DOI Artikel:
Sosnowska, Joanna: Naturalizm nie do przezwyciężenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49352#0304
290
Joanna Sosnowska
sztuki a nie artystów sytuację sztuki współczesnej. W obu dominował pogląd, że wciąż
nie zostało przezwyciężone dziedzictwo impresjonizmu objawiające się w formalistycz-
nych i naturalistycznych przerostach. Autorzy apelowali o tworzenie nowej, wielkiej sztu-
ki, w której będzie tradycja i nowatorstwo, studium natury i współczesny człowiek. Obaj
rozróżniali w dziele sztuki treść i formę, które muszą ze sobą współgrać.
Treść w sztuce, kompozycja figuralna, zaniechanie deformacji wynikających z indywi-
dualnego widzenia natury lub podporządkowywania kształtów ogólnej konstrukcji obra-
zu, a także zrozumiałość sztuki przez szerokie rzesze odbiorców, powrót do tzw. sztuki
humanistycznej z dominacją figury ludzkiej to były hasła obiegające całą Europę od Mo-
skwy po Paryż, które niepokoiły kapistów i zmuszały do ponownego określenia swego
stanowiska. O ile wcześniej musieli udowodnić, że studiowanie natury nie oznacza jej
bezmyślnego, wrażeniowego kopiowania niezmiennego w swej złożoności świata, o tyle
teraz stali wobec konieczności odparcia zarzutów o formalizm prowadzący do podważe-
nia sensu istnienia tego świata, do wizji katastroficznych, wynikających z całkowitego
zawierzenia naturze, do eskapizmu wreszcie. Dyskusja wokół tych tematów nie rozwinęła
się na tyle, by wspominała o niej historia sztuki, a poza tym była nie wygodna dla wielu
w latach powojennych, więc ją staranne pomijano. Koloryści, bo nie dotyczyło to już
wówczas tylko kapistów, znaleźli między innymi obronę u wyznawcy filozofii Kanta Bo-
lesława Micińskiego i u heglisty Tadeusza Krońskiego. Obaj opowiadali się za niepo-
dzielnością treści i formy dzieła sztuki. Obaj byli zdecydowanymi przeciwnikami sztuki
abstrakcyjnej, a przede wszystkim jej teoretycznego uzasadnienia w pismach Strzemiń-
skiego i Chwistka. Uważali, że treść jest elementem formy, a ta nie może istnieć bez treści,
bo sama staje się treścią. Dzieło sztuki jest tworem autonomicznym, które należy rozpa-
trywać samo w sobie bez odwoływania się do teorii społecznych lub porównywania
z rzeczywistością. Według Micińskiego artysta nigdy nie odtwarza, zawsze tworzy33, ale
wzorując się na rzeczywistości sam sobie narzuca ograniczenia, które każą mu przełamy-
wać trudności na drodze do stworzenia prawdziwego dzieła. Nie naśladujemy jej [rzeczy-
wistości] tak samo, jak nie naśladujemy gramatyki, ale bierzemy rzeczywistość za regułę
wypowiedzi, za hamulec, za wędzidło natchnienia — pisał Miciński34. Na ograniczenia
konieczne w procesie twórczym zwracał też uwagę Starzyński, ale według niego miał je
narzucać temat35. Ta różnica z pozoru może niezbyt wyraźna, miała jednak zasadnicze
znaczenie. To właśnie dzięki takim poglądom Starzyński nie musiał wiele robić, by dosto-
sować swoje poglądy do wytycznych socrealizmu.
Artykuł Tadeusza Krońskiego O rzekomej tragedii sztuki przedmiotowej36, zamiesz-
czony w „Wiadomościach Literackich” w połowie 1935 roku, nawiązywał do tekstu Le-
ona Chwistka Tragedia naturalizmu. Jednak autor przede wszystkim atakował w nim
Strzemińskiego, zarzucając mu uproszczenia i błędy logiczne, mylenie tematu dzieła
z jego przedmiotem. Kroński, aby nie redukować złożoności dzieł sztuki, proponował
stosowanie ingardenowskiej kategorii warstwy znaczeniowej. Uważał, że treść daje for-
mę a forma jest treścią, sztuka przedmiotowa ukazuje zarówno świat rzeczywisty jak
i fantastyczny; obalał zarzut, że sztuka naturalistyczna oderwana jest od życia, nie można
33 B. MICIŃSKI, O „deformacji” rzeczywistości w sztuce. „Polityka” 1939 nr 1 s. 7, cyt. za: id, Pisma. Eseje, artykuły.
Listy. Wybór i oprać. A. Micińska, Kraków 1970 s. 236.
