ok. 1550 r. — budowa
ratusza gotyckiego, II r. 1638 i nast. — przebudowa
i rozbudowa ratusza renesansowego, III.1771—75 r. —
rozbudowa klasycystyczna. W latach 1836—38 opra-
cował architekturę wnętrz arch. prof. K. Podcza-
szyński.
Gotycki ratusz założono na prostokątnym rzucie
niewielkiego dwiultraktu z występującą od czoła wie-
żą zegarową na osi. Słusznie została podkreślona
waga wiadomości o projektancie i budowniczym ra-
tusza kowieńskiego — majstrze murarskim Benedyk-
cie Chojnowskim z Wilna. (Czy arch. Benedykt Choj-
nowski nie był tą samą postacią, co znany arch.
Benedykt z Sandomierza?) Z drugiej strony nazwisko
Chojnowski, jako „Hoynovius” występuje w połowie
XVII w. w rodzinie duchownych reformackich, na
terenie Prus elektorskich. (Por.: E. Oloffs, Poł-
nische Liedergeschichte von polnischen Kirchen-Ge-
sange, Gdańsk 1744, s. 95). Zachował się tekst za-
wartej z nim w r. 1542 umowy. W r. 1562 ratusz na-
zwany jest „nowym”. Majister ten nie był u nas
dotąd bliżej znany nazwiska, a najpewniej jedynie
z samego imienia. E. Łopaciński wydobył z Archi-
wum Głównego w Warszawie majstra murarskiego
z Wilna: Benedykta — „Benediotus magister mura-
tor, qui curam habuit aedifiiciorum arcis Vilnensis”
(E. Łopaciński, Materiały do dziejów rzemiosła
artystycznego w Wielkim Księstwie Litewskim
XV—XIX w. Warszawa 1946, s. 4, poz. 37). Benedykt
pobierał w latach 1544—46 roczne pobory, zapewne
za nadzór za prowadzenie i koszta robót reperacyjno-
ada)ptacyjnych. Z tego czasu zachowała się kowal-
skiej roboty krata balkonu wieży, z inicjałami króla
Zygmunta Augusta. Ratusz nazwany przez Autora
„renesansowym” prawdopodobnie otrzymał zachowa-
ny w znacznej części — podział pilastrowany ele-
wacji oraz charakterystyczne mięsiste, uszate obra-
mienia okien, z trójkątnymi obdasznicami. Podobne
obramienia występują około 1650 r. m. in. w Wilnie
w pałacu Chodkiewiczów oraz kilku kamieniczkach
na Starym Mieście. Kubaturę budynku powiększono
od strony zachodniej w dwójnasób.
Do lat 1771—75 Autor odnosi ponowne powięk-
szenie bryły ratusza w tym samym co poprzednio
kierunku. Z tą rozbudową Autor wiąże i dalsze ro-
boty na podstawie zachowanego pokwitowania, w
języku polskim, architekta Jana Mattekera, z r. 1775.
Architekt ten stwierdza, że na podstawie umowy
zawartej z burmistrzem m. Kowna — Essenem —
za dwa lata nadzoru robót przy przebudowie wieży
ratusza, oraz za projekt tejże wieży, otrzymał 40 zł.
dn. 27.XI.1775 r. Autor przypuszcza, że w latach
1771—73 prowadzone były roboty w samym gmachu
ratusza. Bliżej ich jednak nie charakteryzuje. Po-
mija też milczeniem zmiany w architekturze wieży,
o której „projekcie” i jego realizacji była mowa
w przytoczonym pokwitowaniu.
Na podstawie załączonych ilustracji można dojść
do wniosku, że kompozycja elewacji poszczególnych
kondygnacji wieży, jej detal architektoniczno-zdob-
niczy, jak też forma górnej kondygnacji wieży oraz
jej wielce charakterystyczny hełm należą jeszcze w
pełni do architektonicznej sztuki malarskiego rokoka.
Można się domyślać na podstawie dość zdecydowa-
nego przeskoku w rytmie i formie dwu górnych kon-
dygnacji wieży, że górna kondygnacja łącznie z heł-
mem zostały zaprojektowane i zrealizowane dopie-
ro w XVIII w. A że architektura i detal wieży nie
wykazują w ogóle dalszych zmian z XIX i XX w.,
przeto wolno jest założyć, że zarówno architektura
jak i wystrój czterech górnych kondygnacji powstały
w latach 1773—75 oraz wolno jest przypisać te prace
architektowi Janowi MattCkerowi. Jemu też można-
by ponadto przypisać autorstwo zgrabnych pawilo-
ników, o ściętych narożach, wypełniających pachwi-
ny murów między bokami wieży a bocznymi partia-
mi fasady.
Z tego też czasu mógłby pochodzić piękny w syl-
wecie wysoki łamany dach. Sama dobudowa wnętrz
została najwidoczniej i bardzo trafnie nawiązana ele-
wacyjnie do zastanego rozwiązania pilastrów oraz
obramień otworów. W ten sposób możnaby próbować
133