DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Miscellanea
DOI article:Kita, Helena: Tomasz Tyrowicz
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0052
HELENA KITA
TOMASZ TYROWICZ*
Studium niniejsze, dotyczące malarza Tomasza
Tyrowicza, jest pierwszą próbą monograficznego uję-
cia tematu. Punktem wyjściowym dla tej pracy było
zestawienie danych biograficznych, dokonane przez
Z. Batowskiego w Leksykonie artystów oraz artykuł
A. Hajdeckiego, omawiający życie i twórczość Ty-
rowicza k Podstawą źródłową do ustalenia jego ży-
ciorysu oraz przeprowadzenia badań nad twórczością
są nieliczne wzmianki w czasopismach odnoszące się
do wystaw i malarzy lwowskich, nekrolog i doku-
menty rodzinne znajdujące się w posiadaniu doc. dra
Mariana Tyrowicza, uzupełnione wiadomościami ust-
nymi. Dużą ilość informacji wnosi kartka pocztowa
z dnia 12.7.1942 wnuczki malarza Eleonory Cewe do
grafika Ludwika Tyrowicza2.
Są to więc bardzo skąpe materiały i często nie-
ścisłe. Luki archiwalne nie pozwoliły na dokładne
ustalenie dat urodzin i zgonu malarza.
Również bardzo skromna jest jego spuścizna arty-
styczna. Udało się odnaleźć zaledwie 9 portretów
olejnych, z których 2 znajdują się w Muzeum Naro-
dowym w Krakowie, 3 w Muzeum Pomorskim w To-
runiu, 1 w Państwowym Muzeum Historycznym we
Lwowie i 3 stanowią własność Mariana Tyrowicza.
Zachowała się także miniatura w Muzeum Narodo-
wym w Krakowie. Z obrazów o tematyce religijnej
znane nam są: Sw. Jan Chrzciciel, głowa Zbawiciela
oraz obraz Sw. Trójcy w kościele w Pomorzanach
w pow. złoczowskim (obecnie ZSRR). Oryginalnych
* W pracy tej pragnę złożyć podziękowanie mgr J. Ros-
sowi za zachęcenie mnie do podjęcia tego tematu, doc.
dr M. Tyrowiczowi za udostępnienie mi materiałów
i udzielenie informacji ustnych, dr A. Ryszkiewiczowi za
cenne rady i uwagi oraz wszystkim tym, którzy w jaki-
kolwiek sposób służyli mi swoją pomocą.
1 Z. Batowski, [w:] Thieme-Becker, Allge-
meines Lezikon der bildenden Kunstler, t. XXXIII, Leipzig
1939, s. 516 (sub voce); — A. Hajdecki (Z galerii za-
pomnianych malarzy polskich, „Brzegi. Powsz.”, 1914, t.
CXXII, nr 367, s. 148—52) przytacza za K. Bartoszewi-
czem (Malarze i rytownicy lwowscy w r. 1849, „Tyg.
Ilustr.”, 1913, nr 47, s. 925) cytat z pamiętnika Szczęsnego
Morawskiego (1818—98) odnoszący się do T. Tyrowicza
(w tekście błąd zecerski „Typowicz”) i uzupełnia go do-
datkowymi materiałami.
2 Dalej cytowana: E. Cewe, jw.
3 Imię i nazwisko matki ustalono na podstawie doku-
mentu znajdującego się u Mariana Tyrowicza (Dowód są-
dowy nr 19774 z 10.1.1854 wydany przez K. K. Kreisamte
Brzeżany bratu malarza Michałowi Tyrowiczowi).
4 Metryki w archiwum tarnopolskim (Wikonawczyi Ko-
mitet Tornopilskoi obłasnoi Radi deputativ trudiaszczich —
list z dnia 16.2.1962) oraz w Archiwum Akt Zabużańskich
(Urząd Stanu Cywilnego W-wa, Nowy Świat 18 — list
z dnia 17.12.1962) nie odnaleziono. Batowski (Thieme-
Becker, jw.) podaje r. 1812 jako rok urodzenia artysty,
Hajdecki (jw., s. 150) na podstawie pamiętnika Szczęs-
nego Morawskiego opublikowanego przez Bartoszewi-
cza (jw.) obliczył, że Tyrowicz urodził się w r. 1813. Naj-
rysunków i szkiców nie udało się odszukać. Znana
jest jedynie ilustracja książkowa wykonana wg ry-
sunku Tyrowicza.
