Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

„LISOWCZYK” REMBRANDTA


II. 13. Ubiory Moskali i Włochów, Willem Baur, ok. r. 1640. (Fot. Z. Malinowski)

Bez przesady można stwierdzić, że na Zachodzie ze
szczególnym zainteresowaniem obserwowano styl ka-
walerii polskiej, zarówno ciężkiej husarii jak i jazdy
lekkiej. Przedstawia ją nie tylko della Bella; mnożą
się dzieła ołówka i rylca zatytułowane Eąuites Po-
lani, Eąuites Poloni Leuis Armaturae, Die Polnischen
Reiter, w wykonaniu takich mistrzów jak Abraham
de Bruyn, Georg Hoefnagel, Johann Wilhelm Baur,
Mateus Zundt, Erich Jónson Dahlberg, Willem Swide,
Georg Christoph Eimmart, Romayn de Hooghe, Wil-
helm Hondius, Caspar van Luyken, Jakub de Gheyn,
Noel Cochin i wielu innych. Jazdą polska zjawia się
w licznych kompozycjach batalistycznych, sygnowa-
nych i anonimowych, a nawet w płaskorzeźbie na-
grobnej 20.
polda, nie wyciąga jednak z tego wniosków. W czasie cere-
monialnego karuzelu w Szwecji w r. 1672 w związku ze
wstąpieniem na tron Karola XI zorganizowano cztery takie
grupy: agmen Romanorum seu Gothorum, agmen Turcarum,
agmen Polonorum, agmen Europaeorum (w strojach fran-
cuskich); całość pochodu wyrysował z natury i powielił
w rycinach G. Ch. Eimmart (młodszy).
20 Przykłady są bardzo liczne. Por. m. in. obraz Toma-
sza Dolabelli (znany z późniejszego sztychu) przedstawia-
jący apoteozę zwycięstwa pod Moskwą, obraz olejny Bitwa
pod Białą Górą, własność Muzeum Wojska Polskiego (za-
ginął w czasie II wojny światowej, znany z fragmentarycz-
nych przerysów Gembarzewskiego), płaskorzeźba na gro-
bowcu Karola Karlsona Gyllenhjelma w katedrze w Strang-
nas w Szwecji (por. „Broń i Barwa”, 1937, nr 7—8 s. 149),
obraz Kapitulacja Szeina pod Smoleńskiem w r. 1634, włas-
ność Muzeum Narodowego w Krakowie, obrazy Abrahama
van Westervelta (cykl Radziwiłłowski, por. Z. Batowski,
Abraham van Westemelt malarz holenderski XVII w. i je-
go prace w Polsce, Kraków 1932, odb. z „Przegl. Hist. Sztu-

Z tego co już powiedziano nie należy wnosić, ja-
koby ubiór i uzbrojenie każdego oddziału jazdy lek-
kiej były w Polsce XVII w. jednakowe. Tak nie było.
Różnice w wyposażeniu poszczególnych chorągwi
mogły być nawet znaczne. Pamiętamy też, że w jeź-
dzie tej służyli przedstawiciele licznych nacji ówczes-
nej Rzeczypospolitej, wybitnie zaznaczał się udział,
jak powiedziano, ludności Ukrainy. A jednak od-
miany w kroju i w barwie ubioru (ulubione kolory:
czerwony i błękitny), wybór tej, czy innej broni za-
czepnej, nie zmieniały ogólnego stylu i wyglądu tych
jeźdźców 21.
Takimi też oddziałami lekkiej jazdy byli też owi
sławni lisowczycy, zwani tak od swego pierwotnego
dowódcy Aleksandra Józefa Lisowskiego, zmarłego
ki”, II, 1931, z. 3—4 )oraz gobelin według jego projektu
przedstawiający Bitwę pod Łojowem w r. 1649, obraz Joa-
chima Beicha ze sceną obozową (kopia Aleksandra Lessera
z obrazu w zamku Schleisheim, por. Katalog der Gemdlde
Galerie zu Schleisheim, 1914, s. 18). — Reprodukowane
ostatnio przez M. Walickiego przy artykule Rem-
brandt w Polsce, w zbiorze rozpraw pt. Obrazy bliskie
i dalekie, Roelandta Savery’ego wizerunki jeźdźców pol-
skich są istotnie różne od typu Lispwczyka, lecz trzeba
wziąć pod uwagę, że ujęte są w sposób na poły karykatu-
ralny, a ponadto prezentują różne typy jazdy: obok lekkiej
też husarię i pancernych.
21 Held mocno zaprzecza możliwości pewnych form mun-
durowych w wojsku polskim w w. XVII twierdząc, że moda
mundurów rozwijała się w ciągu tego stulecia bardzo wol-
no i to wyłącznie w armiach zachodnioeuropejskich, głów-
nie szwedzkiej. Inna jest jednak na ten temat opinia zna-
nego kostiumologa wojskowości Otto Smitha, który anali-
zując płaskorzeźbę w kaplicy grobowej Karola Karlsona
Gyllenhjelma w katedrze w Strangnas w Szwecji znalazł

95