Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

bardzo wysoki. Poszukiwania ich
autora prowadzą do warsztatów
włoskich grawerów gemm z drugiej
poł. XVIII w. Najwyższy poziom
artystyczny w tego typu pracach
osiągnął warsztat rodziny Pichle-
rów. Antonio Pichler (1697—1779)
i jego synowie rozbudowali na dużą
skalę produkcję gemm, opierając

się na wzorach antycznych, tak
modnych w owym czasie. Materiał
porównawczy, jaki stanowią dwie
gemmy ich roboty w pierścieniach
kolekcji H. Battke we Florencji
(E. Steingraber „Antigue Jewellery”
London 1957, s. 167, fot. 303 i 304)
jak również gemmy brosz w zbio-
rach Yictoria and Albert Museum

(Victoria and Albert Museum, Lon-
don, nr inw. M.36-1940 i 740-1890)
pozwala suponować, że mamy tu
do czynienia z północno-włoskim
warsztatem grawerskim, działają-
cym w czasach panowania w Polsce
Stanisława Augusta i to najpraw-
dobodobniej właśnie z warsztatem
Pichlerów.

IRENA POPŁAWSKA
NIEZNANA SERIA WIDOKÓW ŁODZI Z KOŃCA XIX W.

(Streszczenie referatu wygłoszonego

na zebraniu naukowym Oddziału Łódzkiego' w dniu 22.X.1961 r.)

W Wojewódzkim Archiwum Pań-
stwowym w Łodzi znajduje się
zbiór dziewięciu akwarel przed-
stawiających bardziej charaktery-
styczne czy reprezentacyjne widoki
Łodzi. Akwarele te zostały wyko-
nane w r. 1896 przez trzech ma-
larzy: Juliana Ceglińskiego, Xawe-
rego Pillatiego i Ryszarda Okniń-
skiego. Były złożone w tece wyko-
nanej z białej pergaminowej skóry
i białego* atłasu ozdobionej na
okładce rysunkiem Xawerego Pil-
latiego.
Wewnątrz teki mieściło się praw-
dopodobnie kilkanaście akwarel, z
których do dziś zachowało się
dziewięć. Mają one format 14,5 X
X22„5 cm i są naklejone na ozdob-
ne passe-partout. Cztery z nich są
sygnowane: „J. Cegliński”, trzy
„X. Pillati”, dwie — „R. Okniński”.
Niektóre noszą datę 1896. Na każ-
dym passe-partout znajduje się na-
pis, objaśniający, co* dane malo-
widło przedstawia, wykonany tu-
szem i obwiedziony takąż ozdobną
ramką z motywów roślinnych lub
falistych i przeplatających się
wstęg, podpisany „Ig. W.” lub „Ig.
Wróblewski — Warszawa”.
Same akwarele przedstawiają:
1. ratusz, 2. kościół katolicki, 3.
kościół ewangelicki, 4. kościół pra-
wosławny, 5. synagogę, 6. dom
starców, 7. szpital żydowski, 8.
przędzalnię, 9. tkalnię. Dobór te-
matów świadczy, że zbiór ten miał
przedstawiać najbardziej reprezen-
tacyjne budowle ówczesnej Łodzi.
Klasycystyczny ratusz to jeden
z najstarszych budynków miasta,
wzniesiony bowiem został w r. 1827.
Świątynie czterech wyznań, pocho-
dzące z ostatnich lat XIX w. to:
kościół katolicki p.w. Wniebowzię-
cia N.M. Panny na rynku Starego
Miasta, zbudowany w latach 1888/
/1889 według planów architekta


U. 1. J. Cegliński, Przędzalnia w
Łodzi, akwarela.


U. 2. J. Cegliński, Ratusz w Łodzi,
akwarela.


U. 3. J. Cegliński, Tkalnia w Łodzi,
akwarela.

Konstantego Wojciechowskiego; koś-
ciół ewangelicki na rynku Nowego
Miasta prze oudowany z dawnego*
kiasycystycznego* w r. 1891; kościół
prawosławny p.w. św. Aleksego
przy ul. Widzewskiej, dzieło ar-
cmtekta rządowego Hilarego* Ma-
jewskiego z r. 1894 oraz synagoga
Zydow Postępowych wzniesiona w
r. 1894, według projektu architekta
Adolfa Woifia ze Stuttgartu. Dwie
następne akwarele przedstawiają
budynki szpitalne: szpital żydowski,
ufundowany w latacłi dziewięćdzie-
siątych przez fabrykanta łódzkiego,
PoznańsKiego oraz szpital miejski
im. św. Aleksandra — ten ostatni
podpisany „Dom starców”. Tema-
tem pozostałych widoków są bu-
dynki fabryczne charakterystyczne
dla Łodzi: przędzalnia i tkalnia,
istniejące zresztą do dziś w prawie
niezmienionej postaci.
Artyści malując akwarele wzo-
rowali się w kilku przypadkach
na zdjęciach fotograficznych. Trzy
widoki malowane przez Pillatiego
„Kościół katolicki”, „Synagoga” i
„Dom Starców” są wzorowane na
ówczesnych fotografiach tych bu-
dynków, reprodukowanych np. w
albumie Wilkoszewskiego wydanym
w Łodzi w r. 1896, czy w albumie
prac Hilarego Majewskiego, archi-
tekta rządowego, twórcy wielu bu-
dowli w Łodzi. Spośród czterech
akwarel, malowanych przez Cegliń-
skiego, dwie szczególnie interesu-
jące, bo przedstawiają budynki
fabryczne, są prawdopodobnie wzo-
rowane na rysunkach reklamowych
umieszczanych zazwyczaj na opa-
kowaniu towaru. Są one zapewne
mniej lub bardziej upiększone. Jeś-
li chodzi o pozostałe trzy widoki,
to* trudno powiedzieć z całą pew-
nością, czy są one wzorowane na
zdjęciach, czy też malowane z na-
tury. Jeżeli jednak nawet część
akwarel malowana była na podsta-

78