DOI Artikel:
Sosnowska, Joanna: Naturalizm nie do przezwyciężenia
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.49352#0305
Unconquerable Naturalism
291
tego bowiem w żaden sposób uzasadnić. Mówił wprost: Walka ze sztuką przedmiotową
jest walką ze sztuką autonomiczną, a więc taką, która kreuje samodzielne byty. Tymcza-
sem Strzemiński uważał, że terenem działalności artystycznej jest produkcja formy w dzie-
dzinie użyteczności społecznej3'1, a to według Krońskiego stało w sprzeczności
z wolnościątworzenia. Bronił jej w imię prawdy widzenia, o której tak wiele mówił rów-
nież Cybis. Tak jak on, Kroński i Miciński kładli nacisk na niezależność sztuki od haseł
i programów, ważny był przedmiot odtwarzany i tworzony w dziele sztuki. Inaczej tę
kwestię widzieli zwolennicy sztuki z dominantą treściową o wyraźnych funkcjach spo-
łecznych, np. Tadeusz Dobrowolski we wspomnianym wyżej artykule żądał ograniczenia
autonomii dzieła sztuki i granicy dla wolności artysty w imię prawdy przedmiotowej ist-
niejącej obiektywnie, poza artystą i jego sztuką. Stąd był już tylko krok do realizmu socja-
listycznego, bo jak pisał Mieczysław Porębski: Forma dzieła sztuki posiada aspekt
podwójny: materialny i ideałny.\...\ Forma artystyczna - jak każda forma ideałna urze-
czywistniona w materii — nie jest wytworem indywidualnym, ałe społecznym^. Włodzi-
mierz Sokorski zaś twierdził, że Natur alistyczny obraz jest wówczas, gdy wydobywa na
równi z głównymi elementami przypadkowe, jeśli gubi idee główne, a tym samym wypacza
prawdziwy obraz rzeczywistości37 38 39 40.
Kapiści pozostali wierni przedmiotowi w zgodzie z naturalizmem, ale też i wbrew
niemu, wiedząc, że jest w sztuce nie do przezwyciężenia. Zmaganie się z nim wnosiło do
sztuki pierwiastek metafizyczny, który chronił ich przed materialistyczną interpretacją
świata. Dlatego ich naturalizm nie prowadził do zwątpienia, nihilizmu, który często za-
rzucano XIX-wiecznym artystom, lecz przeciwnie do afirmacji życia.
Kiedyś pisałem o Gierymskim, — wspominał Cybis - bardzo nieudolnie, ale przynaj-
mniej to, co sądziłem. Mówiłem o pewnych płótnach, w których przedmiot przestoje już
zawadzać. To, żeby przedmiot przestał zawadzać, jest sprawą bardzo istotną, stale aktual-
ną. Odrzucić przedmiot, jak zdecydowali abstrakcjoniści, nie jest żadnym wyjściem. Na-
turalizm pozostaje. Przedmiotu nie jest nigdy za dużo. Trzeba go ,, wtopić” w obraz.
Trzeba tego zjadacza chleba przerobić na anioła, o to chodzi^.
Unconąuerable Naturalism
One theme of not inconsiderable significance in the
first half of the 20th century, which in studies deal-
ing with Polish art fails to make any appearance as
such, is the question of naturalism. For a very long
time the only kind of naturalism recognised as exist-
ing could be seen as nothing morę than a liability. In
the history of literaturę the problems of 20th-century
naturalism have been subject to discussion for many
years now, in connection with which researchers have
entered the area of fine arts on numerous occasions,
while art history has retained a long out-of-date and
ambiguous definition of naturalism as a form of„bad”
