Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (26.1964)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

n n —X—— n n


II. 2. Rzut poziomy kościoła w Po-
żajściu. (Repr. wg H. Kairiukśtyte-
Jaciniene, Paźaislis, ein Barockklo-
ster in Litauen 1930)

ciu rysunkiem pomiarowym wymie-
nionego wyżej budynku klasztorne-
go. Jest to wykonany na kalce
przez autora w r. 1938 odrys z ory-
ginału, znajdującego się wówczas
w zbiorach Biblioteki Głównej Uni-
wersytetu Stefana Batorego w
Wilnie. Pod rysunkiem widnieje na-
stępujący napis: „Snimał płan Mar-
ta 17 dnia 1832 goda Wilenskij Gu-
biemskij Architektor Gregorowicz”.
Plan oryginalny zaopatrzony był w
podziałkę w miarach rosyjskich (1
sążeń = 3 arszyny) i wykonany w
Skali 1 :245,4. Wartość tego planu
polega nie tylko na tym, że pozwa-
la zapoznać się bardziej szczegóło-
wo z głównym gmachem klasztoru,
lecz i na tym, że w pewnych frag-
mentach różni się on od tych ry-
sunków pomiarowych, które znaj-
dujemy we wspomnianych wyżej
publikacjach, a które wykonane zo-
stały, jak można przypuszczać, w
czasach bliższych.
Co do gmachu klasztornego poza
kościołem, różnice są niewielkie i
ograniczają się do przedzielenia kil-
ku pomieszczeń na mniejsze.
Do tych zmian, które mogą
świadczyć o pewnych przebudowach
zaszłych z biegiem czasu, plan o-
mawiany przez autora przynosi

jeszcze dokładne oznaczenie otwo-
rów i sklepień.
Ciekawsze są może dla nas róż-
nice dotyczące budowli kościelnej, a
porównanie planów ułatwia więk-
sza skala reprodukcji planu w mo-
nografii litewskiej. Różnice wyni-
kają z jednej strony z mniejszej —
jak można sądzić — ścisłości planu
z r. 1832, z drugiej zaś — z faktu,
że plan „litewski” został podany na
wysokości cókołu, a plan z r. 1832
na wysokości trzonów kolumn. Po-
nadto na planie z 1832 r. zaznaczo-
no sklepienia.
Porównując poszczególne frag-
menty stwierdzamy następujące
bardziej istotne szczegóły: na planie
dawniejszym boczne ściany prezbi-
terium są ustawione pod tym sa-
mym kątem na odcinkach od stro-
ny nawy i od strony chóru zakon-
nego (na planie oznaczono literą a).
Natomiast na planie nowszym z
1960 r. odcinki od strony prezbi-
terium stoją, w stosunku do osi ko-
ścioła, pod kątem bardziej ostrym.
Nawa na planie dawniejszym two-
rzy w rzucie poziomym sześciobok
prawidłowy, na planie zaś nowym
sześciobok ten jest ściśnięty w kie-
runku osi głównej kościoła. Inaczej
nieco wygląda na obu planach fa-
sada: na planie dawniejszym za-
klęśnięcie przęsła środkowego jest
bardziej głębokie; a już zupełnie
inaczej wyglądają schody przed
portalem. Pewną różnicę obserwu-
jemy nazewnątrz od strony po-

dwórzy wewnętrznych: podczas gdy
na planie dawniejszym styk boku
krótszego (na osi poprzecznej koś-
cioła) utworzony jest przez zwykłe
załamanie muru, na planie now-
szym cały ten bok występuje nieco
naprzód.
Co do części klasztornego gma-
chu, bezpośrednio połączonych z
budowlą kościelną, zachodzą mię-
dzy planami pewne różnice w u-
kładzie pomieszczeń obok kapitu-
larzy (na planie z 1832 r. oznaczono
literą b). Ponieważ jednak po dru-
giej stronie prezbiterium układ jest
taki sam na obu planach, należy
przyjąć, że różnica ta świadczy o
późniejszej przebudowie, powstałej
prawdopodobnie w celu uzyskania
bezpośredniego przejścia z chóru
zakonnego na zewnątrz. Różnica na-
tomiast, jaką obserwujemy na pla-
nach w układzie tej partii gmachu
od strony zewnętrznej, wynikła je-
dynie z tego, że na planie z 1960 r.
nie zaznaczono linii podłuczy mię-
dzy filarami, co pozornie wskazuje
na inny układ bryły budowli w tej
jej części. Pozostałe różnice są
mniej istotne.
Wyszczególnione wyżej różnice,
zachodzące między planami z r. 1832
i 1960 r., pozwalają stwierdzić, że
częściowo wprawdzie wynikły one
z innych metod przeprowadzenia
pomiaru i wykonania rysunku po-
miarowego, po części jednak są do-
wodem pewnych, aczkolwiek mało


II. 3. Iłzut poziomy sanktuarium św. Ignacego w Loyola w Hiszpanii.
(Repr. wg Encyclopedie of World Art, II, 1960, s. 285)

219