DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Miscellanea
DOI article:Sawicka, Stanisława: Nieborowskie rysunki Michała Płońskiego w Muzeum Sztuk Pięknych w Budapeszcie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0038
STANISŁAWA SAWICKA
U. 3. M. Płoński, Taniec tresowanego niedźwiedzia, rys. piórem i tuszem. Muzeum Sztuk Pięk-
nych w Budapeszcie.
(Fot. Muzeum Sztuk
Pięknych w Budapeszcie)
Kompozycja sceny rozegrywającej się w ciemnym
wnętrzu z jedynym źródłem światła — z odblasku
rzucanego przez latarnię na ścianie — w innym wy-
padku z małej scenki jasełkowej — to wpływ może
rycin Norblina, dla którego natchnieniem była twór-
czość graficzna Rembrandta. Znajdujemy jej echa
i u Płońskiego w jego grafice powstałej jeszcze
przed podróżą do Holandii6 — i później jeszcze
u Kielisińskiego. O ile jednak rysunki Norblina
są często zamazane, rzucone niedbale 7, rysunek Płoń-
skiego odznacza się precyzją, nieomylną pewnością
ręki, mimo różnorodności przedstawianych typów
i scen — jest jasny i wyrazisty, ma swoistą wy-
tworność.
Instruktywne jest zestawienie tych dwóch rysun-
ków o tej samej tematyce: Norblina i Płońskiego.
Rysunek Norblina, wykonany przeważnie pędzlem,
tuszem, jest raczej impresją światła i cieni osób,
znajdujących się w izbie. Rysunek jest szary, nie-
kontrastowy, operuje plamami półcieni, bez zazna-
czenia konturów i potraktowany raczej jak szkic
malarski8. Płoński daje doskonale skomponowaną,
wieloplanową kompozycję, zawartą we wnętrzu
ograniczonym ścianami, z mocnym podkreśleniem roli
światła, jako czynnika konstruującego obraz.
Drugi rysunek budapesztański wyobraża wędrow-
nych sztukmistrzów z tresowanymi niedźwiedziami
6 Wymienić tu można np. dwie ryciny, repr. w pracy
Z. natowskiego, Norblin, Lwów 1911, il. 115 — Przeku-
pień, il. 116 — Kobieta przy kuchni.
7 Podkreśla to Tatarkiewicz, jw., s. 16.
s Reprodukcja nie daje pojęcia o walorach rysunku,
gdyż fotografia niepomiernie wzmocniła kontrasty w sto-
(il. 3). Widowisko odbywa się na wsi, przed chatą;
w perspektywie wiejskiej uliczki widnieją wśród
drzew podobne chałupy słomą kryte. Niedźwiednik
z pejczem w ręku, trzymając za uzdę stojącego na
dwóch łapach niedźwiedzia, zmusza go do tanecznych
ruchów. Niedźwiedź na ramieniu opiera kij, jak do
musztry; na jego głowie siedząca małpka trzyma drą-
żek na plecach. Obok siedzi na ziemi drugi miś treso-
wany, trzymany za uzdę przez siedzącą na nim małp-
kę. Stojący obok muzykant na bębnie wybija takt
niedźwiedziego „tańca”. Widzowie — to chłopi, wśród
nich kilkoro dzieci, kobieta z niemowlęciem na ręku,
a na ławeczce przed chatą siedzący z psem może
ekonom. Scena pełna ruchu, doskonale zaobserwowa-
ne typy, np. znakomicie podpatrzeni dwaj chłopi,
z prawej strony, przyglądający się scenie z wyraźnym
zainteresowaniem.
Rysunek piórem, lawowany tuszem, na papierze
żeberkowym bez filigranu, o wymiarach: 117 X 195
mm. Opatrzony jest pieczątką zbioru z inicjałami NE;
nr inw. 3099. Na odwrocie znajduje się napis: Płoński
d Nieborów 1799. I to więc jest scena z Nieborowa.
Te same chaty z drzewami, wśród których tak cha-
rakterystyczne są wysokie topole, znajdujemy i na
innych rysunkach nieborowskich Płońskiego, np. na
widoku wsi, nr 143/323 z kolekcji nieborowskiej (dziś
w Muzeum Narodowym w Warszawie; — il. 4)9.
sunku do oryginału. Rysunek jest nieco mniejszy od ry-
sunku Płońskiego; wymiary: 103 X 143 mm. — Na odwrocie
znajduje się widok budynków wiejskich.
