Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

szy syn, tylko po zgonie Piotra wo-
jewody ruskiego otrzymał ją nie
Jan, przyszły marszałek wielki ko-
ronny, lecz jego młodszy brat Mi-
kołaj przyszły wojewoda lubelski.
Po jego śmierci działem z r. 1593
Dąbrowica na krótko wymknęła
się z rąk Firlejów. Dostali ją suk-
cesorzy po najstarszej córce Miko-
łaja Annie, Mikołaj i Andrzej Po-
nentowscy. Jednak już w kilka lat
później odzyskał prawa do Dąbro-
wicy najstarszy syn marszałka Ja-
na, Mikołaj wojewoda krakowski,
pochowany w Bejscach.
W początku XVII w. Dąbrowi-
ca była chyba w posiadaniu pod-
skarbiego i starosty lubelskiego
Jana Firleja, który razem z Hen-
rykiem przyszłym prymasem, był
opiekunem sierot po bracie Miko-
łaju, wojewodzie krakowskim (zm.
1600). W każdym bądź razie woje-
wodzice podzielili się majątkiem
ojcowskim dopiero po śmierci pod-
skarbiego i Dąbrowica od r. 1615
stała się własnością Mikołaja, przy-
szłego wojewody sandomierskiego.
Po jego zgonie w r. 1636 dziedzi-
czyli ją kolejno synowie Zbigniew
(zm. 1649) i Andrzej (zm. 1661). Po
r. 1661 musiała Dąbrowicą zawład-
nąć żona Andrzeja Zofia z Tarnow-
skich, z którą o Ogrodzieniec, Bej-
sce i Dąbrowicę procesował się jej
siostrzeniec Mikołaj. Proces zapew-
ne wygrał, gdyż następnie spotyka-
my tu jego syna Józefa.


U. 1. Pałac w Dąbrowicy od wscho-
du. Rys. Z. Vogla. (Fot. ze zbiorów
Muz. Nar. w Warszawie)

dopiero po wszechstronnym prze-
badaniu zachowanych a niedostęp-
nych obecnie fundamentów. W po-
bliżu zamku znajdowała się wznie-
siona jeszcze przez Piotra wojewo-


Po śmierci ostatniej z Firlejów,
Marianny Sapieżyny, córki Józefa,
właścicielami Dąbrowicy byli Li-
niewscy, Janiszewscy, Józef Potoc-
ki, Lingenauowie. Przy -końcu XIX
wieku dobra dąbrowickie zostały
rozparcelowane.
II. Z pewnością już na począt-
ku XV w. gdy Firlejowie zaczęli
pisać się „z Dąbrowicy” posiadali
tu swą siedzibę. Przed r. 1553 Piotr
Firlej wojewoda ruski, fundator
zamków w Janowcu i Kocku, przy-
stąpił do budowy nowej rezydencji
w Dąbrowicy. Rozpoczęte przez nie-
go prace kontynuował syn Mikołaj
i zakończył około r. 1565. Fakt ten
uwiecznili kilkoma epigramatami
Andrzej Trzecieski i Jan Kocha-
nowski.
Szesnastowieczna rezydencja Fir-
lejów w Dąbrowicy usytuowana
była w tym samym miejscu co bu-
dowla siedemnastowieczna. Świad-
czą o tym nieregularności przebie-
gu fundamentów i nawarstwienia
w pd. i pn. części późniejszego
skrzydła zach. pałacu. Ustalenie
etapów budowy rezydencji w Dą-
browicy mogłoby jednak nastąpić

II. 2. Pałac w Dąbrowicy od połud-
nio-zachodu. Rys. Z. Vogla. (Fot. ze
zbiorów Muz. Nar. w Krakowie)

dę ruskiego w r. 1532 kaplica p.w.
św. Mikołaja, zamieniona po r. 1557
na zbór.
Zasadnicza przebudowa rezy-
dencji w Dąbrowicy na reprezen-


II. 3. Pałac w Dąbrowicy od pół-
noco-zachodu. Rys. Z. Vogla. (Fot.
ze zbiorów Muz. Nar. w Krakowie)

tacyjny pałac miała miejsce za-
pewne w pierwszej ćwierci XVII w.
Przy niewątpliwym zainteresowaniu
tym przedsięwzięciem wszystkich
Firlejów z Dąbrowicy można ją
wiązać z osobą bądź Jana Firleja
starosty lubelskiego, doradcy Zyg-
munta III w czasie przebudowy
zamku królewskiego w Krakowie
na przełomie XVI i XVII w., bądź
z osobą Mikołaja, również staro-
sty lubelskiego, współfundatora ka-
plicy firlejowskiej przy kościele
dominikanów w Lublinie. W tym
wypadku prace rozpoczęłoby po
r. 1615.
Zakres prac obejmował przede
wszystkim gruntowną przebudowę
dotychczasowego zamku, dodanie
baszt oraz wzniesienie skrzydła pół-
nocnego, usytuowanego pod kątem
prostym w stosunku do starszego
budynku. Z frontu oba skrzydła
ozdobiono dwukondygnacj owymi
galeriami arkadowymi. Zarówno
galerie jak i baszta pd.-zach.,
mieszcząca kaplice, pokryte zosta-
ły dekoracją utrzymaną w charak-
terze najczęściej występującym w
latach 1610—30 w licznych kościo-
łach tzw. „typu lubelskiego”. Od-
mienne ukształtowanie pozostałych
elewacji i baszt uwarunkowane by-
ło ich mniej reprezentacyjnym
charakterem. Obok rezydencji za-
łożono ogród „włoski”.
Przypuszczalnie do pierwszego
spustoszenia pałacu w Dąbrowicy
musiało dojść w czasie sporu Fir-
lejów z Tarnowską przed r. 1669.
Niewątpliwie wiele przedmiotów z
dawnego wyposażenia rezydencji
zostało wówczas rozproszonych lub
nawet poniszczonych.
Do dalszej dewastacji pałacu
doszło za czasów dzierżawcy Bo-
janowskiego. Przed r. 1694 pałac
uległ spaleniu, co stało się bezpo-
średnim powodem jego ruiny. W
początku XVIII w. Dąbrowicę splą-
drowali jeszcze Szwedzi. W r. 1775
pałac stał już zupełnie bez pokry-
cia, sklepień, drzwi i okien, żad-
ne z pomieszczeń nie nadawało się
do zamieszkania.
W pierwszej ćwierci XIX w.
Lingenauowie przystosowując część
pałacu do celów mieszkalnych za-
bezpieczyli istniejące jeszcze dwie
baszty. . .
Przed połową XIX w. na miej-
scu pozostałych części pałacu, na
starych fundamentach wzniesiono
nowe zabudowania. W końcu XIX
w. rozebrana została baszta w na-
rożniku pd.-zach. Do dziś zachowa-
ła się tylko baszta pd.-wsch. W
latach 1956—57 przeprowadzono
konserwację jej zachowanego wy-
stroju i rekonstrukcję jednej arka-

146