DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Rewski, Zbigniew: Warszawska proweniencja tryptyku cegłowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0034
ZBIGNIEW REWSKI
U. 4. Cegłów, Zakrystia, fragment sklepienia i ko-
minka. (Fot. Z. Rewski)
wielkiego ołtarza kolegiaty warszawskiej. Przekazy-
wanie z kościołów większych miast ruchomości koś-
cielnych do skromniejszych kościołów na prowincji
stało się u nas niemal prawem zwyczajowym, dzięki
któremu doszło do naszych czasów niejedno cenne
dzieło sztuki, czy detal architektoniczno-zdobniczy
z zaginionego już od dawna cennego dzieła architek-
tury. Możliwe, że ślad podobnego, wewnętrznego
„importu”, stanowi zachowana w Cegłowie, w prez-
biterium, późno-gotycka, dwuosobowa ława kolator-
ska, której dekoracyjna snycerka nosi ślady odpiło-
wania wysokich pierwotnie zapiecków, typu stallo-
wego?
J. Starzyński słusznie uskarża się nad złym stanem
zachowania tryptyku pisząc: „Obecnie główny ołtarz
kościoła cegłowskiego robi wrażenie bezdusznego fa-
brykatu z niedawnych lat. W jego ramy wstawiono,
pochodzące z pierwotnego późno-gotyckiego tryptyku
rzeźby i płaskorzeźby...” Mogą to być ślady zniszcze-
nia pierwotnej konstrukcji tryptyku, bądź wydziele-
nia do transportu wyłącznie samych przedstawień
plastycznych, które zestawiono ponownie, po wielu
być może latach. Najpewniej też w związku z usta-
wieniem wysokiego barokowego ołtarza z gotyckimi
rzeźbami i malowidłami zamurowane zostało okno,
lub wnęka, we wschodniej ścianie prezbiterium.
W miejscu tym wmurowano, chyba wtórnie, od
zewnątrz kościoła — ramowe epitafium typu Piń-
czowskiego, z początku XVII w., ufundowane dla
zm. w r. 1572, Stanisława Oczki przez jego syna,
znakomitego lekarza Wojciecha.
Dotychczas poznana historia kościoła cegłowskiego
przemawia więc również za faktem warszawskiego
pochodzenia tamtejszego tryptyku 10.
W ten sposób cenne dzieło sztuki, powstałe naj-
pewniej w Warszawie, a może w Wielkopolsce, zna-
lazło się w niewielkiej osadzie, na wschodnim Ma-
zowszu, i dzięki temu została ocalona, z hitlerow-
skiego zniszczenia, część dawnego wielkiego ołtarza
obecnej archikatedry św. Jana w Warszawie, ocze-
kując na dalsze badania.
ANEKS
Visitatio archidiaconatus Varsaviensis 1598 — 1603.
Visitatio Generalis Ecclesiae collegiae. sub nomine
et invocatione Scti loannis Baptistae. Per [...] D. D.
loann. Tharnowski episcop. posnanien. facta a die
Xma Mensis Novembris sub anno dni M D X C VIII.
Indicti XI. [...] Visitatio Altaris Maioris.
Die itaąue duodecima novembris, continuando
visitationen Illmus, audito sacro, ad altaris maioris
visitationem se contulit, quod quidem in capite eccle-
siae situm, satis altum et conspicuum gradibus quin-
que adiacentibus, et spatio amplo eminenti, circa idem
altare antea per Reverendissimum constructo, ubi et
sedes eius ad cornu Epistolae situata est, in qua
divinis interesse vesperas et matu [...] episcopales
absolvere solitus est. Altare ipsum satis amplum cum
petra magna in qua [...].
Habebat altare tres mappas, quae quidem non
semper mundae, Imago Altaris Gloriosae Virginis,
ad stantibus sibi Sancto loanne Baptista, et Sancto
Stanislao sculpt. A latere Sanctarum Margarethae,
Dorotheae, Barbarae et Catharinae. Ab altera parte
Altaris dum calauditur tota historia depicta Gloriosi
Sancti loannis Baptistae Patroni Ecclesiae.
