Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (61.1999)

Recenzje

495


1. Georgij 1. Rublow, „Martwa natura”,1930,
tempera 60 x 80. Zbiory prywatne
1. Georgij I. Rublev, „Still life”, 1930, distemper,
60 x 80 cm. Private collection

książka jest wśród nich najobszerniejsza, czasowo
obejmuje niemal całe nasze stulecie, do 1991 roku,
koncentrując się na malarstwie i krytyce artystycz-
nej. Jej celem, jak pisze Bown, jest wyczerpująca hi-
storia malarstwa realizmu socjalistycznego, przed-
stawiająca korzenie tego kierunku w sztuce oraz
myśli estetycznej rosyjskich rewolucjonistów przed
1917 roku, jego blisko półwieczną historię rozkwi-
tu, a następnie dezintegrację wraz z upadkiem
Związku Radzieckiego. Układ tomu przypomina
strukturę jego poprzedniej książki Art under Stalin,
powtarzając podział na „tradycyjne” fazy rozwoju
socrealizmu: od rewolucji do dekretu o rozwiązaniu
ugrupowań artystycznych (1917-1932); lata formo-
wania teorii oraz instytucji promujących realizm so-
cjalistyczny (1932-1941); Wojna Ojczyźniana; okres
triumfującego akademizmu (1943-53); Odwilż
w okresie Chruszczowa (1953-1964). Nowością są
przedmowa i wstęp „Rosyjskie malarstwo i rewolu-
cyjna estetyka przed Rewolucją Październikową”
oraz ostatni rozdział rozciągający analizę przemian w
doktrynie realizmu socjalistycznego oraz jego upad-
ku w okresie Breżniewowskiej stagnacji oraz Gorba-
czowowskiej „głasności”, do 1991.
Książka, oparta jest na olbrzymim i w ogromnej
mierze nieznanym materiale źródłowym zebranym
przez autora w bibliotekach i archiwach moskiew-
skich, jak i magazynach muzealnych dawnego
Związku Radzieckiego, oraz korytarzach mini-
sterstw. Gromadzi niebywały, i, co ważne po raz
pierwszy znakomicie zreprodukowany, materiał ilu-
stracyjny, który, w istocie, zmienia widzenie malar-
stwa tego czasu-jest „kopalnią” nieznanego mate-
riału, tym bardziej, że niemały jego procent stanowią
obrazy z kolekcji prywatnych w Europie i w Amery-
ce (część z nich opublikowana była już w katalogu

wystawy w Oxfordzie). Oprócz dobrze znanych płó-
cien, reprodukuje także mniej ograne kompozycje
Brodzkiego i Segala, Łaktionowa i Jakowlewa, Mi-
chaiła Chmelko i Grigoriewa, Żylińskiego i Korże-
wa, jak też dziesiątki prac artystów z dawnych repu-
blik ZSRR oraz tych nieznanych szerszej
publiczności, jak Szczipaczow (Żona przyjechała,
1959), Igor Simonow (Wlaboratorium, 1961).
Credo autora wykłada przedmowa na temat spo-
sobów odczytywania sztuki realizmu socjalistyczne-
go na zachodzie. Bown nie kryje swych fascynacji,
podkreślając już w pierwszym zdaniu niezwykłość
malarstwa socrealizmu, jak też niezwykłość pań-
stwowego patronatu zakrojonego na skalę niepo-
równywalną w sztuce naszego stulecia. Jego zda-
niem, realizm socjalistyczny stanowi „jedyną
pełnokrwistą alternatywę dla zachodniego moderni-
zmu” - modernistycznemu solipsyzmowi przeciw-
stawiając społeczną rolę sztuki, formalizmowi - pry-
mat treści nad formą, a pogoni za nowością- powrót
do klasycznych tradycji i mistrzostwa. Dla tego
ostatniego żywi Bown niekłamany podziw. Ubolewa
nad faktem lekceważenia realizmu socjalistycznego
przez zachodnią historię sztuki lat 40. i 50., nad na-
zwaniem go kiczem przez Greenberga, nad zimno-
wojennym stereotypem ugruntowującym pogardę
dla jego politycyzacji i stylistycznego wstecznictwa


2. Aleksander Łaktionow, „Przeprowadzka
do nowego mieszkania”, 1952, ol. 130 x 113,
Donieck, Muzeum Regionalne
2. Alexander Laktonov, „Moving into a new fiat”,
1952, oil 130x113 cm,
Donetsk, Regional Museum