art. The social-realist era, when on the one hand natu-
ralism and its formalist consequences were resisted,
but simultaneously a form of naturalistic art was prac-
tised in the most vulgarized and academic fashion
imaginable, left a burden on the entire subject. The
consequences of this artistic hypocrisy have remained
37 STRZEMIŃSKI, Pisma..., s. 220.
38 M. PORĘBSKI, Treść i forma w sztukach plastycznych. „Materiały do studiów i dyskusji” 1950 z. 3-4 s. 48-72.
39 WŁ. SOKORSKI, Zagadnienia współczesnej plastyki. „Przegląd Artystyczny” 1952 nr 1 s. 6.
40 CYBIS, Notatki malarskie..., s. 171.
291
tego bowiem w żaden sposób uzasadnić. Mówił wprost: Walka ze sztuką przedmiotową
jest walką ze sztuką autonomiczną, a więc taką, która kreuje samodzielne byty. Tymcza-
sem Strzemiński uważał, że terenem działalności artystycznej jest produkcja formy w dzie-
dzinie użyteczności społecznej3'1, a to według Krońskiego stało w sprzeczności
z wolnościątworzenia. Bronił jej w imię prawdy widzenia, o której tak wiele mówił rów-
nież Cybis. Tak jak on, Kroński i Miciński kładli nacisk na niezależność sztuki od haseł
i programów, ważny był przedmiot odtwarzany i tworzony w dziele sztuki. Inaczej tę
kwestię widzieli zwolennicy sztuki z dominantą treściową o wyraźnych funkcjach spo-
łecznych, np. Tadeusz Dobrowolski we wspomnianym wyżej artykule żądał ograniczenia
autonomii dzieła sztuki i granicy dla wolności artysty w imię prawdy przedmiotowej ist-
niejącej obiektywnie, poza artystą i jego sztuką. Stąd był już tylko krok do realizmu socja-
listycznego, bo jak pisał Mieczysław Porębski: Forma dzieła sztuki posiada aspekt
podwójny: materialny i ideałny.\...\ Forma artystyczna - jak każda forma ideałna urze-
czywistniona w materii — nie jest wytworem indywidualnym, ałe społecznym^. Włodzi-
mierz Sokorski zaś twierdził, że Natur alistyczny obraz jest wówczas, gdy wydobywa na
równi z głównymi elementami przypadkowe, jeśli gubi idee główne, a tym samym wypacza
prawdziwy obraz rzeczywistości37 38 39 40.
Kapiści pozostali wierni przedmiotowi w zgodzie z naturalizmem, ale też i wbrew
niemu, wiedząc, że jest w sztuce nie do przezwyciężenia. Zmaganie się z nim wnosiło do
sztuki pierwiastek metafizyczny, który chronił ich przed materialistyczną interpretacją
świata. Dlatego ich naturalizm nie prowadził do zwątpienia, nihilizmu, który często za-
rzucano XIX-wiecznym artystom, lecz przeciwnie do afirmacji życia.
Kiedyś pisałem o Gierymskim, — wspominał Cybis - bardzo nieudolnie, ale przynaj-
mniej to, co sądziłem. Mówiłem o pewnych płótnach, w których przedmiot przestoje już
zawadzać. To, żeby przedmiot przestał zawadzać, jest sprawą bardzo istotną, stale aktual-
ną. Odrzucić przedmiot, jak zdecydowali abstrakcjoniści, nie jest żadnym wyjściem. Na-
turalizm pozostaje. Przedmiotu nie jest nigdy za dużo. Trzeba go ,, wtopić” w obraz.
Trzeba tego zjadacza chleba przerobić na anioła, o to chodzi^.
Unconąuerable Naturalism
One theme of not inconsiderable significance in the
first half of the 20th century, which in studies deal-
ing with Polish art fails to make any appearance as
such, is the question of naturalism. For a very long
time the only kind of naturalism recognised as exist-
ing could be seen as nothing morę than a liability. In
the history of literaturę the problems of 20th-century
naturalism have been subject to discussion for many
years now, in connection with which researchers have
entered the area of fine arts on numerous occasions,
while art history has retained a long out-of-date and
ambiguous definition of naturalism as a form of„bad”
art. The social-realist era, when on the one hand natu-
ralism and its formalist consequences were resisted,
but simultaneously a form of naturalistic art was prac-
tised in the most vulgarized and academic fashion
imaginable, left a burden on the entire subject. The
consequences of this artistic hypocrisy have remained
37 STRZEMIŃSKI, Pisma..., s. 220.
38 M. PORĘBSKI, Treść i forma w sztukach plastycznych. „Materiały do studiów i dyskusji” 1950 z. 3-4 s. 48-72.
39 WŁ. SOKORSKI, Zagadnienia współczesnej plastyki. „Przegląd Artystyczny” 1952 nr 1 s. 6.
40 CYBIS, Notatki malarskie..., s. 171.