9 Rysunek ten, wykonany pędzlem tuszem, ma większe
nieco rozmiary: 228 X 340 mm.
28
U. 3. M. Płoński, Taniec tresowanego niedźwiedzia, rys. piórem i tuszem. Muzeum Sztuk Pięk-
nych w Budapeszcie.
(Fot. Muzeum Sztuk
Pięknych w Budapeszcie)
Kompozycja sceny rozegrywającej się w ciemnym
wnętrzu z jedynym źródłem światła — z odblasku
rzucanego przez latarnię na ścianie — w innym wy-
padku z małej scenki jasełkowej — to wpływ może
rycin Norblina, dla którego natchnieniem była twór-
czość graficzna Rembrandta. Znajdujemy jej echa
i u Płońskiego w jego grafice powstałej jeszcze
przed podróżą do Holandii6 — i później jeszcze
u Kielisińskiego. O ile jednak rysunki Norblina
są często zamazane, rzucone niedbale 7, rysunek Płoń-
skiego odznacza się precyzją, nieomylną pewnością
ręki, mimo różnorodności przedstawianych typów
i scen — jest jasny i wyrazisty, ma swoistą wy-
tworność.
Instruktywne jest zestawienie tych dwóch rysun-
ków o tej samej tematyce: Norblina i Płońskiego.
Rysunek Norblina, wykonany przeważnie pędzlem,
tuszem, jest raczej impresją światła i cieni osób,
znajdujących się w izbie. Rysunek jest szary, nie-
kontrastowy, operuje plamami półcieni, bez zazna-
czenia konturów i potraktowany raczej jak szkic
malarski8. Płoński daje doskonale skomponowaną,
wieloplanową kompozycję, zawartą we wnętrzu
ograniczonym ścianami, z mocnym podkreśleniem roli
światła, jako czynnika konstruującego obraz.
Drugi rysunek budapesztański wyobraża wędrow-
nych sztukmistrzów z tresowanymi niedźwiedziami
6 Wymienić tu można np. dwie ryciny, repr. w pracy
Z. natowskiego, Norblin, Lwów 1911, il. 115 — Przeku-
pień, il. 116 — Kobieta przy kuchni.
7 Podkreśla to Tatarkiewicz, jw., s. 16.
s Reprodukcja nie daje pojęcia o walorach rysunku,
gdyż fotografia niepomiernie wzmocniła kontrasty w sto-
(il. 3). Widowisko odbywa się na wsi, przed chatą;
w perspektywie wiejskiej uliczki widnieją wśród
drzew podobne chałupy słomą kryte. Niedźwiednik
z pejczem w ręku, trzymając za uzdę stojącego na
dwóch łapach niedźwiedzia, zmusza go do tanecznych
ruchów. Niedźwiedź na ramieniu opiera kij, jak do
musztry; na jego głowie siedząca małpka trzyma drą-
żek na plecach. Obok siedzi na ziemi drugi miś treso-
wany, trzymany za uzdę przez siedzącą na nim małp-
kę. Stojący obok muzykant na bębnie wybija takt
niedźwiedziego „tańca”. Widzowie — to chłopi, wśród
nich kilkoro dzieci, kobieta z niemowlęciem na ręku,
a na ławeczce przed chatą siedzący z psem może
ekonom. Scena pełna ruchu, doskonale zaobserwowa-
ne typy, np. znakomicie podpatrzeni dwaj chłopi,
z prawej strony, przyglądający się scenie z wyraźnym
zainteresowaniem.
Rysunek piórem, lawowany tuszem, na papierze
żeberkowym bez filigranu, o wymiarach: 117 X 195
mm. Opatrzony jest pieczątką zbioru z inicjałami NE;
nr inw. 3099. Na odwrocie znajduje się napis: Płoński
d Nieborów 1799. I to więc jest scena z Nieborowa.
Te same chaty z drzewami, wśród których tak cha-
rakterystyczne są wysokie topole, znajdujemy i na
innych rysunkach nieborowskich Płońskiego, np. na
widoku wsi, nr 143/323 z kolekcji nieborowskiej (dziś
w Muzeum Narodowym w Warszawie; — il. 4)9.
sunku do oryginału. Rysunek jest nieco mniejszy od ry-
sunku Płońskiego; wymiary: 103 X 143 mm. — Na odwrocie
znajduje się widok budynków wiejskich.
9 Rysunek ten, wykonany pędzlem tuszem, ma większe
nieco rozmiary: 228 X 340 mm.
28