DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Miscellanea
DOI article:Paszkiewicz, Mieczysław: Nieznane prace Aleksandra Orłowskiego w Wielkiej Brytanii
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0317
MIECZYSŁAW PASZKIEWICZ
NIEZNANE PRACE ALEKSANDRA ORŁOWSKIEGO
W WIELKIEJ RRYTANII
Twórczość Aleksandra Orłowskiego budziła od daw-
na żywe zainteresowanie wśród historyków sztuki,
a także wśród kolekcjonerów, zarówno w Polsce jak
i w Rosji. Nic w tym 'dziwnego, sikoro z tymi właśnie
krajami związane było jego życie i działalność arty-
styczna. Nie zajmowano się jednak dotąd poważniej —
o ile mi wiadomo — częścią dorobku artysty rozpro-
szoną po świecie. Warto to zrobić i to nie tylko w ce-
lach inwentaryzacyjnych: zapoznanie się z tą częścią
spuścizny rzuca bowiem światło na zasięg — prze-
strzenny i czasowy — wpływu, czy tylko popularności
artysty, a także, w jakimś stopniu, jest przyczynkiem
do dziejów wzajemnych stosunków środowisk arty-
stycznych w różnych krajach.
Opracowanie pełnego katalogu dzieł Orłowskiego
znajdujących się obecnie w Anglii byłoby zadaniem
nie tyle bardzo trudnym, co wręcz niewykonalnym,
ze względu choćby, na bardzo wielką ilość zbiorów
zarówno publicznych jak i prywatnych, najczęściej
nawet pobieżnie nie skatalogowanych. Dlatego ograni-
czam się do opisania kolekcji rysunków i akwarel
artysty w British Museum, w Muzeum Instytutu Hi-
storycznego im. gen. Sikorskiego w Londynie, oraz
do rysunku ze zbiorów p. Mariana Kratochwila.
Na zbiór prac artysty w Print Room, British
Museum, składają się dwie akwarele, dwadzieścia je-
den rysunków i osiem litografii. Omówienie tych
ostatnich pozostawiam do artykułu o pracach graficz-
nych Orłowskiego lub według jego rysunków, wyko-
nanych w Anglii.
Obydwie akwarele, zbliżone do siebie w rozmia-
rach, wykonane bardzo starannie, przedstawiają sce-
ny z życia Kozaków. Obydwie nabyte zostały przez
Muzeum od p. B. Robsona w tym samym czasie:
8 lipca 1876 roku. Na obu grupa sześciu mężczyzn
skupia się koło ogniska. Akwarele przechowywane są
pod sygnaturą c.98a Atl.
Nr. inw. 1876-7-8-11 (418 mm X 552 mm) - The
Bwouack (il. 1). Kozacy warzą strawę w kociołku.
W głębi, za drzewami, chata. Bliżej konie przy pro-
wizorycznym żłobie. U dołu, niemal w środku, na
pniu drzewa, monogram wiązany A O.
Nr. inw. 1876—7—8—12 (393 mm X 526 mm) Cossacks
halting for the night (il. 2). Noc albo późny wieczór.
Ognisko płonie obok ruin chaty, z której pozostał
tylko komin, palenisko i parę belek. Trzy okulbaczone
konie stoją po prawej. Na pierwszym planie, w pra-
wym rogu, szkielet koński. W głębi, za drzewami,
księżyc w pełni. Na obu akwarelach, ale głównie na
drugiej, wiele szczegółów wykonanych jest tuszem.
Akwarele te nie są datowane. Dla określenia czasu
ich powstania należy je porównać z innymi pracami
i Informacje o akwarelach ze zbiorów lwowskich zaw-
dzięczam p. Januszowi M. Michałowskiemu. Infor-
macje te pochodzą z jego, nieopublikowanego jeszcze arty-
kułu o rysunkach Orłowskiego z polskiego okresu jego
twórczości znajdujących się w muzeach w ZSRR. Za udo-
stępnienie mi fotografii, oraz za informacje w tej i wielu
artysty, w których zarówno technika rysunku jak i te-
matyka wskazują na ten sam czas. Są to: Biwak nocny
żołnierzy rosyjskich przy ognisku, akwarela, tusz, Mu-
zeum Narodowe w Warszawie Rys. Polskie 5022
(nr. 141 w katalogu wystawy „Aleksander Orłowski”
w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1957 r.);
Odpoczywający patrol kozacki, Muzeum Narodowe
w Warszawie, Zbiory w Nieborowie, Nieb. 942 — ry-
sunek piórem, pędzlem, tuszem, datowany 1801 (nr. 157
w wyżej wym. katalogu), oraz dwie akwarele ze zbio-
rów Lwowskiej Państwowej Galerii Obrazów1: Ko-
zacy i żołnierze rosyjscy przy ognisku (na passe^partout
napis: Epizod z wojen polsko-rosyjskich 1791—1792),
Grupa Kozaków i żołnierzy rosyjskich nad wodą.