Ten fragmentaryczny materiał, do którego udało
się dotrzeć nie pozwala na pełne zobrazowanie życia
i twórczości malarza.
Tomasz Tyrowicz syn Jana i Elżbiety z Piłaszew-
skich 3 urodził się w r. 1810 we wsi Szumlany w pow.
podhajeckim4. Był jednym z czterech synów leśni-
czego Jana Tyrowicza5, którego rodzina, według in-
formacji p. Mariana Tyrowicza, była pochodzenia
ormiańskiego. Szczegóły odnoszące się do okresów
dzieciństwa i młodości Tomasza nie są nam znane.
Nie ustalono również u kogo uczył się rysunku i ma-
larstwa przed wstąpieniem do Akademii. Sugestie,
że Tyrowicz był uczniem J. Maszkowskiego, a na-
stępnie został wysłany na studia przez Potockich6,
nie znalazły potwierdzenia w materiałach źródłowych.
Wiadomo tylko, że przed wyjazdem na studia malar-
skie do Wiednia, ukończył filozofię we Lwowie7.
Najprawdopodobniej dzięki finansowemu poparciu
Fryderyka Hausnera8, mógł korzystać z nauki za
granicą. Utrzymywał z nim długoletni kontakt9.
Być może Tyrowicz przez krótki czas udzielał lekcji
rysunku pannie Hausner, którą w malowanym w Ła-
hodowie portrecie w r. 1839 przedstawił ze szkicow-
nikiem w ręku (il. 4).
bardziej słuszne wydaje się przyjęcie r. 1810, jest to data
umieszczona na podaniu T. Tyrowicza z 2.IX.1837 skiero-
wanym do Starostwa w Brzeżanach (Centr. Państw. Arch.
Hist. we Lwowie, Charakterystyki Studentów Mossinga,
Tyrowicza, Kozłowskiego..., z r. 1838, zesp. 146, op. 5, fasc.
1179, K 43 — odpis w posiadaniu Mariana Tyrowicza). —
Hajdecki, jw., s. 150 podaje też, że Tyrowicz urodził
się w Szumlanach w pow. brzeżańskim. Druga wieś o tej
samej nazwie znajdowała się w pow. podhajeckim i ta
z pewnością była miejscem urodzenia artysty. Wskazuje
na to dokument — Dowód sądowy nr 19774 jw., z którego
wynika, że starszy brat malarza (ur. 1807) urodził się
w Bokowie podhajeckim (graniczącym od północy z Szum-
lanami).
5 Hajdecki, jw., s. 150; Centr. Państw. Arch. Hist.
we Lwowie, jw., K. 41 (pismo ze Starostwa w Brzeżanach
do Prez. Krajowego we Lwowie z 31.3.1838).
8 Hajdecki, jw., s. 151; J. Maszkowski (1793—1865)
od r. 1832 był prof. Szkoły Rysunków przy Akademii
Lwowskiej (M. Grońska, M. O c h o ń s k a, Zbiory Paw-
likowskich, Wrocław 1960, s. 132) mógł więc Tyrowicz
uczęszczać do niego na lekcje przez jeden rok.
7 Thieme-Becker, jw.; Centr. Państw. Arch. we
Lwowie, jw., K. 21.
8 Centr. Państw. Arch. Hist. we Lwowie, jw., K 41
„...Petent po ukończeniu filozofii we Lwowie przed 4 la-
ty wyjechał do Wiednia i zajmuje się bez przerwy ma-
larstwem, nie wraca do Galicji und fortwahrend von
Grosshandler Friedrich Hausner unterstiitzt wird”.
9 Centr. Państw. Arch. Hist. we Lwowie, jw., (odpis
w posiadaniu Mariana Tyrowicza).
