DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Bieniek, Stanisław: Uwagi nad powstaniem klasztoru w Strzelnie i fundacjami Piotra Włostowica
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0080
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
STANISŁAW BIENIEK
UWAGI NAD POWSTANIEM KLASZTORU W STRZELNIE
I FUNDACJAMI PIOTRA WŁOSTOWICA
(Streszczenie referatu wygłoszonego
Stałe zainteresowanie Strzelnem
ze strony historyków jak i znaw-
ców sztuki romańskiej wzmogło się
szczególnie ostatnio w związku z po-
wojennymi odkryciami nowych frag-
mentów wystroju rzeźbiarskiego
dwu tamtejszych budowli romań-
skich: rotundy św. Prokopa i bazy-
liki św. Trójcy. Najwięcej kontro-
wersji wywołuje sprawa czasu po-
wstania strzelneńskiego klasztoru
oraz problem osoby jego fundatora.
Obecnie, na ogół powszechnie, pa-
nuje w literaturze przekonanie
przyjmowane za zdaniem M. Fried-
berga i W. Posadzówny, że klasztor
w Strzelnie ufundował Piotr Wsze-
borowic z rodu Gozdawitów. Tylko
nieliczni badacze jak K. Maleczyń-
ski i ostatnio T. Manteuffel oraz
St. Trawkowski skłonni są przyjąć
datę konsekracji świątyni strzel-
neńskiej 16.III.1133, a osobę jej
założyciela widzieć w Piotrze Wło-
stowicu przedstawicielu śląskich
Łabędziów.
Data ta jest znana z dokumentu
strzelneńskiego, który J. Długosz
włączył do swojej Historii. Nie ma
poważniejszych danych, które mo-
głyby wykluczyć prawdziwość jego
przekazu. Obok fundatora Piotra
Włostowica wymienieni są w nim
pasterze dwu nowoutworzonych
około połowy lat dwudziestych XII
wieku biskupstw, a mianowicie
Swidger biskup kruszwicki i Ber-
nard lubuski. Wywodzili się oni
z kręgu towarzyszy św. Ottona
z Bambergu, misjonarza Pomorza
Zachodniego, przy pomocy którego
Bolesław Krzywousty biskupstwa te
organizował. Śmierć Swidgera za-
notowana jest w nekrologu klasz-
toru św. Michała w Bambergu.
Potwierdzone jest również pierwot-
ne wezwanie strzelneńskiego klasz-
na zebraniu naukowym Oddziału
toru „sanctae Crucis et sanctae
Marie Virginis” przez późniejszy
dokument z roku 1212.
Prócz tego na Piotra Włostowica
jako fundatora klasztoru w Strzel-
nie wskazują również inne źródła.
Jednym z nich jest zapiska w ne-
krologu tamtejszego klasztoru po-
dająca, że w dniu 17 kwietnia umarł
„Magnificus dominus Petrus Donin
fundator noster” (MPH V 734). Nie
mogła być ona przepisana z nekro-
logu klasztoru św. Wincentego we
Wrocławiu, jak chcą niektórzy, gdyż
w nim śmierć Włostowica jest za-
notowana pod dniem 16 kwietnia
(MPH V 687). Określenie Włostowi-
ca „Magnificus... dominus Donin”
jest dodatkiem późniejszego kopisty
nekrologu ze Strzelna do pierwotnej
zapiski z XII wieku, która brzmiała
pewnie „Petrus fundator noster”.
Również tzw. Gęsta Piotrconis
podają, że Piotr Włostowic „erigeret
et convenienter dotaret... monaste-
rium sanctimonialium in Strzelna”
(MPH II 520). Utwór ten, znany ze
streszczenia w Kronice Wielkopol-
skiej, powstał jak się ostatnio przyj-
muje właśnie w Strzelnie. Włosto-
wic występuje w nim jako Petrus
Magnus, stąd M. Friedberg i W.
Posadzówna sądzą, że został on po-
mieszany co do fundacji w Strzelnie
z Piotrem Wszeborowicem z rodu
Gozdawitów, który zazwyczaj w
źródłach występuje jako Petrus
Magnus. Okazuje się jednak, że
Włostowic jest określany przydom-
kiem „Magnus” niezależnie od Wsze-
borowica jak o tym świadczy Kro-
nika polsko-śląska (MPH III 628),
nie wspominająca przy tej okazji
o fundacji w Strzelnie.
