DOI Heft:
Heft 2
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Żygulski, Zdzisław: "Lisowczyk" Rembrandta: (studium ubioru i uzbrojenia)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0121
„LISOWCZYK” REMBRANDTA
aksamitem, okucie trzewika ozdobne, zapewne srebr-
ne.
Posiada wreszcie Lisowczyk tradycyjne uzbrojenie
lekkiej jazdy: sajdak czyli luk w łubiach i strzały
w kołczanie. Łuk widoczny fragmentarycznie, można
jednak stwierdzić, że należy on do typu używanego
w Polsce, specyficznej odmiany refleksyjnego łuku
azjatyckiego44. (ii. 30). Pochwa na łuk czyli łubie
(zaledwie zaznaczone na obrazie) przytroczona jest
prawidłowo po lewej stronie, kołczan zaś po prawej,
do pasa. Kołczan skórzany pokryty srebrzystą tka-
niną (haftem? aksamitem?) ozdobiony okuciem (które
niefortunny interpretator obrazu R. Stroynowski
wziął za herb „Leliwę”), posiada formę orientalną,
lecz zadomowioną w Polsce. W kołczanie tkwi pęk
strzał, osobno, w zewnętrznej kieszeni, dla szybkiego
użytku, zatknięte trzy strzały (wiszystkie mocno opie-
rzone). Sajdak w ciągu w. XVII coraz mniej używa-
ny, wypierany przez broń palną, stanowił w Polsce
charakterystyczny atrybut dystynkcji szlacheckiej.
Przechowywany był i noszony z pietyzmem i może
dlatego stosunkowo najwięcej tego typu obiektów
zachowało się w naszych zbiorach muzealnych (il.
28 i 29).
Ubiorowi i uzbrojeniu Lisowczyka w sposób do-
skonały odpowiada siodło i rząd konia. Wszystko
tworzy nierozłączną jednorodną całość formy, stylu,
barwy i funkcji. Małe, dość wysokie siodło (kulbaka),
widoczne w przednim łęku okutym w mosiądz zło-
cony, we fragmencie siedziska pokrytego skórą (róż-
ne od form tureckich, perskich, moskiewskich, wę-
gierskich i mauretańskich) odpowiada świetnie sty-
lowi polskiemu (i kozackiemu)45. Siodło jest bojowe,
a nie paradne, i takież są mosiężne strzemiona, do-
stosowane do stylu butów, przyczepione do siodła
na krótkich rzemieniach. Rolę czapraka pełni lam-
parcia skóra spięta łapami na końskiej piersi. I w tym
widzimy wpływ polskiej mody husarskiej na jazdę
lekką (podobnie jak w użyciu nadziaka i szabli pod
prawym kolanem). Niewątpliwie pod wpływem tu-
reckich jeźdźców wyborczych dęli weszły do ubioru
husarii już w w. XVI skóry tygrysie i lamparcie46.
Uzda i wodze rzędu są roboty prostej lecz wytwor-
nej, z czerwonawej skóry nabijanej mosiężnymi
sztuczkami. Polskim obyczajem koń prowadzony jest
na munsztuku. Wspaniałą ozdobą rzędu jest zawie-
szony na ogłowiu buńczuk-podgardle z siwego koń-
II. 25. Szabla „typu węgierskiego”, ok r. 1560, Waffen-
sammlung w Wiedniu.
„z łańcuszkami” zachowało się w naszych zbrojowniach,
w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, w Państwowych
Zbiorach Sztuki na Wawelu i w Muzeum Narodowym
w Krakowie.
44 Bardzo podobny łuk zachowany jest w zbrojowni
Zbiorów Czartoryskich w Krakowie. Na prośbę autora ni-
niejszego studium został on szczegółowo zbadany przez
świetnego znawcę historycznego łucznictwa p. Jerzego Wer-
nera, który przedstawił następującą opinię: „Jest to łuk
ormiański (polski) należący do grupy łuków azjatyckich
refleksyjnych, ale odznaczający się swoistymi cechami.
Zbudowany jest z drewna jesionowego lub brzostowego oraz
pasm rogowych. Całość owinięta jest ściśle cienką gładką
skórką koloru brązowego zeszytą wzdłuż brzuśca łuku.
Podkładka płócienna przyklejona od spodu skórki po stro-
nie grzbietowej chroni ją od zniszczenia przez tarcie pasma
rogowego podczas pracy łuku. Na zgięciach łuku w oko-
licy zaczepów na cięciwę założone są dwie skuwki z cien-
kiej blachy mosiężnej, na majdanie (tj. uchwycie łuku)
skuwka z blachy miedzianej. Łęczysko łuku (drewno) otrzy-
mało wygięty kształt przez prażenie, a następnie przez
naginanie i suszenie w specjalnych formach. Długość łuku
wynosi 137 cm, po krzywiźnie zaś 145 cm. Łuk ten nie-
wątpliwie wyprodukowany został w pracowniach ormiań-
skich cechu łuczników we Lwowie, który w wieku XVI
i XVII zaopatrywał w tę broń polską lekką jazdę. „Lisow-
czyk” na obrazie Rembrandta posiada w łubiu bardzo po-
dobny łuk”.
45 Por. Z. Ż y g u 1 s k i, Ze studiów nad dawną sztuką
siodlarską, „Rozprawy i sprawozdania Muzeum Narodowe-
go w Krakowie”, t. V, Kraków 1959.
48 Skóry te masowo, nakładem wielkich kosztów impor-
towała Polska ze Wschodu, raczej z Persji, gdyż Turcja
wiedząc jakiemu mają służyć celowi handel ten organi-
czała.
