DOI issue:
Heft 2
DOI article:Materiały
DOI article:Wdowiszewski, Zygmunt: Jerzy Helwig, malarz nadworny Zygmunta I
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0148
MATERIAŁY
W r. 1524 Jerzy przebywa w Krakowie, gdzie
przed urzędem wójtowskim zeznaje w sprawie spor-
nej o suknię purpurową na korzyść Bartłomieja
z Sycowa na Śląsku. W parę dni później przed akta-
mi ławniczymi Mikołaj Nonnart, znany mieszczanin
krakowski i złotnik, ustanowił Jerzego Helwiga peł-
nomocnikiem we wszelkich sprawach sądowych, któ-
re by miał jego mocodawca w Wilnie5. W jednej
z tych zapisek źródłowych występuje jako Georgius
Elwyng malarz J. Kr. Mci i mieszczanin wileński,
w drugiej tylko jako Jeorgius malarz i mieszczanin
wileński, oczywiście chodzi tu o jedną i tę samą
osobę.
Malarz ten z prac swych nie jest znany i nie wie-
my też nic o dalszych kolejach jego życia. Wyra-
żenie jednak w dokumencie królewskim „de nostra
maiestate benemerituis”, zwrot rzadko stosowany w
tego rodzaju przywilejach, świadczy, że zasłużył się
rzeczywiście dobrze królowi, i że w opinii współ-
czesnych wywiązywał się zapewne dobrze z nałożo-
nych na niego obowiązków. Nie jest wyłączone, że
pracował przy ozdabianiu zamku wileńskiego,
a prócz tego pozostawił może ślady swej działalności
w wileńskich kościołach.
Jeszcze w początku XVII w. (1625) spotykamy
w Krakowie przedstawiciela rodziny Helwigów w
osobie Jakuba, złotnika i mieszczanina krakowskiego,
zeznającego w charakterze świadka w pewnej spra-
wie 6.
Tekst przywileju królewskiego jest następujący:
Zygmunt I król polski etc. nadaje malarzowi na-
dwornemu wileńskiemu mistrzowi Jerzemu Hel-
wigk’owi z Fryburga osiedle zwane Poławie koło
dworku Helwigk’a w bliskości Kowna, przy ujściu
rzeczki Morwy do Niemna, i przenosi owo osiedle
z prawa ziemskiego litewskiego na prawo miejskie
kowieńskie włączając do niego i dworek malarza.
Oryginał w Muzeum Narodowym w Warszawie, Dział
Dokumentacji nr 769. Dokument pergaminowy, szer. 50,
wys. 25,5, zakł. 11 cm, litery częściowo wytarte w za-
gięciach pergaminu i u dołu duża dziura w formule
świadków. U dołu po lewej stronie oryginalny podpis
króla Zygmunta I. Pieczęci brak, pozostały 4 nacięcia
od przywieszonej niegdyś pieczęci. In dorso zapiska:
ręką XVIII w. (?) 1522 Feria 4-ta in uigilia S. Barbarae.
Przywiley króla Imsci Zygmunta na ogród nad rzeką
Niemnem będący Famato Georgio Pictori dany 7.