Wiadomości źródłowe wskazujące
iż Piotr Włostowic był fundatorem
Wrocławskiego w dniu 21.11.1963 r.) *
klasztoru w Strzelnie potwierdziły
powojenne odkrycia w tamtejszej
bazylice św. Trójcy. Na głowicy
jednej z XII-wiecznych kolumn od-
kryto monogram imienia Petrus,
który uważa się za znak fundatora
tego obiektu. Identycznej formy
monogram znalazłem w Kronice
o Piotrze pióra Benedykta z Pozna-
nia, proboszcza przy kościele św.
Ducha we Wrocławiu (Benedicti Po-
znaniensis, Historia swe cronica
Petri comitis ex Dacia, k. 32. Rkps
Bibl. Uniw. we Wrocławiu, sygn.
IV F 188). Ów znak osobisty Piotra
Włostowica, a potem rodzinny Ła-
będziów, widział Benedykt w koś-
ciele św. Wincentego we Wrocławiu
jeszcze przed jego zburzeniem w
roku 1529, na znajdującym się tam
grobowcu Włostowica.
Wszystkie te dane przemawiają
za tym, że konsekracja klasztoru
w Strzelnie ufundowanego przez
Piotra Włostowica miała rzeczy-
wiście miejsce w dniu 16.III.1133
roku. Tak więc i wspaniałe kolum-
ny odkryte przez Z. Kępińskiego
zawdzięczają pewnie swe powstanie
Piotrowi Włostowicowi. Wykazują
one podobieństwo z XII-wieczną
sztuką wrocławską. Także tympa-
nony strzelneńskie zdradzają liczne
analogie z wrocławskimi płaskorzeź-
bami fundacji Łabędziów. Wszelkie
podnoszone analogie wrocławsko-
-strzelneńskie mają pewnie swe
źródło w wykonaniu ich przez jeden
i ten sam warsztat działający na
usługach Piotra Włostowica.
* Całość ukaże się w Pracach Komi-
sji Historii Bydgoskiego Towarzystwa
Naukowego, redagowanych przez Prof.
dr M. Biskupa.
66
STANISŁAW BIENIEK
UWAGI NAD POWSTANIEM KLASZTORU W STRZELNIE
I FUNDACJAMI PIOTRA WŁOSTOWICA
(Streszczenie referatu wygłoszonego
Stałe zainteresowanie Strzelnem
ze strony historyków jak i znaw-
ców sztuki romańskiej wzmogło się
szczególnie ostatnio w związku z po-
wojennymi odkryciami nowych frag-
mentów wystroju rzeźbiarskiego
dwu tamtejszych budowli romań-
skich: rotundy św. Prokopa i bazy-
liki św. Trójcy. Najwięcej kontro-
wersji wywołuje sprawa czasu po-
wstania strzelneńskiego klasztoru
oraz problem osoby jego fundatora.
Obecnie, na ogół powszechnie, pa-
nuje w literaturze przekonanie
przyjmowane za zdaniem M. Fried-
berga i W. Posadzówny, że klasztor
w Strzelnie ufundował Piotr Wsze-
borowic z rodu Gozdawitów. Tylko
nieliczni badacze jak K. Maleczyń-
ski i ostatnio T. Manteuffel oraz
St. Trawkowski skłonni są przyjąć
datę konsekracji świątyni strzel-
neńskiej 16.III.1133, a osobę jej
założyciela widzieć w Piotrze Wło-
stowicu przedstawicielu śląskich
Łabędziów.
Data ta jest znana z dokumentu
strzelneńskiego, który J. Długosz
włączył do swojej Historii. Nie ma
poważniejszych danych, które mo-
głyby wykluczyć prawdziwość jego
przekazu. Obok fundatora Piotra
Włostowica wymienieni są w nim
pasterze dwu nowoutworzonych
około połowy lat dwudziestych XII
wieku biskupstw, a mianowicie
Swidger biskup kruszwicki i Ber-
nard lubuski. Wywodzili się oni
z kręgu towarzyszy św. Ottona
z Bambergu, misjonarza Pomorza
Zachodniego, przy pomocy którego
Bolesław Krzywousty biskupstwa te
organizował. Śmierć Swidgera za-
notowana jest w nekrologu klasz-
toru św. Michała w Bambergu.