105
aksamitem, okucie trzewika ozdobne, zapewne srebr-
ne.
Posiada wreszcie Lisowczyk tradycyjne uzbrojenie
lekkiej jazdy: sajdak czyli luk w łubiach i strzały
w kołczanie. Łuk widoczny fragmentarycznie, można
jednak stwierdzić, że należy on do typu używanego
w Polsce, specyficznej odmiany refleksyjnego łuku
azjatyckiego44. (ii. 30). Pochwa na łuk czyli łubie
(zaledwie zaznaczone na obrazie) przytroczona jest
prawidłowo po lewej stronie, kołczan zaś po prawej,
do pasa. Kołczan skórzany pokryty srebrzystą tka-
niną (haftem? aksamitem?) ozdobiony okuciem (które
niefortunny interpretator obrazu R. Stroynowski
wziął za herb „Leliwę”), posiada formę orientalną,
lecz zadomowioną w Polsce. W kołczanie tkwi pęk
strzał, osobno, w zewnętrznej kieszeni, dla szybkiego
użytku, zatknięte trzy strzały (wiszystkie mocno opie-
rzone). Sajdak w ciągu w. XVII coraz mniej używa-
ny, wypierany przez broń palną, stanowił w Polsce
charakterystyczny atrybut dystynkcji szlacheckiej.
Przechowywany był i noszony z pietyzmem i może
dlatego stosunkowo najwięcej tego typu obiektów
zachowało się w naszych zbiorach muzealnych (il.
28 i 29).
Ubiorowi i uzbrojeniu Lisowczyka w sposób do-
skonały odpowiada siodło i rząd konia. Wszystko
tworzy nierozłączną jednorodną całość formy, stylu,
barwy i funkcji. Małe, dość wysokie siodło (kulbaka),
widoczne w przednim łęku okutym w mosiądz zło-
cony, we fragmencie siedziska pokrytego skórą (róż-
ne od form tureckich, perskich, moskiewskich, wę-
gierskich i mauretańskich) odpowiada świetnie sty-
lowi polskiemu (i kozackiemu)45. Siodło jest bojowe,
a nie paradne, i takież są mosiężne strzemiona, do-
stosowane do stylu butów, przyczepione do siodła
na krótkich rzemieniach. Rolę czapraka pełni lam-
parcia skóra spięta łapami na końskiej piersi. I w tym
widzimy wpływ polskiej mody husarskiej na jazdę
lekką (podobnie jak w użyciu nadziaka i szabli pod
prawym kolanem). Niewątpliwie pod wpływem tu-
reckich jeźdźców wyborczych dęli weszły do ubioru
husarii już w w. XVI skóry tygrysie i lamparcie46.
Uzda i wodze rzędu są roboty prostej lecz wytwor-
nej, z czerwonawej skóry nabijanej mosiężnymi
sztuczkami. Polskim obyczajem koń prowadzony jest
na munsztuku. Wspaniałą ozdobą rzędu jest zawie-
szony na ogłowiu buńczuk-podgardle z siwego koń-
II. 25. Szabla „typu węgierskiego”, ok r. 1560, Waffen-
sammlung w Wiedniu.
„z łańcuszkami” zachowało się w naszych zbrojowniach,
w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, w Państwowych
Zbiorach Sztuki na Wawelu i w Muzeum Narodowym
w Krakowie.
44 Bardzo podobny łuk zachowany jest w zbrojowni
Zbiorów Czartoryskich w Krakowie. Na prośbę autora ni-
niejszego studium został on szczegółowo zbadany przez
świetnego znawcę historycznego łucznictwa p. Jerzego Wer-
nera, który przedstawił następującą opinię: „Jest to łuk
ormiański (polski) należący do grupy łuków azjatyckich
refleksyjnych, ale odznaczający się swoistymi cechami.
Zbudowany jest z drewna jesionowego lub brzostowego oraz
pasm rogowych. Całość owinięta jest ściśle cienką gładką
skórką koloru brązowego zeszytą wzdłuż brzuśca łuku.
Podkładka płócienna przyklejona od spodu skórki po stro-
nie grzbietowej chroni ją od zniszczenia przez tarcie pasma
rogowego podczas pracy łuku. Na zgięciach łuku w oko-
licy zaczepów na cięciwę założone są dwie skuwki z cien-
kiej blachy mosiężnej, na majdanie (tj. uchwycie łuku)
skuwka z blachy miedzianej. Łęczysko łuku (drewno) otrzy-
mało wygięty kształt przez prażenie, a następnie przez
naginanie i suszenie w specjalnych formach. Długość łuku
wynosi 137 cm, po krzywiźnie zaś 145 cm. Łuk ten nie-
wątpliwie wyprodukowany został w pracowniach ormiań-
skich cechu łuczników we Lwowie, który w wieku XVI
i XVII zaopatrywał w tę broń polską lekką jazdę. „Lisow-
czyk” na obrazie Rembrandta posiada w łubiu bardzo po-
dobny łuk”.
45 Por. Z. Ż y g u 1 s k i, Ze studiów nad dawną sztuką
siodlarską, „Rozprawy i sprawozdania Muzeum Narodowe-
go w Krakowie”, t. V, Kraków 1959.
48 Skóry te masowo, nakładem wielkich kosztów impor-
towała Polska ze Wschodu, raczej z Persji, gdyż Turcja
wiedząc jakiemu mają służyć celowi handel ten organi-
czała.
105