Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

SAMUEL GUMIŃSKI

KAMIENICA PRZY UL. KANONICZEJ 18 W KRAKOWIE

(Streszczenie referatu wygłoszonego

na zebraniu naukowym Oddziału

Krakowskiego w dniu 2.IY.1963 r.)

Kamienica przy ul. Kanoniczej
18 w Krakowie, usytuowana we
wschodniej pierzei ulicy, składa się
z trzech piętrowych skrzydeł, fron-
towego i dwu oficyn, obejmujących
dziedziniec. Rzut głównego budyn-
ku zbliżony jest do nieregularnego
trapezu. Piwnice, znajdujące się
tylko pod głównym skrzydłem,
sklepione są kolebkowo. Część
wnętrz parteru w dwutraktowym
skrzydle frontowym nakrywają
sklepienia kolebkowe, w pozosta-
łych lokalnościach znajdują się
stropy. Jednotraktowe oficyny po-
siadają pomieszczenia na parterze
sklepione kolebkowo i żaglasto, a
na piętrze nakryte stropami. Ele-
wacja frontowa budynku ozdobiona
jest renesansową kamieniarką o-
tworów: portalu na parterze i okien
na piętrze. Zwieńczenie jej stanowi
mur attykowy. Tylną elewację fron-
towego skrzydła i część oficyny
południowej zajmuje piętrowy ko-
lumnowy krużganek. Elewacje ofi-
cyn rozczłonkowane są toskańskimi
pilastrami dźwigającymi niepełne
belkowanie. Skrzydło frontowe na-
kryte jest dachem dwuspadowym,
oficyny dachami pulpitowymi.
Według relacji Długosza kamie-
nica została wzniesiona od funda-
mentów przez Floriana z Mokrska,
piastującego w latach 1367—1380
godność biskupa krakowskiego, i
ofiarowana przezeń kapitule kra-
kowskiej. Oprócz relacji Długosza
zachowała się informacja o zaku-
pieniu przez tegoż biskupa w 1379 r.
od Jadwigi, wdowy po kasztelanie
wojnickim Zawiszy, domu w części
murowanego, w części drewnianego,
położonego przy ulicy Kanoniczej.
Nie wiadomo dokładniej gdzie ów
zakupiony dom był usytuowany,
można jednak przypuszczać, że
znajdował się on na miejscu oma-
wianej kamienicy i został włączo-
ny w nowy budynek. Analiza planu
piwnic i przyziemia frontowego
skrzydła dzisiejszej kamienicy
wskazuje, że nie było ono budowane
odrazu jako całość, ale składa się z
dwu powstałych nie jednocześnie
partii. W świetle tego zachodzi mo-
żliwość, że dom zakupiony od kasz-

telanowej wojnickiej jest jedną z
owych dwu części. W takim razie
informacja Długosza o wzniesieniu
domu przez biskupa od fundamen-
tów odnosi się do drugiej części.
Która z części jest dawnym domem
kasztelanowej, a więc która jest
starsza, a która jest późniejszą roz-
budową, trudno dzisiaj dokładnie u-
stalić, z powodu małej zapewne róż-
nicy w czasie ich wzniesienia, oraz
kilkakrotnych późniejszych prze-


II. 1. Kraków, kamienica przy ul.
Kanoniczej 18. Rzut parteru

róbek zacierających pierwotny wy-
gląd. Sądząc z rzutu budynku star-
sza jest część północna. Zainicjo-
wana przez biskupa przebudowa
(ponieważ Florian Mokrski kupił
dom Jadwigi Zawiszyny na rok
przed swoją śmiercią, trudno przy-
puszczać by zdążył prace przy do-
mu skończyć za życia) musiała być
dokonana w końcu w. XIV, ewen-

tualnie z początkiem następnego
wieku.
Cechy stylowe zachowanej w
kamienicy kamieniarki obramień o-
kiennych i portali pozwalają przy-
puszczać, iż w 2. poł. w. XV pro-
wadzono tutaj dalsze prace. Łączy-
ły się one zapewne z odbudową po
pożarze, jakiemu uległa ta część
miasta w 1455 r. Z tego czasu po-
chodzą dwa analogiczne, zamknięte
lukami ostrymi, profilowane porta-
le, zachowane w przejściach par-
teru, oraz znajdujące się na piętrze
elewacji tylnej głównego skrzydła
obramienie okienne o charaktery-
stycznym dla 2. poł. w. XV profi-
lu. W końcu w. XV powstało obra-
mienie okna umieszczonego w par-
terze tylnej elewacji. Z początku
XVI wieku pochodzi profilowany
portal o łuku półkolistym w piw-
nicy, którego ozdobność pozwala
przypuszczać, że był on pierwotnie
umieszczony w bardziej reprezenta-
cyjnym miejscu skąd został usunię-
ty w czasie następnej przebudowy.
Ta przebudowa i to gruntowna
miała miejsce w 2. poł. w. XVI.
Zachowane archiwalia podają, że
gdy w r. 1560 zrzekł się posiadania
tej kamienicy biskup poznański
Andrzej Czarnlkowski, kapituła kra-
kowska oddała ją w użytkowanie
Marcinowi Izdbieńskiemu, archidia-
konowi poznańskiemu i kanonikowi
krakowskiemu. Izdbieński otrzymu-
jąc dom został przez kapitułę zobo-
wiązany do ukończenia przebudowy
rozpoczętej zapewne przez Czarn-
kowskiego. Ponieważ zlecenia dane
Izdbieńskiemu dotyczyły jedynie
prac o charakterze wykończenio-
wym, wnosić należy, że przebudo-
wa domu była przez Czarnkowskie-
go, ewentualnie przez jego poprzed-
nika, znacznie posunięta. W czasie
tej przebudowy powstała zapewne
kolumnowa loggii dziedzińca. Za
takim datowaniem loggi przemawia
półkolisty kształt arkad i zastoso-
wanie jońslkich kapiteli. Ozdobienie
części kapiteli roślinnymi spływa-
mi oraz wysmukłość kolumn pięt-
ra nawiązują do kolumn krużganku
zamku wawelskiego. Poza tym po-
siada omawiany krużganek szereg

216