Potwierdzone jest również pierwot-
ne wezwanie strzelneńskiego klasz-
na zebraniu naukowym Oddziału
toru „sanctae Crucis et sanctae
Marie Virginis” przez późniejszy
dokument z roku 1212.
Prócz tego na Piotra Włostowica
jako fundatora klasztoru w Strzel-
nie wskazują również inne źródła.
Jednym z nich jest zapiska w ne-
krologu tamtejszego klasztoru po-
dająca, że w dniu 17 kwietnia umarł
„Magnificus dominus Petrus Donin
fundator noster” (MPH V 734). Nie
mogła być ona przepisana z nekro-
logu klasztoru św. Wincentego we
Wrocławiu, jak chcą niektórzy, gdyż
w nim śmierć Włostowica jest za-
notowana pod dniem 16 kwietnia
(MPH V 687). Określenie Włostowi-
ca „Magnificus... dominus Donin”
jest dodatkiem późniejszego kopisty
nekrologu ze Strzelna do pierwotnej
zapiski z XII wieku, która brzmiała
pewnie „Petrus fundator noster”.
Również tzw. Gęsta Piotrconis
podają, że Piotr Włostowic „erigeret
et convenienter dotaret... monaste-
rium sanctimonialium in Strzelna”
(MPH II 520). Utwór ten, znany ze
streszczenia w Kronice Wielkopol-
skiej, powstał jak się ostatnio przyj-
muje właśnie w Strzelnie. Włosto-
wic występuje w nim jako Petrus
Magnus, stąd M. Friedberg i W.
Posadzówna sądzą, że został on po-
mieszany co do fundacji w Strzelnie
z Piotrem Wszeborowicem z rodu
Gozdawitów, który zazwyczaj w
źródłach występuje jako Petrus
Magnus. Okazuje się jednak, że
Włostowic jest określany przydom-
kiem „Magnus” niezależnie od Wsze-
borowica jak o tym świadczy Kro-
nika polsko-śląska (MPH III 628),
nie wspominająca przy tej okazji
o fundacji w Strzelnie.
Wiadomości źródłowe wskazujące
iż Piotr Włostowic był fundatorem
Wrocławskiego w dniu 21.11.1963 r.) *
klasztoru w Strzelnie potwierdziły
powojenne odkrycia w tamtejszej
bazylice św. Trójcy. Na głowicy
jednej z XII-wiecznych kolumn od-
kryto monogram imienia Petrus,
który uważa się za znak fundatora
tego obiektu. Identycznej formy
monogram znalazłem w Kronice
o Piotrze pióra Benedykta z Pozna-
nia, proboszcza przy kościele św.
Ducha we Wrocławiu (Benedicti Po-
znaniensis, Historia swe cronica
Petri comitis ex Dacia, k. 32. Rkps
Bibl. Uniw. we Wrocławiu, sygn.
IV F 188). Ów znak osobisty Piotra
Włostowica, a potem rodzinny Ła-
będziów, widział Benedykt w koś-
ciele św. Wincentego we Wrocławiu
jeszcze przed jego zburzeniem w
roku 1529, na znajdującym się tam
grobowcu Włostowica.
Wszystkie te dane przemawiają
za tym, że konsekracja klasztoru
w Strzelnie ufundowanego przez
Piotra Włostowica miała rzeczy-
wiście miejsce w dniu 16.III.1133
roku. Tak więc i wspaniałe kolum-
ny odkryte przez Z. Kępińskiego
zawdzięczają pewnie swe powstanie
Piotrowi Włostowicowi. Wykazują
one podobieństwo z XII-wieczną
sztuką wrocławską. Także tympa-
nony strzelneńskie zdradzają liczne
analogie z wrocławskimi płaskorzeź-
bami fundacji Łabędziów. Wszelkie
podnoszone analogie wrocławsko-
-strzelneńskie mają pewnie swe
źródło w wykonaniu ich przez jeden
i ten sam warsztat działający na
usługach Piotra Włostowica.
* Całość ukaże się w Pracach Komi-
sji Historii Bydgoskiego Towarzystwa
Naukowego, redagowanych przez Prof.
dr M. Biskupa.
66