In nomine Domini amen. Ad perpetuam rei me-
moriam. Nos Sigismundus Dei gratia rex Poloniae,
magnus dux Lituaniae, Russiae, Prussiae, Samogi-
tiaeąue etc. dominus et heres significamus tenore
praesentium ąuibus expedit universis praesentibus
et futuris harum noticiam hablturis, ąuomodo dum
supplicasset nobis famatus magister Georgius Hel-
wigk de Fraiborgk pictor noster Vilnensis de nostra
maiestate benemeritus ut sibi pratuim nostrum Po-
lawie vulgo nuncupatum penes curiolam eius cir-
cumcirca fluyiolum Morwa iuxta ripam fluyii Nye-
men, ex opposito ac sub iure ciyili oppidi nostri
Cawnensis situim, gratiose donare dignaremur,
extunc nos prospicientes ... per huiusmodi prati
a mensa nostra ducali alienationem castro nostro
Cawnensi aliąua incommoditas et augusta eyeniret
in futurum donando pictori pratum prefatum com-
miseramus per literas postras speciales huius rei
inyestigationem loci capitaneo yidelicet magnifico
Georgio Hilinicz mansalco curiae nostrae etc. qui
si cognoyisset prefatum alienationem bonis nostris
prefatis non esse detrimentosam ipsum pictorem in
possessionem eiusdem prati yigore literarum dona-
tionis nostrae prefatae intromiteret vel faceret per
suum locumtenentem Cawnensem intromitti, quiquid
capitaneus noster Cawnensis cognito super huius-
modi nostra et bonorum nostrorum predictorum in-
dempnitate ipsum in possessionem memorati prati
per certum suum locumtenentem iussu nostro regio
intromisit, realemque sibi dedit eiusdem prati pos-
sessionem prout hoc ex literis eiusdem capitanei et
locumtenentis sui Cawnensis desuper edidits coram
nobis exhibitis aibunde ita esse coperimus. Itaque
nos memoratum Georgium pictorem pro eius erga
se meritis consolatum efficere cupientes et ad futura
deinde seryicia nostra paratiorem sibi et coniugi suae
ac liberis et successoribus eorum quibuscunque hoc
idem pratum Polawie ita late, longe et circumfe-
rentialiter secundum pro antiquitus est protensum
cum omni iure, dominio et proprietate prout solimet
illud ex predecessoribus nostris hactenus tenuimus
nihil iunis, dominii vel proprietatis pro se successo-
ribusque nostris reseryando in eodem, denuo rursus
dedimus, donayimus et confirmamus damusque do-
namus, confirmamus, inscribimus, condescendimusque
imperpetuum transferentes illud ipsum pratum de
iure terrestri lituanico in ius ciyile Cawnense curio-
laeque predictae ipsius Georgii hereditarie incorpo-
rantes, asscribentes et unientes tenore praesentium
mediante per ipsum Georgium, uxorem et liberos
successoresque ipsorum quoscunque predictum pra-
tum una cum eius graniciebus, terris et pertinentiis
totoque ipsius solo seu fundo simul cum eadem
ouriola secundum quod antiąuitus in se consistit
com ... et diyisim tenendum, habendum, utifruendum
pacifice quieteque ac hereditarie possidendum, ve-
nendum, commutandum, alienandum ac in usus suos
successorumque suorum conyertendum sine quovis
nostro ... impedimento et contr adictione, harum te-
stimonio literarum ąuibus sigillum nostrum est sub-
appensum. Actum et daitum Vilne feria quarta in
yigilia sanctae Barbarae [anno Domini millesimo
quin] genitsimo yigesiimo secundo praesentibus re-
yerendis in Christo patribus Yanussio episcopo et
reyerendo loanne electo confirmato Vilnensi, Paulo
Luceoriensi, Nicolao Samogitiensi episcopis, [Con-
stantino Iwanowicz]palatino Trocensi, campiductore
magni ducatus nostri, Alberto Gastoldi palatino Vil-
nensi cancellarioąue, Stanislao Janowicz castellano
Vilnensi, capitaneo Samogitiensi, loanne [Janowicz
palati] no Nowogrodensi, marsalco et capitaneo, Ge-
orgio Hilinicz marsalco et capitaneo supradicto allis-
delibus dilectis.
(—) Sigismundus Rex subscr.
5 Źródła do historii sztuki i cywilizacji w Polsce, t. V/l,
Cracouia artificum 1501—1550, wyd. J. Ptaśnik i M. Fried-
berg, Kraków 1936, nr 508, 510.
6 J. Pagaczewski, Złotnicy krakowscy, „Spr. Kom.
Hist. Szt.” VI, 1900, s. XXXIII.
