DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Miscellanea
DOI article:Rewski, Zbigniew: Warszawska proweniencja tryptyku cegłowskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0032
ZBIGNIEW REWSKI
II. 2. Cegłów, Elewacja południowa nawy i prezbiterium kościoła.
(Fot. Z. Rewski)
Jest więcej niż prawdopodobne, że poświęcony
w r. 1629. wielki ołtarz w Cegłowie, był tym samym
wielkim ołtarzem, który w r. 1598 znajdował się na
swym pierwotnym miejscu w kolegiacie warszaw-
skiej, w tym samym prezbiterium obecnej archika-
tedry warszawskiej.
By odpowiedzieć na pytanie, czy i kiedy naj-
wcześniej tryptyk mógł być przewieziony z Warszawy
do Cegłowa należy sięgnąć do dziejów kolegiaty na
przełomie XVI/XVII w. Właśnie w r. 1602 huragan
zwalił wysoką, gotycką wieżę kolegiaty — wieża po-
ważnie uszkodziła swym ciężarem wnętrze kościoła.
Możliwe, że wielki ołtarz, a zwłaszcza jego oprawa,
doznała uszkodzeń. Po katastrofie powstał kosztem
kapituły, nowy wielki ołtarz barokowy z ufundowa-
nym przez Zygmunta III obrazem Palmy Młodszego,
przedstawiającym tych samych patronów kolegiaty:
św. Jana Chrzciciela oraz św. Stanisława biskupa.
Dawny wielki ołtarz utracił rację tytu a i na boczny
wydawał się zapewne, w stołecznej i coraz bardziej
barokizującej się Warszawie, zbyt „staroświeckiej ro-
boty”. Najwcześniej w pierwszym dziesiątku lat
XVII w. kapituła mogła pomyśleć o przekazaniu tego
tryptyku, lub tylko jego rzeźb oraz malowideł do
swego podopiecznego kościoła w Cegłowie. Wybór
przez kapitułę stosownej chwili dla przewiezienia
do Cegłowa dość ciężkiego i wielkiego rozmiarami,
nawet bez oprawy, tryptyku, na znaczną odległość,
mógł się tłumaczyć ówczesną sytuacją tego kościoła
i parafii.
Z kolei byłoby właściwe zapoznać się z historią
tego kościoła oraz jego budowy i przebudów. Kościół
cegłowski był datowany ogólnikowo na przełom
XV/XVI w. Jego jedyny dotąd badacz inż. M. Benko,
na podstawie analizy architektury i muru a szcze-
gólnie konstrukcji dachowej, typu gotyckiego, datuje
ten obiekt fakultatywnie na początek, względnie na
1. połowę XVI w.7 Rzucająca się w oczy różnica
wątków ceglanego muru oraz różnica wymiarów
cegły doprowadza do stwierdzenia, że mury nawy
o wątku gotyckim, z grubej cegły gotyckiej, są star-
sze od murów prezbiterium oraz niskiej wieży, rów-
nież dostawionej na widoczny styk murów, od stro-
7 Benko, Renesansowe miasteczko mazowieckie, jw.,
s. 89.
22
II. 2. Cegłów, Elewacja południowa nawy i prezbiterium kościoła.
(Fot. Z. Rewski)
Jest więcej niż prawdopodobne, że poświęcony
w r. 1629. wielki ołtarz w Cegłowie, był tym samym
wielkim ołtarzem, który w r. 1598 znajdował się na
swym pierwotnym miejscu w kolegiacie warszaw-
skiej, w tym samym prezbiterium obecnej archika-
tedry warszawskiej.
By odpowiedzieć na pytanie, czy i kiedy naj-
wcześniej tryptyk mógł być przewieziony z Warszawy
do Cegłowa należy sięgnąć do dziejów kolegiaty na
przełomie XVI/XVII w. Właśnie w r. 1602 huragan
zwalił wysoką, gotycką wieżę kolegiaty — wieża po-
ważnie uszkodziła swym ciężarem wnętrze kościoła.
Możliwe, że wielki ołtarz, a zwłaszcza jego oprawa,
doznała uszkodzeń. Po katastrofie powstał kosztem
kapituły, nowy wielki ołtarz barokowy z ufundowa-
nym przez Zygmunta III obrazem Palmy Młodszego,
przedstawiającym tych samych patronów kolegiaty:
św. Jana Chrzciciela oraz św. Stanisława biskupa.
Dawny wielki ołtarz utracił rację tytu a i na boczny
wydawał się zapewne, w stołecznej i coraz bardziej
barokizującej się Warszawie, zbyt „staroświeckiej ro-
boty”. Najwcześniej w pierwszym dziesiątku lat
XVII w. kapituła mogła pomyśleć o przekazaniu tego
tryptyku, lub tylko jego rzeźb oraz malowideł do
swego podopiecznego kościoła w Cegłowie. Wybór
przez kapitułę stosownej chwili dla przewiezienia
do Cegłowa dość ciężkiego i wielkiego rozmiarami,
nawet bez oprawy, tryptyku, na znaczną odległość,
mógł się tłumaczyć ówczesną sytuacją tego kościoła
i parafii.
Z kolei byłoby właściwe zapoznać się z historią
tego kościoła oraz jego budowy i przebudów. Kościół
cegłowski był datowany ogólnikowo na przełom
XV/XVI w. Jego jedyny dotąd badacz inż. M. Benko,
na podstawie analizy architektury i muru a szcze-
gólnie konstrukcji dachowej, typu gotyckiego, datuje
ten obiekt fakultatywnie na początek, względnie na
1. połowę XVI w.7 Rzucająca się w oczy różnica
wątków ceglanego muru oraz różnica wymiarów
cegły doprowadza do stwierdzenia, że mury nawy
o wątku gotyckim, z grubej cegły gotyckiej, są star-
sze od murów prezbiterium oraz niskiej wieży, rów-
nież dostawionej na widoczny styk murów, od stro-
7 Benko, Renesansowe miasteczko mazowieckie, jw.,
s. 89.
22