Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

dy galerii według projektu J. Gon-
tarczyka.
III. Zamek w Dąbrowicy usytu-
owany został na skarpie otoczonej
stawami i łąkami od północy i za-
chodu. Zbudowany był wokół czwo-
robocznego podwórza, zamkniętego
budynkami od zachodu i północy,
a murem od wschodu i południa.
Właściwy pałac jednopiętrowy za-
łożony na planie odwróconej lite-
ry L był murowany z cegły i ka-
mienia. Skrzydło zachodnie posia-
dało na narożnikach trzy wielobocz-
ne baszty. Wschodnią, dziewięcio-
osiową elewację tego skrzydła sta-
nowiła dwulkondygnacjowa galeria
arkadowa, biegnąca także wzdłuż
skrzydła północnego.
Wnętrze pałacu było dwuipół-
traktowe. W baszcie pd.-wsch. usy-
tuowana została kaplica, w dru-
giej — zapewne pd.-wsch. — bi-
blioteka. W przyziemiu pałacu
znajdowały się pomieszczenia o
charakterze gospodarczym. Pokoje
mieszkalne i reprezentacyjne zaj-
mowały piętro. W każdej kondy-
gnacji i każdym trakcie było za-
pewne po pięć pomieszczeń w u-
kładzie amfiladowym.
W elewacjach arkadowych pa-
łacu zastosowano system filarowy
z nałożonymi pilastrami. W dolnej
kondygnacji użyto porządku joń-
skiego, w górnej kompozytowego.
Między filarami górnej kondygnacji
dano zapewne niską balustradę.
Część środkowa elewacji wschod-
niej zaakcentowana została szer-
szymi i wysuniętymi przed lico fi-
larami oraz lukami o większej roz-
piętości. Ponadto w dolnej kon-
dygnacji zamiast pilastrów użyto
zdwojonych kolumn umieszczonych
na tle wnęk, na górnej kondyg-
nacji w filarach wydrążone były
wysokie nisze zamknięte konchą,
mieszczącą złocone figury.
Pozostałe elewacje ukształtowa-
ne były na innej wspólnej zasadzie.
Przepruto je prostokątnymi regu-
larnie rozmieszczonymi otworami
okiennymi, w części dolnej z nad-
prożami w formie prostych gzym-
sów, w części górnej z belkowa-
niem doryckim i frontonami na-
przemian trójkątnymi oraz łuko-
wymi. Kondygnacje oddzielał
gzyms. Baszta pd.-zach. opięta zo-
stała ponadto na narożnikach pi-
lastrami. Cały pałac wieńczyło wy-
datne belkowanie z fryzem konsol-
kowym oraz attyka z cokołem po-
dzielonym pil as t erkami. Jej grze-
bień od frontu dekorowany był ku-
lami i obeliskami, od tyłu rysu-
nek jego ibył bardziej bogaty. Basz-
ty nakrywały zapewne dachy ko-
pułowe.


II. 4. Pałac w Dąbrowicy od pół-
noco-wschodu. (Rys. S. Kowalczyk
wg rys. Z. Vogla ze zbiorów Muz.
Nar. w Krakowie)

IV. Porównując pałac w Dąbro-
wicy z powstającymi lub przebu-
dowywanymi współcześnie zamka-
mi i pałacami nie można dopatrzeć
się w nim cech, pozwalających na


U. 5. Pałac w Dąbrowicy od połud-
nia. Rys. Z. Sierpiński przed r. 1843,
(w „Noworocznik lubelski...”, 1846)

łatwe zaszeregowanie do któregoś
z określonych typów budowli 1.
połowy XVII wieku.
Trudność tę potęguje nieregu-
larne założenie rezydencji, nasuwa-
jące przypuszczenie, iż jest to reali-
zacja nie doprowadzona do końca.
Potwierdzają to rysunki Vogla, na
których skrzydło, północne jest wy-
raźnie urwane. Można więc tylko
przypuszczać, iż pałac w Dąbrowi-
cy zamierzony był pierwotnie jako
większe założenie dwu- lub nawet
trój skrzydłowe.
Plan samego budynku pałaco-
wego również był dość indywidu-
alny. Odbiegał bowiem od planów
zwartych (Kielce, Czemierniki,
Podzamcze Piekoszowsikie, Biała
Radziwiłłowiska) a nie można go
też było zaliczyć do typu planów

rezydencji z wewnętrznym dzie-
dzińcem otoczonym jednotraktowy-
mi skrzydłami (Łobzów, Krasiczyn,
Baranów). Różnił się wreszcie od
planów pałaców wydłużonych kil-
kutraktowych z loggiami jak Ka-
zimierzowski i Koniecpolskich w
Warszawie, czy Żółkiewskich w
Żółkwi.
Wypadnie go zatem dołączyć do
grupy budowli odbiegających od
przyjętych rozwiązań, takich jak
zamek w Niepołomicach i pałac w
Radlinie założonych wokół dzie-
dzińca a w części dwutraktowych.
Konsekwencją wydłużenia pałacu
w Dąbrowicy było zastosowanie we
wnętrzu pokoi „murowanych w
perspektywę”. Amfilada ta nie by-
ła raczej jeszcze wynikiem jakiejś
koncepcji artystycznej.
Wzorów dla indywidualnie o-
pracowanych elewacji pałacu w
Dąbrowicy nie można szukać wśród
renesansowych zamków z wew-
nętrznymi dziedzińcami, mniej lub
bardziej doskonale powtarzającymi
schemat krużganków wawelskich.
Nie stanowią także analogii dla
Dąbrowicy dekorowane zewnętrz-
nymi loggiami pałace w Woli Ju-
stowskiej i Łowiczu, a także ratusz
w Poznaniu. Ten ostatni ze wzglę-
du na swe autorstwo może mieć
natomiast wspólne z pałacem w
Dąbrowicy źródło inspiracji, jakim
byłaby architektura północnych
Włoch.
O zdecydowanej odrębności i
oryginalności pałacu w Dąbrowicy
stanowią przede wszystkim:
1. potraktowanie elewacji galerio-
wej nie jako dodanej konstruk-
cji, składającej się z określonej
ilości podpór i łuków, lecz jako
ściany, w której wypruto otwory,
2. zastosowanie systemu fil-arowo-
pilastrowego;
3. spiętrzenie quasi-klasycznych po
rządków;
4. ryzalitowe podkreślenie wejścia
i opracowanie go na zasadzie
luku triumfalnego;
5. występująca w elewacjach tyl-
nych alternacja obramień okien-
nych z rytmem: a-b-a-b-.
Wszystkie wymienione tu formy
powszechne są w sztuce włoskiej
XVI wieku; część z nich występuje
już w ąuattrocencie, a wszystkie są
kontynuacją tradycji jeszcze kla-
sycznych.
Motyw długich elewacji arkado-
wych, nawiązujący do klasycznych
wzorów Colosseum, Teatru Marcel-

147