34 MICIŃSKI, op. cit., s. 236.
35 J. STARZYŃSKI, Uwagi o temacie w plastyce. Sport w sztuce. „Arkady” R.II: 1936 nr 5 s. 244.
36 T. KROŃSKI, O rzekomej tragedii sztuki przedmiotowej. „Wiadomości Literackie” 1935 nr 25 s. 4.
Joanna Sosnowska
sztuki a nie artystów sytuację sztuki współczesnej. W obu dominował pogląd, że wciąż
nie zostało przezwyciężone dziedzictwo impresjonizmu objawiające się w formalistycz-
nych i naturalistycznych przerostach. Autorzy apelowali o tworzenie nowej, wielkiej sztu-
ki, w której będzie tradycja i nowatorstwo, studium natury i współczesny człowiek. Obaj
rozróżniali w dziele sztuki treść i formę, które muszą ze sobą współgrać.
Treść w sztuce, kompozycja figuralna, zaniechanie deformacji wynikających z indywi-
dualnego widzenia natury lub podporządkowywania kształtów ogólnej konstrukcji obra-
zu, a także zrozumiałość sztuki przez szerokie rzesze odbiorców, powrót do tzw. sztuki
humanistycznej z dominacją figury ludzkiej to były hasła obiegające całą Europę od Mo-
skwy po Paryż, które niepokoiły kapistów i zmuszały do ponownego określenia swego
stanowiska. O ile wcześniej musieli udowodnić, że studiowanie natury nie oznacza jej
bezmyślnego, wrażeniowego kopiowania niezmiennego w swej złożoności świata, o tyle
teraz stali wobec konieczności odparcia zarzutów o formalizm prowadzący do podważe-
nia sensu istnienia tego świata, do wizji katastroficznych, wynikających z całkowitego
zawierzenia naturze, do eskapizmu wreszcie. Dyskusja wokół tych tematów nie rozwinęła
się na tyle, by wspominała o niej historia sztuki, a poza tym była nie wygodna dla wielu
w latach powojennych, więc ją staranne pomijano. Koloryści, bo nie dotyczyło to już
wówczas tylko kapistów, znaleźli między innymi obronę u wyznawcy filozofii Kanta Bo-
lesława Micińskiego i u heglisty Tadeusza Krońskiego. Obaj opowiadali się za niepo-
dzielnością treści i formy dzieła sztuki. Obaj byli zdecydowanymi przeciwnikami sztuki
abstrakcyjnej, a przede wszystkim jej teoretycznego uzasadnienia w pismach Strzemiń-
skiego i Chwistka. Uważali, że treść jest elementem formy, a ta nie może istnieć bez treści,
bo sama staje się treścią. Dzieło sztuki jest tworem autonomicznym, które należy rozpa-
trywać samo w sobie bez odwoływania się do teorii społecznych lub porównywania
z rzeczywistością. Według Micińskiego artysta nigdy nie odtwarza, zawsze tworzy33, ale
wzorując się na rzeczywistości sam sobie narzuca ograniczenia, które każą mu przełamy-
wać trudności na drodze do stworzenia prawdziwego dzieła. Nie naśladujemy jej [rzeczy-
wistości] tak samo, jak nie naśladujemy gramatyki, ale bierzemy rzeczywistość za regułę
wypowiedzi, za hamulec, za wędzidło natchnienia — pisał Miciński34. Na ograniczenia
konieczne w procesie twórczym zwracał też uwagę Starzyński, ale według niego miał je
narzucać temat35. Ta różnica z pozoru może niezbyt wyraźna, miała jednak zasadnicze
znaczenie. To właśnie dzięki takim poglądom Starzyński nie musiał wiele robić, by dosto-
sować swoje poglądy do wytycznych socrealizmu.
Artykuł Tadeusza Krońskiego O rzekomej tragedii sztuki przedmiotowej36, zamiesz-
czony w „Wiadomościach Literackich” w połowie 1935 roku, nawiązywał do tekstu Le-
ona Chwistka Tragedia naturalizmu. Jednak autor przede wszystkim atakował w nim
Strzemińskiego, zarzucając mu uproszczenia i błędy logiczne, mylenie tematu dzieła
z jego przedmiotem. Kroński, aby nie redukować złożoności dzieł sztuki, proponował
stosowanie ingardenowskiej kategorii warstwy znaczeniowej. Uważał, że treść daje for-
mę a forma jest treścią, sztuka przedmiotowa ukazuje zarówno świat rzeczywisty jak
i fantastyczny; obalał zarzut, że sztuka naturalistyczna oderwana jest od życia, nie można
33 B. MICIŃSKI, O „deformacji” rzeczywistości w sztuce. „Polityka” 1939 nr 1 s. 7, cyt. za: id, Pisma. Eseje, artykuły.
Listy. Wybór i oprać. A. Micińska, Kraków 1970 s. 236.
34 MICIŃSKI, op. cit., s. 236.
35 J. STARZYŃSKI, Uwagi o temacie w plastyce. Sport w sztuce. „Arkady” R.II: 1936 nr 5 s. 244.
36 T. KROŃSKI, O rzekomej tragedii sztuki przedmiotowej. „Wiadomości Literackie” 1935 nr 25 s. 4.