DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Michałowski, Janusz Maciej: U źródeł romantyzmu Aleksandra Orłowskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45622#0306
JANUSZ M. MICHAŁOWSKI
II. 3. Aleksander Orłowski, Kościół parafialny pod wezwaniem św. Anny w Piasecznie, 1800.
Kowieńskie Państw. Muzeum Sztuk Pięknych im. M. K. Ciurlionisa. (Fot. J. M. Michałowski)
i Władysława IV, czy architektury Wilanowa, pod-
kreślił, że „stać go było niekiedy na wyzwolenie się
z więzów panującej doktryny i rzut oka tak jasny
i trafny, jak u jego współczesnych rzadko spotyka
się i poza Polską”, a także, że „umiał Potocki zre-
zygnować z doktryn, i dać się ująć stylowi czasów
innych o odmiennych tendencjach, niż klasycyzm” 15 16.
W pełni potwierdza te isłowa autor dzieła O sztuce
u dawnych..., subtelnie analizując architekturę gotyc-
kich kościołów, choć nie zgadzało się to, z jego rozu-
mieniem procesu historycznego; Uważał bowiem, że
„ścisły związek łączy sztukę z naukami, bo ich wspól-
nym źródłem jest wydoskonalona pojętność człowieka.
Wspólne więc mają koleje, też same niszczą je i wzno-
szą zmiany, upadek ich i powstanie w historii do jed-
nych należy wieków”ls. A podzielał poglądy współ-
czesnych na średniowiecze, uważane za okres ciemnoty
i barbarzyństwa...
Przypomnijmy wreszcie, o związanych z osobą
Potockiego realizacjach architektonicznych. Wzniesio-
na dla niego przez Piotra Aignera neogotycka galeria
przy północnym skrzydle pałacu wilanowskiego17 w
zestawieniu z wykonanymi przez Potockiego rysunko-
wymi projektami klasycystycznych budowli (pozosta-
łych w formie projektów) i zrealizowaną palladiańską
fasadą kościoła Świętej Anny w Warszawie, dają po-
jęcie o przełamywaniu się w osobowości Potockiego
dwóch — tylko może pozornie przeciwstawnych —
postaw estetycznych. Fakt więc pochowania Potoc-
kiego — zwolennika klasycyzmu — w neogotyckim
grobowcu w Wilanowie nie jest paradoksem, jak su-
ponował Mańkowski, lecz wyrazem tendencji epoki,
15 Mańkowski, jw., s. 82.
16 S. Potocki, O naukach i sztukach za czasów Zyg-
muntów, i o pisarzach polskich, mianowicie prozą, od po-
czątku XV wieku do czasów Stanisława Augusta [w:]
S. Potocki, Pochwały, mowy i rozprawy, cz. II, War-
szawa 1816, s. 511—12.
17 S. Lorentz, Działalność Stanisława Kostki Potoc-
kiego w dziedzinie architektury, „Rocznik Historii Sztuki”,
t. I, 1956, s. 481.
286
II. 3. Aleksander Orłowski, Kościół parafialny pod wezwaniem św. Anny w Piasecznie, 1800.
Kowieńskie Państw. Muzeum Sztuk Pięknych im. M. K. Ciurlionisa. (Fot. J. M. Michałowski)
i Władysława IV, czy architektury Wilanowa, pod-
kreślił, że „stać go było niekiedy na wyzwolenie się
z więzów panującej doktryny i rzut oka tak jasny
i trafny, jak u jego współczesnych rzadko spotyka
się i poza Polską”, a także, że „umiał Potocki zre-
zygnować z doktryn, i dać się ująć stylowi czasów
innych o odmiennych tendencjach, niż klasycyzm” 15 16.
W pełni potwierdza te isłowa autor dzieła O sztuce
u dawnych..., subtelnie analizując architekturę gotyc-
kich kościołów, choć nie zgadzało się to, z jego rozu-
mieniem procesu historycznego; Uważał bowiem, że
„ścisły związek łączy sztukę z naukami, bo ich wspól-
nym źródłem jest wydoskonalona pojętność człowieka.
Wspólne więc mają koleje, też same niszczą je i wzno-
szą zmiany, upadek ich i powstanie w historii do jed-
nych należy wieków”ls. A podzielał poglądy współ-
czesnych na średniowiecze, uważane za okres ciemnoty
i barbarzyństwa...
Przypomnijmy wreszcie, o związanych z osobą
Potockiego realizacjach architektonicznych. Wzniesio-
na dla niego przez Piotra Aignera neogotycka galeria
przy północnym skrzydle pałacu wilanowskiego17 w
zestawieniu z wykonanymi przez Potockiego rysunko-
wymi projektami klasycystycznych budowli (pozosta-
łych w formie projektów) i zrealizowaną palladiańską
fasadą kościoła Świętej Anny w Warszawie, dają po-
jęcie o przełamywaniu się w osobowości Potockiego
dwóch — tylko może pozornie przeciwstawnych —
postaw estetycznych. Fakt więc pochowania Potoc-
kiego — zwolennika klasycyzmu — w neogotyckim
grobowcu w Wilanowie nie jest paradoksem, jak su-
ponował Mańkowski, lecz wyrazem tendencji epoki,
15 Mańkowski, jw., s. 82.
16 S. Potocki, O naukach i sztukach za czasów Zyg-
muntów, i o pisarzach polskich, mianowicie prozą, od po-
czątku XV wieku do czasów Stanisława Augusta [w:]
S. Potocki, Pochwały, mowy i rozprawy, cz. II, War-
szawa 1816, s. 511—12.
17 S. Lorentz, Działalność Stanisława Kostki Potoc-
kiego w dziedzinie architektury, „Rocznik Historii Sztuki”,
t. I, 1956, s. 481.
286