DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Recenzje
DOI article:Kurzej, Michał: [Rezension von: Jerzy Kowalczyk, Świątynie późnobarokowe na Kresach]
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0567
RECENZJE
557
7. 7a/'łu/y, cerÆiew /jar.,/ot. Æ R/a^cńłe 2006
W kolejnym rozdziale, poświęconym pomnikom
z figurami, Autor wnikliwie zanalizował zwłaszcza
buczackie dzieła Bernarda Meretyna i Jana Jerzego
Pinsla, wskazując na ich czeską genezę. Kolejny
fragment poświęcony artykulacji i porządkom archi-
tektonicznym, zawiera interesujące spostrzeżenia na
temat początków ornamentu rocazV/e w Polsce, który
zdaniem Autora był stosowany przez Meretyna i Jana
de Witte w dekoracji kapiteli już ok. 1740. Część tą
kończą generalne uwagi na temat architektury regio-
nu, gdzie Autor uwypuklił najistotniejsze zjawiska
artystyczne występujące na omówionym terenie.
W drugiej części książki, poświęconej architek-
turze sakralnej na Wołyniu, omówiono kościoły
rzymskokatolickie z terenu diecezji łuckiej,
a w osobnym rozdziale także najwybitniejsze bu-
dowle unickie. Na początku scharakteryzowano
strukturę wyznaniową obszaru, sieć parafialną oraz
działalność fundacyjną zakonów i duchowieństwa
świeckiego, a także fundacje szlacheckie. Następnie
opisano twórczość poszczególnych architektów
działających na Wołyniu, ze szczególnym uwzględ-
nieniem prac najwybitniejszych artystów, do których
należeli jezuita Paweł Giżycki oraz Paweł Fontana,
pod koniec życia osiadły w Zasławiu. Dalej omó-
wiono rozplanowanie założeń klasztornych, najwię-
cej miejsca poświęcając zabudowaniom jezuickim
w Krzemieńcu, a także (nie położonym na Wołyniu)
klasztorom w Olesku i Podkamieniu. W rozdziale
^ Budowla ta nie była szerzej znana przed publikacją Józe-
fa SKRABSKIEGO, „Zasław jako ośrodek artystyczny w
XVII i XVIII wieku", [w:] Mezna^zopa cnMbaoao duMy.
^acjzaeząaaa 6axan?box xy/zb/nyp, l3HcaaB-OcTpor 2006,
s. 142.
poświęconym typom przestrzennym kościołów Au-
tor zwrócił uwagę na brak budowli halowych na
omawianym terenie. Należy tu wspomnieć o intere-
sującym wyjątku, jakim jest fara w Zasławiu, odbu-
dowana w łatach 20. XVIII w.^z zastosowaniem
układu halowego (il. 2). Rozwiązanie przestrzenne
tej budowli jest prawdopodobnie powtórzeniem
układu pierwotnego kościoła z pocz. XVII w., z któ-
rego zachowano detal kamieniarski, a także rzut,
bardzo zbliżony do fary w Szczebrzeszynie.
Kolejny fragment dotyczy kościołów na rzucie
krzyża łacińskiego, który został przez Autora uzna-
ny za oczywisty wyróżnik świątyń rzymskokatolic-
kich. Pomimo tego stwierdził on, skądinąd trafńie,
że najwybitniejszy wołyński przykład takiej budow-
li -jezuicka świątynia w Krzemieńcu - ma swe naj-
bliższe odpowiedniki w greckokatolickiej katedrze
w Chełmie i bazyliańskim kościele w Berezweczu.
Mniej miejsca poświęcono budowlom jednonawo-
wym na rzucie krzyża łacińskiego. Warto dodać, że
z typem tym wiąże się zwyczaj dostawiania transep-
toidalnych kaplic do jednonawowych kościołów.
Taki sposób ukształtowania rzutu krzyża, typowy
raczej dla poprzedniego okresu, na terenie ziemi
chełmskiej i Wołynia żywy był jeszcze w XVIII w.,
czego przykładem jest m.in. kościół w Hołobach^
(ił. 3).
Omawiając budowle centralne, Autor zwrócił
uwagę na kościoły Bernardynów w Łucku i Trynitarzy
^ Daty wzniesienia i rozbudowy kościoła podaje Neac/zas'
ecc/eAazizaz et cferz .saeczz/arz's* et regntarrs' ćńoeceAs' Łzz-
ceorz'eajz'y, Luceoriae 1935, s. 62.