42
TOMASZ TYROWICZ*
Studium niniejsze, dotyczące malarza Tomasza
Tyrowicza, jest pierwszą próbą monograficznego uję-
cia tematu. Punktem wyjściowym dla tej pracy było
zestawienie danych biograficznych, dokonane przez
Z. Batowskiego w Leksykonie artystów oraz artykuł
A. Hajdeckiego, omawiający życie i twórczość Ty-
rowicza k Podstawą źródłową do ustalenia jego ży-
ciorysu oraz przeprowadzenia badań nad twórczością
są nieliczne wzmianki w czasopismach odnoszące się
do wystaw i malarzy lwowskich, nekrolog i doku-
menty rodzinne znajdujące się w posiadaniu doc. dra
Mariana Tyrowicza, uzupełnione wiadomościami ust-
nymi. Dużą ilość informacji wnosi kartka pocztowa
z dnia 12.7.1942 wnuczki malarza Eleonory Cewe do
grafika Ludwika Tyrowicza2.
Są to więc bardzo skąpe materiały i często nie-
ścisłe. Luki archiwalne nie pozwoliły na dokładne
ustalenie dat urodzin i zgonu malarza.
Również bardzo skromna jest jego spuścizna arty-
styczna. Udało się odnaleźć zaledwie 9 portretów
olejnych, z których 2 znajdują się w Muzeum Naro-
dowym w Krakowie, 3 w Muzeum Pomorskim w To-
runiu, 1 w Państwowym Muzeum Historycznym we
Lwowie i 3 stanowią własność Mariana Tyrowicza.
Zachowała się także miniatura w Muzeum Narodo-
wym w Krakowie. Z obrazów o tematyce religijnej
znane nam są: Sw. Jan Chrzciciel, głowa Zbawiciela
oraz obraz Sw. Trójcy w kościele w Pomorzanach
w pow. złoczowskim (obecnie ZSRR). Oryginalnych
* W pracy tej pragnę złożyć podziękowanie mgr J. Ros-
sowi za zachęcenie mnie do podjęcia tego tematu, doc.
dr M. Tyrowiczowi za udostępnienie mi materiałów
i udzielenie informacji ustnych, dr A. Ryszkiewiczowi za
cenne rady i uwagi oraz wszystkim tym, którzy w jaki-
kolwiek sposób służyli mi swoją pomocą.
1 Z. Batowski, [w:] Thieme-Becker, Allge-
meines Lezikon der bildenden Kunstler, t. XXXIII, Leipzig
1939, s. 516 (sub voce); — A. Hajdecki (Z galerii za-
pomnianych malarzy polskich, „Brzegi. Powsz.”, 1914, t.
CXXII, nr 367, s. 148—52) przytacza za K. Bartoszewi-
czem (Malarze i rytownicy lwowscy w r. 1849, „Tyg.
Ilustr.”, 1913, nr 47, s. 925) cytat z pamiętnika Szczęsnego
Morawskiego (1818—98) odnoszący się do T. Tyrowicza
(w tekście błąd zecerski „Typowicz”) i uzupełnia go do-
datkowymi materiałami.
2 Dalej cytowana: E. Cewe, jw.
3 Imię i nazwisko matki ustalono na podstawie doku-
mentu znajdującego się u Mariana Tyrowicza (Dowód są-
dowy nr 19774 z 10.1.1854 wydany przez K. K. Kreisamte
Brzeżany bratu malarza Michałowi Tyrowiczowi).
4 Metryki w archiwum tarnopolskim (Wikonawczyi Ko-
mitet Tornopilskoi obłasnoi Radi deputativ trudiaszczich —
list z dnia 16.2.1962) oraz w Archiwum Akt Zabużańskich
(Urząd Stanu Cywilnego W-wa, Nowy Świat 18 — list
z dnia 17.12.1962) nie odnaleziono. Batowski (Thieme-
Becker, jw.) podaje r. 1812 jako rok urodzenia artysty,
Hajdecki (jw., s. 150) na podstawie pamiętnika Szczęs-
nego Morawskiego opublikowanego przez Bartoszewi-
cza (jw.) obliczył, że Tyrowicz urodził się w r. 1813. Naj-
rysunków i szkiców nie udało się odszukać. Znana
jest jedynie ilustracja książkowa wykonana wg ry-
sunku Tyrowicza.