Umbellam habet de super ex tella aurea.
Quibus visis contulit sese ad viden. apparamenta
servientia ad dictum Altare. Et primo Antependia
albi coloris duo de Złotogłow unum a Regina Anna
cum suis insignijs, aliud a Ducibus Masoviae, Ter-
tium de Adamasto...
io Malarstwo tego tryptyku, po zniszczeniach wojennych
Warszawy, reprezentowane jest wyłącznie w postaci repro-
dukcji fotograficznych i fotochemigraficznych.
PROYENANCE YARSOYIENNE DU TRIPTYQUE DE L’EGL1SE DE CEGŁÓW
En 1929, Juliusz Starzyński a publie une etude sur
le triptyque de 1’eglise de Cegłów, consacrant ainsi
la position de cette fameuse oeuvre sculpturale et
picturale signee „Lazarus pictor 1910”. Au stade
des recherches poursuivies alors par l’auteur, celui-ci
apres des hesitations pleinement justifiees, a ete
amene a constater que le „triptyque de Cegłów avait
partage, des le debut de son existence, le sort de
1’eglise de cette localite”. A cette epoque la, on etait
loin de connaitre dans toute leur integrite les textes
des proces-verbaux etablis a 1’issue des visitations
episcopales de 1’archidiaconat de Varsovie. D’un pro-
ces-verbal provenant de la fin du XVIe siecle, il
resulte que le maitre-autel etait decore d’un tableau
representant la scene de 1’Annonciation de la Ste
Vierge. Certes, il ne pouvait s’agir la de 1’actuel autel
dont le triptyque represente un contenu iconographique
tout different. Tout porte a croire que le triptyque
de 1510 ne s’y trouvait pas alors. Du proces verbal
de la visitation de 1629, il resulte que ce n’est qu’a
24
U. 4. Cegłów, Zakrystia, fragment sklepienia i ko-
minka. (Fot. Z. Rewski)
wielkiego ołtarza kolegiaty warszawskiej. Przekazy-
wanie z kościołów większych miast ruchomości koś-
cielnych do skromniejszych kościołów na prowincji
stało się u nas niemal prawem zwyczajowym, dzięki
któremu doszło do naszych czasów niejedno cenne
dzieło sztuki, czy detal architektoniczno-zdobniczy
z zaginionego już od dawna cennego dzieła architek-
tury. Możliwe, że ślad podobnego, wewnętrznego
„importu”, stanowi zachowana w Cegłowie, w prez-
biterium, późno-gotycka, dwuosobowa ława kolator-
ska, której dekoracyjna snycerka nosi ślady odpiło-
wania wysokich pierwotnie zapiecków, typu stallo-
wego?
J. Starzyński słusznie uskarża się nad złym stanem
zachowania tryptyku pisząc: „Obecnie główny ołtarz
kościoła cegłowskiego robi wrażenie bezdusznego fa-
brykatu z niedawnych lat. W jego ramy wstawiono,
pochodzące z pierwotnego późno-gotyckiego tryptyku
rzeźby i płaskorzeźby...” Mogą to być ślady zniszcze-
nia pierwotnej konstrukcji tryptyku, bądź wydziele-
nia do transportu wyłącznie samych przedstawień
plastycznych, które zestawiono ponownie, po wielu
być może latach. Najpewniej też w związku z usta-
wieniem wysokiego barokowego ołtarza z gotyckimi
rzeźbami i malowidłami zamurowane zostało okno,
lub wnęka, we wschodniej ścianie prezbiterium.
W miejscu tym wmurowano, chyba wtórnie, od
zewnątrz kościoła — ramowe epitafium typu Piń-
czowskiego, z początku XVII w., ufundowane dla
zm. w r. 1572, Stanisława Oczki przez jego syna,
znakomitego lekarza Wojciecha.
