Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (70.2008)

244

KATARZYNA ZALEWSKA-LORKIEWICZ


2. CyÆ/ Upadków Chrystusa
(//Y/g/U 677 fi Z /fO.S'67o/<r/
W Jć7W07Y6

więc próba częściowej choćby odpowiedzi na te py-
tania jest całkowicie w zasięgu możliwości badacza.
Nieuniknioną konsekwencją tematycznego upo-
rządkowania scen jest rozbicie zespołów obrazów
na poszczegóine przedstawienia, rozpatrywane nie-
zależnie od siebie. Ten podział sprawia, że w próbie
syntezy zatarciu uległy pewne godne uwagi cechy,
które ujawniają się właśnie w cykiach obrazowych.
Na przykład w nawie kościoła bernardynów w Ja-
worze pośród innych scen znalazło się aż sześć wy-
obrażeń Upadków Chrystusa, zaś w przedstawienia
o charakterze narracyjnym została włączona postać
Matki Boskiej z piersią przebitą mieczem. Chociaż
ks. Kdiś wyjaśnia zarówno tematykę scen, jak i ich
redakcję zależnością od południowoniemieckiego
drzeworytu z ok. i 490 r., a odniesień tekstowych
upatruje w ATgaUut/onas' Pseudo-Bonawentury, to
jednak sam wybór tematów i ich obrazowego pier-
wowzoru zasługuje na baczniejszą uwagę. Połącze-
nie wyobrażeń Chrystusa cierpiącego i Matki
Boskiej Bołesnej w takim kształcie jest rozwiąza-
niem rzadkim, odległym od obiegowych schematów,
dającym się wszakże wytłumaczyć kułtem boieści
Marii. Jakie formy przybrał on w środowisku fran-
ciszkanów śląskich? Podobnie uwagę przyciągają te
zespoły przedstawień, w których umieszczono po
kiłka scen obrazujących przebieg procesu Jezusa.
Nie jest to tyiko problem uzgodnienia koiejności
przesłuchań i pogodzenia niejasnej chronologii wy-
darzeń relacjonowanych w Ewangeliach. Jaki sens
miało tak szczegółowe ukazywanie spotkań Chry-
stusa z kołejnymi sędziami - Annaszem, Kajfaszem,
Herodem, Piłatem - skoro tyłko Piłat miał realną
władzę decydowania o Jego iosie? Czy służą one
wyłącznie podkreśleniu pokory i posłuszeństwa Je-
zusa, który po raz kołejny oczom widzów jawi się
jako aU/om/n, gaupgr 67 czy też mamy
do czynienia z akcentowaniem powagi i znaczenia

rełigijnej i państwowej jurysprudencji? W czasach,
kiedy cały przebieg dzieła Odkupienia starano się
ująć i wyjaśnić w terminach prawniczych, nie było
to zagadnienie marginaine, zaś długi czas występo-
wania tych zespołów scen, od łat 1320-1350 (Stra-
konice) do ostatniej ćwierci XV w. (Małujowice,
Parszowice) i początków XVI stulecia (Tymowa)
upoważnia do stawiania takich pytań. Czy wreszcie
wyodrębnienie scen ukazujących Chrystusa prowa-
dzonego na przesłuchanie (aż cztery takie przedsta-
wienia w kościełe w Koziegłowach) nie byłoby
refleksem znajomości widowisk pasyjnych, rozgry-
wanych na ułicach miast, gdzie znaczenia nabierały
nie tyłko same akty przesłuchań, łecz również to, co
działo się pomiędzy nimi?
Znowu powraca tu problem nie ideowego - w
szerokim znaczeniu tego słowa - łecz znacznie bar-
dziej konkretnego, czasem do działań organizacyj-
nych wręcz sprowadzonego zaplecza ikonografii
pasyjnej. Szkoda, że ks. Kłiś nie rozważa głębiej jej
kontekstu religijno-społecznego. Kult Męki Pań-
skiej zrodził w późnym średniowieczu łiczne prak-
tyki dewocyjne, rozpowszechnione zwłaszcza
w środowiskach zakonnych (tu wielkie znaczenie
przypadło franciszkanom obserwantom) i we wspól-
notach miejskich. Przypisywana malowidłom funk-
cja dydaktyczna i dewocyjna wydaje się oczywista.
Czy jednak ta często bardzo emocjonalna, dolory-
stycznie zabarwiona ikonografia znajduje swój od-
powiednik w formach życia religijnego? Jak na
interesującym autora terenie wyglądało formowanie
bractw religijnych, które praktykowały kult boleści
Marii, ran Chrystusa, wylań Jego krwi? I jaką rolę
w tym kulcie przyznawano obrazom?
W przedmowie do Rozmyślań dominikańskich jej
autor napisał, że „czterzej biskupowie" udzielili od-
pustów tym wiernym, którzy oglądając ilustracje w
rękopisie będą rozważali Mękę Pańską, odmawiając