Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


II. 6. Dąbrowica, baszta pd.-zach.
i zabudowania na miejscu pałacu.
Widok z lotu ptaka. (Fot. J. Gurba,
Zb. WKZ 10 Lublinie)

luisa czy Cyrku Kaliguli i Nerona
w Rzymie, a w zakresie architektu-
ry rezydencyjnej do pałacu Diokle-
cjana w Spalato, rozpowszechnił się
szeroko w sztuce renesansowej włos-
kiej, System filarowy z pilastrami
w pierwszym latach XVI w .stoso-
wał Bramante, a za nim i inni ar-
tyści Rzymu. Malownicza architek-
tura Wenecji, z którą Dąbrowica
wykazuje najwięcej zbieżności jeśli
chodzi o galerie a więc element
najistotniejszy, operuje chętniej mo-
tywem filaru i półkolumny dającym
więcej możliwości różnorodnych ze-
stawień, choć pilaistry nie są jej
też obce. W Dąbrowicy kolumny,
i to najprawdopodobniej pełne, uży-
te były tylko w przęśle środkowym
skrzydła zachodniego.
W Polsce system filarowy z pół-
kolumnami ibył w ogóle rzadko sto-
sowany. Filary z pilastrami były
natomiast formą bardziej rozpo-
wszechnioną. Na tej właśnie zasa-
dzie ukształtowane są podpory w
niezrealizowanym projekcie przebuT
dowy zamku warszawskiego z
r. 1605, pochodzącym być może od
Trevana. Około r. 1621 Maciej Tra-
pola daje filary z pilastrami w dol-
nej kondygnacji krużganków zam-
ku w Wiśniczu. Przykładem dość
wczesnego zastosowania analogicz-
nie opracowanych podpór jest log-
gia wejściowa do szkół jezuickich
w Lublinie z r. 1609. Nie jest na-
tomiast dostatecznie wyjaśniona
metryka tzw. pałacu Wrońskich w
Lublinie, który posiadał krużganki
w dwu kondygnacjach, również fi-
lar o wo-pilastr owe.
Zastosowanie w pałacu w Dą-
browicy systemu filarowo-pilastro-
wego i otwartych arkad wzbogaco-

ne zostało spiętrzeniem porządków
w elewacjach frontowych na zasa-
dzie antycznej. Użycie porządku
jońskiego i kompozytowego było
wynikiem dążenia do uzyskania fa-
sady jak najbardziej dekoracyjnej.
Porządki koryncki i kompozytowy
należały zresztą do szczególnie
wówczas ulubionych. Na ich roz-
powszechnienie miały niewątpliwie
wpływ traktaty Albertiego i Serlia.
Użycie w Dąbrowicy porządku ko-
rynckiego pociągnęło za sobą zasto-
sowanie w dolnej kondygnacji po-
rządku jońskiego. Tę prawidłowość
można jeszcze uzupełnić dodając, iż
wszystkie pozostałe elewacje utrzy-
mane były w porządku doryckim.
Uderzającym elementem w u-
kształtowaniu skrzydła zachodniego
pałacu w Dąbrowicy było opraco-
wanie części wejściowej na zasadzie
łuku triumfalnego. W sztuce włos-
kiej schematy łuków triumfalnych
odrodziły się zarówno w arcihtek-


II. 7. Pałac w Dąbrowicy, fragment
baszty pd.-zach. (Arch. Fot. IS PAN)


II. 8. Pałac w Dąbrowicy, fragment
dekoracji baszty. 1954. (Fot. A. Cze-
repiński, neg. WKZ w Lublinie)

cia i z Neapolu i z Puli. Dla ory-
ginalnego umieszczenia kolumn na
tle wnęk wskazać można jako ana-
logię ze sztuki polskiej ołtarz głów-
ny kościoła poreformackiego w Sol-
cu, oraz cokół attyki ratusza w
Chełmnie.
Przy szczególnym, niemal tea-
tralnym wyeksponowaniu elewacji
od strony wjazdu, pozostałe poprzez
sam kontrast wydają się ubogie.
Jednak i ich opracowanie, cechują-
ce się oszczędnym użyciem dekora-
cji, wskazuje na wzorowanie się na
architekturze wysokiej klasy. Za-
stosowana tu alternacja zapożyczo-
na została ze sztuki włoskiej, gdzie
powszechnie już występuje od po-
czątku XVI w. W Polsce w 1.
ćwierci XVII w. tego rodzaju alter-
nacja spotykana jest jeszcze rzad-
ko, a i przykładów z drugiego
ćwierćwiecza też nie ma wiele. Do-
piero w drugiej połowie XVII w.
motyw ten rozpowszechnił się sze-
roko.

turze jak i plastyce. W architektu-
rze kształtowano na tej zasadzie
bądź jedno przęsło bądź całe ele-
wacje czy wnętrza. Z bliskich tery-
torialnie Dąbrowicy przykładów
wymienić można górną kondygnację
fasady kościoła jezuitów w Lubli-
nie; wnętrze nawy kościoła w Ucha-
niach i kaplicy firlejowskiej przy
kościele dominikanów w Lublinie.
Oryginalne spiętrzenie łuku w Dą-
browicy przypomina natomiast łuk
Alfonsa w Neapolu, a charaktery-
styczne zagierowanie belkowania
nad filarami ujmującymi łuk środ-
kowy, jest dalekim echem tego uję-

Kończąc na tym analizę styli-
styczną elementów składających się
na obraz niezwykłej architektury
pałacu w Dąbrowicy, wolno stwier-
dzić, iż o ile dla poszczególnych
motywów można znaleźć pokre-
wieństwa w sztuce polskiej, to ar-
chitektura jego jako całość nie
znajduje analogii. Daje się też wy-
tłumaczyć tylko w zestawieniu ze
sztuką włoską i to w interpretacji
weneckiej, z dziełami artystów zwią-
zanych z północną Italią, przede
wszystkim z twórczością znakomi-
tego ucznia Bramantego, Jacopo
Sansovina, oraz jego naśladowcy
Vincenza Scamozziego znanego jako
autora projektu zamku w Zbarażu.

148