Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (70.2008)

560

MtCHAŁ KURZEJ

Wcześniej jednak opowiedział się on za autorstwem
Pawła Fontany, pozostawiając Giżyckiemu narysowa-
nie projektów i realizację budowli (s. HI). Kowal-
czyk wspomniał tu również zespół konwentu Ber-
nardynów w Janowie, zwracając uwagę na jego
nietypowe trój skrzydłowe rozplanowanie, z kościo-
łem usytuowanym w jednym ze skrzydeł bocznych.
Ciekawym precedensem d)a takiego rozwiązania
jest prawdopodobnie kościół i klasztor (częściowo
zachowany) tego samego zgromadzenia w Janowce
na Wołyniu, wzniesiony niedługo por. 1648'^ (il. 7).
Autor zwrócił też uwagę na grupę świątyń o rzutach
centralizujących, którą tworzą kościoły w Iwanko-
wie oraz Dominikanów w Winnicy i Lubarze na Wo-
łyniu, wskazując na podobieństwo rzutu tej ostatniej
budowłi do dzieł wiązanych z Pawłem Fontaną.
Omówienie fasad rozpoczyna charakterystyka
dzieł Pawła Giżyckiego. W tym miejscu Autor za-
kwestionował pogląd Andrzeja Betłeja, który przy-
pisał Pawłowi Fontanie autorstwo koncepcji
kościoła Jezuitów w Żytomierzu, wzniesionego
przez Giżyckiego. Z Fontaną Kowalczyk związał
natomiast świątynię Dominikanów w Winnicy.
Kościół Trynitarzy w Brahiłowie, o nietypowej jed-
nowieżowej fasadzie, przypisał Janowi de Witte, co
nie wydaje się przekonujące'^. Obszerne fragmenty
Autor poświęcił również fasadom kościołów karme-
łitańskiego w Berdyczowie i parafialnego w Starej
Kotełni, których rozwiązanie było na tamtym tere-
nie kilkakrotnie powtarzane. W rozdziale o wystroju
wnętrz znalazły się interesujące informacje o twór-
czości Józefa Prechtła, twórcy m.in. fresków w ko-
ściołach trynitarskich w Beresteczku i Brahiłowie,
któremu Autor przypisał również dekorację świąty-
ni w Iwankowie.
Zawarte w książce charakterystyki budowli są w
znacznej części trafne, a wyciągane przez Kowałczy-
ka wnioski bardzo cenne i stanowią punkt wyjścia do

'^Hieronim E. WYCZAWSK1, „Janówka", [w:] ÄAnzto-
C ńe/TM/Wy/AAie w w je/ grumcac/? /?M?o/ycząyc/?,
red. idem, Kałwaria Zebrzydowska 1985, s. 96-97.
'"Z pogtądami Kowałczyka na autorstwo kościoła w Bra-
hiłowie połemizowała ostatnio Mirosława SOBCZYŃ-
SKA-STEFANSKA, „Potrynitarskie założenie
kościełno-kiasztorne w Brahiłowie - niektóre probiemy
badawcze", [w:] fro/egowenu. Mn/er/uA ó/wAm?/u DoÆ-
/orun/ów TńMorń' ,SzU/A', red. Marcin BłERNAT, Piotr
KRASNY, Joanna WOLAŃSKA, Kraków 2005, s. 117-
ł26.
Piotr KRASNY, „Kościół parafiainy p.w. Wniebowzię-
cia Najśw. Panny Marii oraz dawny kiasztor i kolegium
00. Pijarów w Złoczowie", [w:] ÆoAu'ofy ? Æ/u^ztorp
rzy w .y Ao Au /o /?'<A?E A? u?? ego województwu /*u.A/ego, red.
Jan K. OSTROWSKI, t. ł3, Kraków 2005, s. 405-406.
Atrybucję tą odrzucił Rafał NESTORÓW, „Architekt

dalszej dyskusji. Niektóre tezy zostały jednak przyję-
te przez Autora chyba bez dostatecznego uzasadnie-
nia. Kowalczyk niejednokrotnie zakłada u phoA, że
przy dworach magnackich działali nadworni architek-
ci, którzy mieli monopol na projektowanie budynków
fundowanych przez swych protektorów. Wszystkie
budowłe wzniesione na zlecenie Jakuba Sobieskiego
Autor związał z Antonio Castelłim, znanym jedynie
ze skąpych wzmianek archiwalnych i budowy skrom-
nego kościoła reformatów w Krzemieńcu (s. 25).
Najokazalsza z budowli przypisanych Castełlemu
to kościół Pijarów w Złoczowie, którego fasada
z bogatą dekorcją rokokową nie ma wyraźnych pier-
wowzorów we Włoszech, toteż Autor uznał ją za
dwufazową (s. 44, 69), odnosząc ornamentykę do
drugiego etapu budowy. Kowalczyk odrzucił ustale-
nia Piotra Krasnego (s. 43), który na podstawie istot-
nego argumentu, jakim jest porównanie rzutów,
opowiedział się za zbliżonym datowaniem kościoła
w Złoczowie do świątyni w Mikułińcach, zaprojek-
towanej przez Augusta Moszyńskiego, skłaniając się
do postawienia hipotezy o ich wspólnym autor-
stwie'^. Pomimo tego w innym miejscu (s. 45, oma-
wiając łwowski kościół Trynitarzy p.w. Trójcy Św.)
Autor wydaje się przychylać do wniosków atrybu-
cyjnych wysnutych z porównania rzutów, mimo że
są one mniej charakterystyczne niż w przypadku
Złoczowa i Mikułiniec.
Jedynym argumentem przemawiającym za zwią-
zaniem kościoła w Toustem koło Trembowli Jakubo-
wi de Logau, jest ufundowanie tej świątyni przez
Adama Sieniawskiego, który zatrudniał Logaua w
Brzeżanach (s. 50)H Również figurę Matki Boskiej
Niepokalanej przy kościele Augustianów w Załoź-
cach, o której brak jakichkolwiek wzmianek archiwal-
nych'^, Kowalczyk uznał za pewne dzieło architekta
Wiśniowieckich (s. 91 ) opierając się jedynie na fakcie,
że miasto znajdowało się w posiadaniu tej rodziny'ż
wojskowy Jacob de Logau na usługach Sieniawskich
i Czartoryskich w Brzeżanach w 1. poł. XVIII wieku",
[w:] ózR?Az wstAoAzmA, t. 6, red. Andrzej BE-
TLEJ, Piotr KRASNY, Kraków 2006, s. 72.
Tomasz ZAUCHA, „Dawny kościół Augustianów
p.w. Św. Wawrzyńca (obecnie cerkiew greckokatolcka
p.w. Opieki Matki Boskiej) w Załoźcach", [w:] KoóHofy
/' AMsMory rz)'A?i.s7(oA*o/o/ń'Ai'e Anwego wo/gwó&Ow ?i?-
Ai'ego, red. Jan K. OSTROWSKI, t. 13, Kraków 2005,
s. 303-308.
''' Podobne rozumowanie zdominowało również wcze-
śniejsze badania Autora, poświęcone twórczości architek-
tów i muratorów związanych z Zamościem, w których
uznał on Jana Jaroszewicza i Jana Michała Linka za na-
dwornych architektów Zamoyskich i przypisał im zapro-
jektowanie całego szeregu budowli bez dostatecznego
oparcia w źródłach. Zob. Jerzy KOWALCZYK, „Inżynier