Dotychczas poznana historia kościoła cegłowskiego
przemawia więc również za faktem warszawskiego
pochodzenia tamtejszego tryptyku 10.
W ten sposób cenne dzieło sztuki, powstałe naj-
pewniej w Warszawie, a może w Wielkopolsce, zna-
lazło się w niewielkiej osadzie, na wschodnim Ma-
zowszu, i dzięki temu została ocalona, z hitlerow-
skiego zniszczenia, część dawnego wielkiego ołtarza
obecnej archikatedry św. Jana w Warszawie, ocze-
kując na dalsze badania.
ANEKS
Visitatio archidiaconatus Varsaviensis 1598 — 1603.
Visitatio Generalis Ecclesiae collegiae. sub nomine
et invocatione Scti loannis Baptistae. Per [...] D. D.
loann. Tharnowski episcop. posnanien. facta a die
Xma Mensis Novembris sub anno dni M D X C VIII.
Indicti XI. [...] Visitatio Altaris Maioris.
Die itaąue duodecima novembris, continuando
visitationen Illmus, audito sacro, ad altaris maioris
visitationem se contulit, quod quidem in capite eccle-
siae situm, satis altum et conspicuum gradibus quin-
que adiacentibus, et spatio amplo eminenti, circa idem
altare antea per Reverendissimum constructo, ubi et
sedes eius ad cornu Epistolae situata est, in qua
divinis interesse vesperas et matu [...] episcopales
absolvere solitus est. Altare ipsum satis amplum cum
petra magna in qua [...].
Habebat altare tres mappas, quae quidem non
semper mundae, Imago Altaris Gloriosae Virginis,
ad stantibus sibi Sancto loanne Baptista, et Sancto
Stanislao sculpt. A latere Sanctarum Margarethae,
Dorotheae, Barbarae et Catharinae. Ab altera parte
Altaris dum calauditur tota historia depicta Gloriosi
Sancti loannis Baptistae Patroni Ecclesiae.
Umbellam habet de super ex tella aurea.
Quibus visis contulit sese ad viden. apparamenta
servientia ad dictum Altare. Et primo Antependia
albi coloris duo de Złotogłow unum a Regina Anna
cum suis insignijs, aliud a Ducibus Masoviae, Ter-
tium de Adamasto...
io Malarstwo tego tryptyku, po zniszczeniach wojennych
Warszawy, reprezentowane jest wyłącznie w postaci repro-
dukcji fotograficznych i fotochemigraficznych.
PROYENANCE YARSOYIENNE DU TRIPTYQUE DE L’EGL1SE DE CEGŁÓW
En 1929, Juliusz Starzyński a publie une etude sur
le triptyque de 1’eglise de Cegłów, consacrant ainsi
la position de cette fameuse oeuvre sculpturale et
picturale signee „Lazarus pictor 1910”. Au stade
des recherches poursuivies alors par l’auteur, celui-ci
apres des hesitations pleinement justifiees, a ete
amene a constater que le „triptyque de Cegłów avait
partage, des le debut de son existence, le sort de
1’eglise de cette localite”. A cette epoque la, on etait
loin de connaitre dans toute leur integrite les textes
des proces-verbaux etablis a 1’issue des visitations
episcopales de 1’archidiaconat de Varsovie. D’un pro-
ces-verbal provenant de la fin du XVIe siecle, il
resulte que le maitre-autel etait decore d’un tableau
representant la scene de 1’Annonciation de la Ste
Vierge. Certes, il ne pouvait s’agir la de 1’actuel autel
dont le triptyque represente un contenu iconographique
tout different. Tout porte a croire que le triptyque
de 1510 ne s’y trouvait pas alors. Du proces verbal
de la visitation de 1629, il resulte que ce n’est qu’a
24