Wydaje się, że akwarele z British Museum należy
zaklasyfikować do tej samej serii, datować na 1800—
1801 i przyjąć, że przedstawiają oddziały Kozaków
w czasie Powstania Kościuszkowskiego, lub być może,
w czasie wojny 1791—1792. (Starannie rysowane i ma-
lowane szczegóły mundurów nie wiele mogą pomóc
w roztrzygnięciu, do której z tych dwóch wojen ry-
sunki się odnoszą, gdyż między 1791 a 1795 nie zaszły
poważniejsze zmiany w umundurowaniu wojsk rosyj-
skich).
Przechodząc do rysunków wypada zaznaczyć, że
wszystkie pochodzą od tego samego ofiarodawcy: jest
nim Wilhelm Michell Esq.
W dniu 11 Ifpca 1885 r. ofiarował on pojedynczy
rysunek (nr. inw. 1885—7—11—82) przechowywany pod
sygnaturą C.140.Roy. (30(J mm X 250 mm). Ołówek.
Portret konny z profilu. Koń stąpa w lewo, jeździec
w lewej ręce trzyma wodze, w prawej nahajkę. W głę-
bi szkic zabudowań, może fortyfikacji i jakby posu-
wających się wojsk. W lewym, dolnym rogu wiązany
monogram A O i — częściowo obcięta — data: ...807.(7)
Rysunek określony jest w Print Room jako portret
A. W. Suworowa (il. 3) — być może na podstawie
podobieństwa z rysunkiem Orłowsikiego reprodukowa-
nym przez W. A. Wiereszczagina w jego książce
o Orłowskim 2. Biorąc pod uwagę ikonografię Suworo-
wa, szczególnie rysunek z Muzeum Narodowego w
Krakowie atrybucję tę można uznać za prawdopo-
dobną 3.
Z kolei po dwóch latach (2.V.1887) Mitchell ofia-
rował album, w którym na grubych kartach wklejo-
nych jest dwadzieścia rysunków. Rysunki pochodzą
z łat 1818—23, wszystkie są datowane i ułożone —
z wyjątkiem nr 3 — chronologicznie. Rysowane na róż-
nych rodzajach papieru (przynajmniej dwa gatunki)
i w różnych formatach zostały przy oprawianiu przy-
cięte do rozmiarów bardzo do siebie zbliżonych, co
spowodowało uszkodzenie niektórych dat, napisów,
a nawet i samych rysunków.
innych sprawach serdecznie mu dziękuję.
2 V. A. Ve re ś ća gin, Russkaja karikatura, III —
A. O. Orłowskij, Sankt Peterburg 1913, tabl. po s. 8.
3 Por. J. M. Michałowski, Na marginesie radziec-
kich publikacji o Norblinie, „Biul. Hist. Sztuki”, XXIII,
1961, nr 2, il. 11.
297
NIEZNANE PRACE ALEKSANDRA ORŁOWSKIEGO
W WIELKIEJ RRYTANII
Twórczość Aleksandra Orłowskiego budziła od daw-
na żywe zainteresowanie wśród historyków sztuki,
a także wśród kolekcjonerów, zarówno w Polsce jak
i w Rosji. Nic w tym 'dziwnego, sikoro z tymi właśnie
krajami związane było jego życie i działalność arty-
styczna. Nie zajmowano się jednak dotąd poważniej —
o ile mi wiadomo — częścią dorobku artysty rozpro-
szoną po świecie. Warto to zrobić i to nie tylko w ce-
lach inwentaryzacyjnych: zapoznanie się z tą częścią
spuścizny rzuca bowiem światło na zasięg — prze-
strzenny i czasowy — wpływu, czy tylko popularności
artysty, a także, w jakimś stopniu, jest przyczynkiem
do dziejów wzajemnych stosunków środowisk arty-
stycznych w różnych krajach.
Opracowanie pełnego katalogu dzieł Orłowskiego
znajdujących się obecnie w Anglii byłoby zadaniem
nie tyle bardzo trudnym, co wręcz niewykonalnym,
ze względu choćby, na bardzo wielką ilość zbiorów
zarówno publicznych jak i prywatnych, najczęściej
nawet pobieżnie nie skatalogowanych. Dlatego ograni-
czam się do opisania kolekcji rysunków i akwarel
artysty w British Museum, w Muzeum Instytutu Hi-
storycznego im. gen. Sikorskiego w Londynie, oraz
do rysunku ze zbiorów p. Mariana Kratochwila.
Na zbiór prac artysty w Print Room, British
Museum, składają się dwie akwarele, dwadzieścia je-
den rysunków i osiem litografii. Omówienie tych
ostatnich pozostawiam do artykułu o pracach graficz-
nych Orłowskiego lub według jego rysunków, wyko-
nanych w Anglii.
Obydwie akwarele, zbliżone do siebie w rozmia-
rach, wykonane bardzo starannie, przedstawiają sce-
ny z życia Kozaków. Obydwie nabyte zostały przez
Muzeum od p. B. Robsona w tym samym czasie:
8 lipca 1876 roku. Na obu grupa sześciu mężczyzn
skupia się koło ogniska. Akwarele przechowywane są
pod sygnaturą c.98a Atl.