557
7. 7a/'łu/y, cerÆiew /jar.,/ot. Æ R/a^cńłe 2006
W kolejnym rozdziale, poświęconym pomnikom
z figurami, Autor wnikliwie zanalizował zwłaszcza
buczackie dzieła Bernarda Meretyna i Jana Jerzego
Pinsla, wskazując na ich czeską genezę. Kolejny
fragment poświęcony artykulacji i porządkom archi-
tektonicznym, zawiera interesujące spostrzeżenia na
temat początków ornamentu rocazV/e w Polsce, który
zdaniem Autora był stosowany przez Meretyna i Jana
de Witte w dekoracji kapiteli już ok. 1740. Część tą
kończą generalne uwagi na temat architektury regio-
nu, gdzie Autor uwypuklił najistotniejsze zjawiska
artystyczne występujące na omówionym terenie.
W drugiej części książki, poświęconej architek-
turze sakralnej na Wołyniu, omówiono kościoły
rzymskokatolickie z terenu diecezji łuckiej,
a w osobnym rozdziale także najwybitniejsze bu-
dowle unickie. Na początku scharakteryzowano
strukturę wyznaniową obszaru, sieć parafialną oraz
działalność fundacyjną zakonów i duchowieństwa
świeckiego, a także fundacje szlacheckie. Następnie
opisano twórczość poszczególnych architektów
działających na Wołyniu, ze szczególnym uwzględ-
nieniem prac najwybitniejszych artystów, do których
należeli jezuita Paweł Giżycki oraz Paweł Fontana,
pod koniec życia osiadły w Zasławiu. Dalej omó-
wiono rozplanowanie założeń klasztornych, najwię-
cej miejsca poświęcając zabudowaniom jezuickim
w Krzemieńcu, a także (nie położonym na Wołyniu)
klasztorom w Olesku i Podkamieniu. W rozdziale
^ Budowla ta nie była szerzej znana przed publikacją Józe-
fa SKRABSKIEGO, „Zasław jako ośrodek artystyczny w
XVII i XVIII wieku", [w:] Mezna^zopa cnMbaoao duMy.
^acjzaeząaaa 6axan?box xy/zb/nyp, l3HcaaB-OcTpor 2006,
s. 142.
poświęconym typom przestrzennym kościołów Au-
tor zwrócił uwagę na brak budowli halowych na
omawianym terenie. Należy tu wspomnieć o intere-
sującym wyjątku, jakim jest fara w Zasławiu, odbu-
dowana w łatach 20. XVIII w.^z zastosowaniem
układu halowego (il. 2). Rozwiązanie przestrzenne
tej budowli jest prawdopodobnie powtórzeniem
układu pierwotnego kościoła z pocz. XVII w., z któ-
rego zachowano detal kamieniarski, a także rzut,
bardzo zbliżony do fary w Szczebrzeszynie.
Kolejny fragment dotyczy kościołów na rzucie
krzyża łacińskiego, który został przez Autora uzna-
ny za oczywisty wyróżnik świątyń rzymskokatolic-
kich. Pomimo tego stwierdził on, skądinąd trafńie,
że najwybitniejszy wołyński przykład takiej budow-
li -jezuicka świątynia w Krzemieńcu - ma swe naj-
bliższe odpowiedniki w greckokatolickiej katedrze
w Chełmie i bazyliańskim kościele w Berezweczu.
Mniej miejsca poświęcono budowlom jednonawo-
wym na rzucie krzyża łacińskiego. Warto dodać, że
z typem tym wiąże się zwyczaj dostawiania transep-
toidalnych kaplic do jednonawowych kościołów.
Taki sposób ukształtowania rzutu krzyża, typowy
raczej dla poprzedniego okresu, na terenie ziemi
chełmskiej i Wołynia żywy był jeszcze w XVIII w.,
czego przykładem jest m.in. kościół w Hołobach^
(ił. 3).
Omawiając budowle centralne, Autor zwrócił
uwagę na kościoły Bernardynów w Łucku i Trynitarzy
^ Daty wzniesienia i rozbudowy kościoła podaje Neac/zas'
ecc/eAazizaz et cferz .saeczz/arz's* et regntarrs' ćńoeceAs' Łzz-
ceorz'eajz'y, Luceoriae 1935, s. 62.