Ten fragmentaryczny materiał, do którego udało
się dotrzeć nie pozwala na pełne zobrazowanie życia
i twórczości malarza.
Tomasz Tyrowicz syn Jana i Elżbiety z Piłaszew-
skich 3 urodził się w r. 1810 we wsi Szumlany w pow.
podhajeckim4. Był jednym z czterech synów leśni-
czego Jana Tyrowicza5, którego rodzina, według in-
formacji p. Mariana Tyrowicza, była pochodzenia
ormiańskiego. Szczegóły odnoszące się do okresów
dzieciństwa i młodości Tomasza nie są nam znane.
Nie ustalono również u kogo uczył się rysunku i ma-
larstwa przed wstąpieniem do Akademii. Sugestie,
że Tyrowicz był uczniem J. Maszkowskiego, a na-
stępnie został wysłany na studia przez Potockich6,
nie znalazły potwierdzenia w materiałach źródłowych.
Wiadomo tylko, że przed wyjazdem na studia malar-
skie do Wiednia, ukończył filozofię we Lwowie7.
Najprawdopodobniej dzięki finansowemu poparciu
Fryderyka Hausnera8, mógł korzystać z nauki za
granicą. Utrzymywał z nim długoletni kontakt9.
Być może Tyrowicz przez krótki czas udzielał lekcji
rysunku pannie Hausner, którą w malowanym w Ła-
hodowie portrecie w r. 1839 przedstawił ze szkicow-
nikiem w ręku (il. 4).
bardziej słuszne wydaje się przyjęcie r. 1810, jest to data
umieszczona na podaniu T. Tyrowicza z 2.IX.1837 skiero-
wanym do Starostwa w Brzeżanach (Centr. Państw. Arch.
Hist. we Lwowie, Charakterystyki Studentów Mossinga,
Tyrowicza, Kozłowskiego..., z r. 1838, zesp. 146, op. 5, fasc.
1179, K 43 — odpis w posiadaniu Mariana Tyrowicza). —
Hajdecki, jw., s. 150 podaje też, że Tyrowicz urodził
się w Szumlanach w pow. brzeżańskim. Druga wieś o tej
samej nazwie znajdowała się w pow. podhajeckim i ta
z pewnością była miejscem urodzenia artysty. Wskazuje
na to dokument — Dowód sądowy nr 19774 jw., z którego
wynika, że starszy brat malarza (ur. 1807) urodził się
w Bokowie podhajeckim (graniczącym od północy z Szum-
lanami).
5 Hajdecki, jw., s. 150; Centr. Państw. Arch. Hist.
we Lwowie, jw., K. 41 (pismo ze Starostwa w Brzeżanach
do Prez. Krajowego we Lwowie z 31.3.1838).
8 Hajdecki, jw., s. 151; J. Maszkowski (1793—1865)
od r. 1832 był prof. Szkoły Rysunków przy Akademii
Lwowskiej (M. Grońska, M. O c h o ń s k a, Zbiory Paw-
likowskich, Wrocław 1960, s. 132) mógł więc Tyrowicz
uczęszczać do niego na lekcje przez jeden rok.
7 Thieme-Becker, jw.; Centr. Państw. Arch. we
Lwowie, jw., K. 21.
8 Centr. Państw. Arch. Hist. we Lwowie, jw., K 41
„...Petent po ukończeniu filozofii we Lwowie przed 4 la-
ty wyjechał do Wiednia i zajmuje się bez przerwy ma-
larstwem, nie wraca do Galicji und fortwahrend von
Grosshandler Friedrich Hausner unterstiitzt wird”.
9 Centr. Państw. Arch. Hist. we Lwowie, jw., (odpis
w posiadaniu Mariana Tyrowicza).
42