7 Miejsca wykropkowane oznaczają wytarcie na zgię-
ciach pergaminu. Miejsca w klamrach kwadratowych ozna-
czają dopełnienia dokonane przez autora.
132
W r. 1524 Jerzy przebywa w Krakowie, gdzie
przed urzędem wójtowskim zeznaje w sprawie spor-
nej o suknię purpurową na korzyść Bartłomieja
z Sycowa na Śląsku. W parę dni później przed akta-
mi ławniczymi Mikołaj Nonnart, znany mieszczanin
krakowski i złotnik, ustanowił Jerzego Helwiga peł-
nomocnikiem we wszelkich sprawach sądowych, któ-
re by miał jego mocodawca w Wilnie5. W jednej
z tych zapisek źródłowych występuje jako Georgius
Elwyng malarz J. Kr. Mci i mieszczanin wileński,
w drugiej tylko jako Jeorgius malarz i mieszczanin
wileński, oczywiście chodzi tu o jedną i tę samą
osobę.
Malarz ten z prac swych nie jest znany i nie wie-
my też nic o dalszych kolejach jego życia. Wyra-
żenie jednak w dokumencie królewskim „de nostra
maiestate benemerituis”, zwrot rzadko stosowany w
tego rodzaju przywilejach, świadczy, że zasłużył się
rzeczywiście dobrze królowi, i że w opinii współ-
czesnych wywiązywał się zapewne dobrze z nałożo-
nych na niego obowiązków. Nie jest wyłączone, że
pracował przy ozdabianiu zamku wileńskiego,
a prócz tego pozostawił może ślady swej działalności
w wileńskich kościołach.
Jeszcze w początku XVII w. (1625) spotykamy
w Krakowie przedstawiciela rodziny Helwigów w
osobie Jakuba, złotnika i mieszczanina krakowskiego,
zeznającego w charakterze świadka w pewnej spra-
wie 6.
Tekst przywileju królewskiego jest następujący:
Zygmunt I król polski etc. nadaje malarzowi na-
dwornemu wileńskiemu mistrzowi Jerzemu Hel-
wigk’owi z Fryburga osiedle zwane Poławie koło
dworku Helwigk’a w bliskości Kowna, przy ujściu
rzeczki Morwy do Niemna, i przenosi owo osiedle
z prawa ziemskiego litewskiego na prawo miejskie
kowieńskie włączając do niego i dworek malarza.
Oryginał w Muzeum Narodowym w Warszawie, Dział
Dokumentacji nr 769. Dokument pergaminowy, szer. 50,
wys. 25,5, zakł. 11 cm, litery częściowo wytarte w za-
gięciach pergaminu i u dołu duża dziura w formule
świadków. U dołu po lewej stronie oryginalny podpis
króla Zygmunta I. Pieczęci brak, pozostały 4 nacięcia
od przywieszonej niegdyś pieczęci. In dorso zapiska:
ręką XVIII w. (?) 1522 Feria 4-ta in uigilia S. Barbarae.
Przywiley króla Imsci Zygmunta na ogród nad rzeką
Niemnem będący Famato Georgio Pictori dany 7.