Nr. inw. 1876-7-8-11 (418 mm X 552 mm) - The
Bwouack (il. 1). Kozacy warzą strawę w kociołku.
W głębi, za drzewami, chata. Bliżej konie przy pro-
wizorycznym żłobie. U dołu, niemal w środku, na
pniu drzewa, monogram wiązany A O.
Nr. inw. 1876—7—8—12 (393 mm X 526 mm) Cossacks
halting for the night (il. 2). Noc albo późny wieczór.
Ognisko płonie obok ruin chaty, z której pozostał
tylko komin, palenisko i parę belek. Trzy okulbaczone
konie stoją po prawej. Na pierwszym planie, w pra-
wym rogu, szkielet koński. W głębi, za drzewami,
księżyc w pełni. Na obu akwarelach, ale głównie na
drugiej, wiele szczegółów wykonanych jest tuszem.
Akwarele te nie są datowane. Dla określenia czasu
ich powstania należy je porównać z innymi pracami
i Informacje o akwarelach ze zbiorów lwowskich zaw-
dzięczam p. Januszowi M. Michałowskiemu. Infor-
macje te pochodzą z jego, nieopublikowanego jeszcze arty-
kułu o rysunkach Orłowskiego z polskiego okresu jego
twórczości znajdujących się w muzeach w ZSRR. Za udo-
stępnienie mi fotografii, oraz za informacje w tej i wielu
artysty, w których zarówno technika rysunku jak i te-
matyka wskazują na ten sam czas. Są to: Biwak nocny
żołnierzy rosyjskich przy ognisku, akwarela, tusz, Mu-
zeum Narodowe w Warszawie Rys. Polskie 5022
(nr. 141 w katalogu wystawy „Aleksander Orłowski”
w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1957 r.);
Odpoczywający patrol kozacki, Muzeum Narodowe
w Warszawie, Zbiory w Nieborowie, Nieb. 942 — ry-
sunek piórem, pędzlem, tuszem, datowany 1801 (nr. 157
w wyżej wym. katalogu), oraz dwie akwarele ze zbio-
rów Lwowskiej Państwowej Galerii Obrazów1: Ko-
zacy i żołnierze rosyjscy przy ognisku (na passe^partout
napis: Epizod z wojen polsko-rosyjskich 1791—1792),
Grupa Kozaków i żołnierzy rosyjskich nad wodą.
Wydaje się, że akwarele z British Museum należy
zaklasyfikować do tej samej serii, datować na 1800—
1801 i przyjąć, że przedstawiają oddziały Kozaków
w czasie Powstania Kościuszkowskiego, lub być może,
w czasie wojny 1791—1792. (Starannie rysowane i ma-
lowane szczegóły mundurów nie wiele mogą pomóc
w roztrzygnięciu, do której z tych dwóch wojen ry-
sunki się odnoszą, gdyż między 1791 a 1795 nie zaszły
poważniejsze zmiany w umundurowaniu wojsk rosyj-
skich).
Przechodząc do rysunków wypada zaznaczyć, że
wszystkie pochodzą od tego samego ofiarodawcy: jest
nim Wilhelm Michell Esq.
W dniu 11 Ifpca 1885 r. ofiarował on pojedynczy
rysunek (nr. inw. 1885—7—11—82) przechowywany pod
sygnaturą C.140.Roy. (30(J mm X 250 mm). Ołówek.
Portret konny z profilu. Koń stąpa w lewo, jeździec
w lewej ręce trzyma wodze, w prawej nahajkę. W głę-
bi szkic zabudowań, może fortyfikacji i jakby posu-
wających się wojsk. W lewym, dolnym rogu wiązany
monogram A O i — częściowo obcięta — data: ...807.(7)
Rysunek określony jest w Print Room jako portret
A. W. Suworowa (il. 3) — być może na podstawie
podobieństwa z rysunkiem Orłowsikiego reprodukowa-
nym przez W. A. Wiereszczagina w jego książce
o Orłowskim 2. Biorąc pod uwagę ikonografię Suworo-
wa, szczególnie rysunek z Muzeum Narodowego w
Krakowie atrybucję tę można uznać za prawdopo-
dobną 3.
Z kolei po dwóch latach (2.V.1887) Mitchell ofia-
rował album, w którym na grubych kartach wklejo-
nych jest dwadzieścia rysunków. Rysunki pochodzą
z łat 1818—23, wszystkie są datowane i ułożone —
z wyjątkiem nr 3 — chronologicznie. Rysowane na róż-
nych rodzajach papieru (przynajmniej dwa gatunki)
i w różnych formatach zostały przy oprawianiu przy-
cięte do rozmiarów bardzo do siebie zbliżonych, co
spowodowało uszkodzenie niektórych dat, napisów,
a nawet i samych rysunków.
innych sprawach serdecznie mu dziękuję.
2 V. A. Ve re ś ća gin, Russkaja karikatura, III —
A. O. Orłowskij, Sankt Peterburg 1913, tabl. po s. 8.
3 Por. J. M. Michałowski, Na marginesie radziec-
kich publikacji o Norblinie, „Biul. Hist. Sztuki”, XXIII,
1961, nr 2, il. 11.
297