Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

PORTRET KORONACYJNY STANISŁAWA AUGUSTA PĘDZLA BACCIARELLEGO

1792 w Warszawie. W takim ubiorze jest malowany
jak był ubrany w czasie koronacji”. Nie ma powodu
wątpić w wiarogodność tej dedykacji. Informację,
o własnoręcznym wykonaniu przez Bacciarellego
(pewno z udziałem ucznia) potwierdza wartość arty-
styczna obrazu oraz fakt, że znajdował się on nie-
gdyś w Dobrzycy Gorzeńskich58. Stamtąd dostał
się do niedalekiego Gołuchowa 59, a po drugiej wojnie
do Muzeum Narodowego w Poznaniu. Porównując
z obrazem warszawskim widzimy, że na replice
poznańskiej postać króla została powtórzona dokład-
nie, jedynie twarz jest tu bardziej postarzała. Zmiany
dają się natomiast zauważyć w szczegółach otoczenia:
na obrazie poznańskim ujęta jest jakby szersza prze-
strzeń, widać więc większą część fotela i stolika, na
którym mieści się wobec tego kapelusz z piórem obok
insygniów królewskich. Różnice dostrzega się w uło-
żeniu draperii i w partii architektonicznej.
Portret Stanisława Augusta zdobiący reprezen-
tacyjną klatkę schodową w Nieborowie jest prosto-
kątny i nieco mniejszych wymiarów niż obraz z Zam-
ku Warszawskiego60 (il. 12). Postać królewska nie
została tu jednak zmniejszona — wypełnia nieomal
całą powierzchnię obrazu kosztem zredukowanego
otoczenia i tła. Portret ofiarowany był przez króla
Antoniemu Barnabie Jabłonowskiemu. Przed pierwszą
wojną światową jako własność Benedykta Tyszkie-
wicza (ojca) przechowywany był w Czerwonym Dwo-
rze pod Kownem, a następnie w Warszawie przy
ul. Matejki (d. Instytutowej). Muzeum Narodowemu
w Warszawie ofiarowany został przez Benedykta
Tyszkiewicza (syna) po 1945 r. — przekazany do
Nieborowa 13 września 1952 61. Obraz ten jest kopią
z epoki. Typ twarzy królewskiej o zapadniętej jakby
górnej szczęce, zdradza obcy pędzel. Brak tu jedno-
litości w traktowaniu poszczególnych partii obrazu.
Justaucorps, łańcuch, ordery odtworzone są drobiaz-
gowo, twardo, nieomal graficznie. Kontrastuje z tymi
partiami płaszcz, zwłaszcza z prawej strony, potrakto-
wany prawie szkicowo. Artysta nie potrafi odtwo-
rzyć materialności tkaniny i miękkiego futra.
Jeszcze jedna kopia portretu naturalnej wielkości
znajduje się w Warszawie — w dawnym salonie ka-
mienicy należącej niegdyś do Antoniego Strzałeckiego
(dziś czytelnia Klubu Lekarza — Aleje Ujazdow-
skie 24). O kopii tej, dość słabej kolorystycznie, znaj-
dujemy notatkę Batowskiego. Pisze on nawiązując
do Portretu Koronacyjnego, który znajdował się
wówczas w Sali Tronowej: „W zbiorze Strzałeckiego
znajduje się zrobiona z niego (na Zamku) kopia.
W składach Zamku znalazł on zaczęte i podmalowane
trochę płótno z czasów bacciarellowskich, które nabył,
syn jego, Zygmunt, je dokończył wedle owego ory-
ginału z „Sali tronowej”, mniej więcej przed piętnastu
laty. Obraz, który wisi u niego w salonie nie jest
więc zwyczajną kopią” 62.
Szkic niewielkich wymiarów (ol. pł., 114 X 82),
ofiarowany przez T. Wierzejskiego Muzeum Narodo-
wemu w Warszawie, jest kopią warsztatową. Głowa
króla, bardziej wykończona i jaśniejsza od reszty
postaci, nie jest w typie Bacciarellego, lewa dłoń
58 Batowski, Materiały..., jw., k. 49.
58 Nikodem Pajzderski, Przewodnik po Muzeum w
Gołuchowie; Nakł. Ordynacji XX. Czartoryskich w Gołucho-
wie, 1913, s. 16, il. 16; — M. Sokołowsk i, Studia i szkice
z dziejów sztuki i cywilizacji, Kraków 1899, t. I, s. 344.
60 Ol. pł. 214 X 129 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
Oddział w Nieborowie, nr inw. 185961. — J. Wegner, Nie-


II. 12. M. Bacciarelli (kopia), Portret Koronacyjny,
Muzeum Narodowe w Warszawie, Oddz. w Nieboro-
wie. (Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie)

robi wrażenie większej niż prawa. Obraz nie ma
świetlistości oryginału. Złocenia zaznaczone są tonami
brązowymi z przewagą sieny palonej. Ciężkie cienie
brązowe widoczne są zwłaszcza w dolnej partii
obrazu. Barwy stroju królewskiego zgodne są zasadni-
czo z oryginałem. Fotografia tego obrazu znajduje się
wśród materiałów Batowskiego63.
Do zespołu wyliczonych tu obrazów można jeszcze
dodać wykonane przez Bacciarellego w latach 80-tych
borów, Warszawa 1954, s. 88; — T e n ż e, Nieborów, Warsza-
wa 1957, tabl. X.
61 Za udzielone mi informacje dziękuję uprzejmie
P. Prof. dr S. Lorentzowi.
62 Batowski, Materiały..., jw., k. 51.
63 Batowski, Materiały..., jw., k. 67.

15