In nomine Domini amen. Ad perpetuam rei me-
moriam. Nos Sigismundus Dei gratia rex Poloniae,
magnus dux Lituaniae, Russiae, Prussiae, Samogi-
tiaeąue etc. dominus et heres significamus tenore
praesentium ąuibus expedit universis praesentibus
et futuris harum noticiam hablturis, ąuomodo dum
supplicasset nobis famatus magister Georgius Hel-
wigk de Fraiborgk pictor noster Vilnensis de nostra
maiestate benemeritus ut sibi pratuim nostrum Po-
lawie vulgo nuncupatum penes curiolam eius cir-
cumcirca fluyiolum Morwa iuxta ripam fluyii Nye-
men, ex opposito ac sub iure ciyili oppidi nostri
Cawnensis situim, gratiose donare dignaremur,
extunc nos prospicientes ... per huiusmodi prati
a mensa nostra ducali alienationem castro nostro
Cawnensi aliąua incommoditas et augusta eyeniret
in futurum donando pictori pratum prefatum com-
miseramus per literas postras speciales huius rei
inyestigationem loci capitaneo yidelicet magnifico
Georgio Hilinicz mansalco curiae nostrae etc. qui
si cognoyisset prefatum alienationem bonis nostris
prefatis non esse detrimentosam ipsum pictorem in
possessionem eiusdem prati yigore literarum dona-
tionis nostrae prefatae intromiteret vel faceret per
suum locumtenentem Cawnensem intromitti, quiquid
capitaneus noster Cawnensis cognito super huius-
modi nostra et bonorum nostrorum predictorum in-
dempnitate ipsum in possessionem memorati prati
per certum suum locumtenentem iussu nostro regio
intromisit, realemque sibi dedit eiusdem prati pos-
sessionem prout hoc ex literis eiusdem capitanei et
locumtenentis sui Cawnensis desuper edidits coram
nobis exhibitis aibunde ita esse coperimus. Itaque
nos memoratum Georgium pictorem pro eius erga
se meritis consolatum efficere cupientes et ad futura
deinde seryicia nostra paratiorem sibi et coniugi suae
ac liberis et successoribus eorum quibuscunque hoc
idem pratum Polawie ita late, longe et circumfe-
rentialiter secundum pro antiquitus est protensum
cum omni iure, dominio et proprietate prout solimet
illud ex predecessoribus nostris hactenus tenuimus
nihil iunis, dominii vel proprietatis pro se successo-
ribusque nostris reseryando in eodem, denuo rursus
dedimus, donayimus et confirmamus damusque do-
namus, confirmamus, inscribimus, condescendimusque
imperpetuum transferentes illud ipsum pratum de
iure terrestri lituanico in ius ciyile Cawnense curio-
laeque predictae ipsius Georgii hereditarie incorpo-
rantes, asscribentes et unientes tenore praesentium
mediante per ipsum Georgium, uxorem et liberos
successoresque ipsorum quoscunque predictum pra-
tum una cum eius graniciebus, terris et pertinentiis
totoque ipsius solo seu fundo simul cum eadem
ouriola secundum quod antiąuitus in se consistit
com ... et diyisim tenendum, habendum, utifruendum
pacifice quieteque ac hereditarie possidendum, ve-
nendum, commutandum, alienandum ac in usus suos
successorumque suorum conyertendum sine quovis
nostro ... impedimento et contr adictione, harum te-
stimonio literarum ąuibus sigillum nostrum est sub-
appensum. Actum et daitum Vilne feria quarta in
yigilia sanctae Barbarae [anno Domini millesimo
quin] genitsimo yigesiimo secundo praesentibus re-
yerendis in Christo patribus Yanussio episcopo et
reyerendo loanne electo confirmato Vilnensi, Paulo
Luceoriensi, Nicolao Samogitiensi episcopis, [Con-
stantino Iwanowicz]palatino Trocensi, campiductore
magni ducatus nostri, Alberto Gastoldi palatino Vil-
nensi cancellarioąue, Stanislao Janowicz castellano
Vilnensi, capitaneo Samogitiensi, loanne [Janowicz
palati] no Nowogrodensi, marsalco et capitaneo, Ge-
orgio Hilinicz marsalco et capitaneo supradicto allis-
delibus dilectis.
(—) Sigismundus Rex subscr.
5 Źródła do historii sztuki i cywilizacji w Polsce, t. V/l,
Cracouia artificum 1501—1550, wyd. J. Ptaśnik i M. Fried-
berg, Kraków 1936, nr 508, 510.
6 J. Pagaczewski, Złotnicy krakowscy, „Spr. Kom.
Hist. Szt.” VI, 1900, s. XXXIII.
7 Miejsca wykropkowane oznaczają wytarcie na zgię-
ciach pergaminu. Miejsca w klamrach kwadratowych ozna-
czają dopełnienia dokonane przez autora.
132