DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Kurzej, Michał: [Rezension von: Jerzy Kowalczyk, Świątynie późnobarokowe na Kresach]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35032#0571
RECENZJE
56!
7. JanôwÆa, LoW/ó/ / L/<?.sz/or rzut
z zaz/jćzczcnfgTN /?7/JcJc()'cz7jc/' reAoTjy^Młc/'/ n/gzac/zowa/rycA /M^n,
/y.s*../. 4<7u/u.sA'/
Wydaje się, że zbytnim uproszczeniem obrazu
sztuki na Kresach jest przedstawienie architektury
łacińskiej i ortodoksyjnej w nieustannej opozycji
i dopatrywanie się ideowego znaczenia rzutów po-
dłużnych i fasad dwuwieżowych d!a obrządku łaciń-
skiego oraz krzyża równoramiennego d!a obrządku
greckiego (s. 45,66, !13, 140, 169, 173). Autor nie
przedstawia dowodów, potwierdzających przypusz-
czenie, że owe typy architektoniczne były tak wła-
śnie postrzegane, podaje natomiast wiele przykła-
dów okcydentalizacji architektury cerkiewnej
(s. 113) oraz budowli centralizujących wznoszonych
przez łacinników (s. 139, 171-172), które raczej
obalają niż potwierdzają powyższą tezę. W innym
miejscu Autor przyznaje nawet, że w architekturze
kościelnej XVIII w. rzuty zbliżone do krzyża grec-
kiego przeważają liczebnie nad schematem krzyża
łacińskiego (s. 45). Wskazał też trafnie na zachodnią
genezę typu centralnych budowli kopułowych na
rzucie krzyża greckiego wpisanego w ośmiobok,
dowodząc, że we Włoszech występował on od XVI
w., a w Polsce był stosowany przez Gisleniego i Tyl-
Jan Michał Link autor tzw. lenartowiczowskiej grupy ko-
ściołów z 2. połowy XVII w.", ßm/e/yM Z/;Vorn ózUA/,
23, 1961, nr 2, s. 185-190; id., „Turobińsko-zamojski mu-
rator Jan Wolff oraz jego dzieła na Lubelszczyźnie", ß?ß-
/cfyM ///Vorn .SVnV, 24, 1962, s. 123-127.
Liczne przykłady okcydentalizacji fonn budownictwa
cerkiewnego oraz obszerną charakterystykę tego zjawi-
ska, jak również cenne charakterystyki wielu budowli
późnobarokowych zawiera książka KRASNEGO, Trc/ń-
mana z Gameren (s. 54). Omawiając kościół Domi-
nikanów w Winnicy Autor przyjmuje ustalenia Józe-
fa Skrabskiego (który wskazał na zależność rzutu tej
budowli od rzymskiej świątyni S. Atanasio dei Gre-
ci), zauważając, że „plan centralny zbliża kościół
w Winnicy do tradycji cerkiewnej, ale dwuwieżowa
fasada wskazywała na tradycję łacińską". Trzeba
jednak przypomnieć, że kościół S. Atanasio również
ma fasadę dwuwieżową, mimo że jest świątynią ob-
rządku wschodniego*^.
Utrudnieniem dla czytelnika może być nie za-
wsze konsekwentna terminologia, zwłaszcza odno-
sząca się do niektórych rodzajów rzutów i brył
budowli. Do świątyń trójnawowych zaliczono kościo-
ły jednonawowe z kaplicami przynawowymi. Autor
łączy te dwa typy architektoniczne w jeden, pomija-
jąc przy tym różnicę między rzutami o nowożytnej
genezie włoskiej i budowlami wielonawowymi, które
kontynuują tradycję średniowieczną. Wprawdzie
ewolucja typu kościoła jednonawowego z kaplicami
zbliżyła go już w XVII w. do budowli trójnawo-
wych, w takim stopniu, że określenie przynależności
/e/r/Mru cerkiew^.... Na temat przenikania się tradycji
Kościoła wschodniego i zachodniego we Włoszech ze
szczególnym uwzględnieniem kościoła S. Atanasio dei
Greci zob. id., „GUnw/u onU/tu/e u? tr/regnopoV/'/L/o. O
kilku próbach nawiązania do bizantyńskiej tradycji arty-
stycznej w środowisku rzymskim około roku 1600" [w:]
d/tys'U w/o.s'cy w ßoßce VL-VL7// w;'eÆ, Warszawa 2004,
s. 177-196.
56!
7. JanôwÆa, LoW/ó/ / L/<?.sz/or rzut
z zaz/jćzczcnfgTN /?7/JcJc()'cz7jc/' reAoTjy^Młc/'/ n/gzac/zowa/rycA /M^n,
/y.s*../. 4<7u/u.sA'/
Wydaje się, że zbytnim uproszczeniem obrazu
sztuki na Kresach jest przedstawienie architektury
łacińskiej i ortodoksyjnej w nieustannej opozycji
i dopatrywanie się ideowego znaczenia rzutów po-
dłużnych i fasad dwuwieżowych d!a obrządku łaciń-
skiego oraz krzyża równoramiennego d!a obrządku
greckiego (s. 45,66, !13, 140, 169, 173). Autor nie
przedstawia dowodów, potwierdzających przypusz-
czenie, że owe typy architektoniczne były tak wła-
śnie postrzegane, podaje natomiast wiele przykła-
dów okcydentalizacji architektury cerkiewnej
(s. 113) oraz budowli centralizujących wznoszonych
przez łacinników (s. 139, 171-172), które raczej
obalają niż potwierdzają powyższą tezę. W innym
miejscu Autor przyznaje nawet, że w architekturze
kościelnej XVIII w. rzuty zbliżone do krzyża grec-
kiego przeważają liczebnie nad schematem krzyża
łacińskiego (s. 45). Wskazał też trafnie na zachodnią
genezę typu centralnych budowli kopułowych na
rzucie krzyża greckiego wpisanego w ośmiobok,
dowodząc, że we Włoszech występował on od XVI
w., a w Polsce był stosowany przez Gisleniego i Tyl-
Jan Michał Link autor tzw. lenartowiczowskiej grupy ko-
ściołów z 2. połowy XVII w.", ßm/e/yM Z/;Vorn ózUA/,
23, 1961, nr 2, s. 185-190; id., „Turobińsko-zamojski mu-
rator Jan Wolff oraz jego dzieła na Lubelszczyźnie", ß?ß-
/cfyM ///Vorn .SVnV, 24, 1962, s. 123-127.
Liczne przykłady okcydentalizacji fonn budownictwa
cerkiewnego oraz obszerną charakterystykę tego zjawi-
ska, jak również cenne charakterystyki wielu budowli
późnobarokowych zawiera książka KRASNEGO, Trc/ń-
mana z Gameren (s. 54). Omawiając kościół Domi-
nikanów w Winnicy Autor przyjmuje ustalenia Józe-
fa Skrabskiego (który wskazał na zależność rzutu tej
budowli od rzymskiej świątyni S. Atanasio dei Gre-
ci), zauważając, że „plan centralny zbliża kościół
w Winnicy do tradycji cerkiewnej, ale dwuwieżowa
fasada wskazywała na tradycję łacińską". Trzeba
jednak przypomnieć, że kościół S. Atanasio również
ma fasadę dwuwieżową, mimo że jest świątynią ob-
rządku wschodniego*^.
Utrudnieniem dla czytelnika może być nie za-
wsze konsekwentna terminologia, zwłaszcza odno-
sząca się do niektórych rodzajów rzutów i brył
budowli. Do świątyń trójnawowych zaliczono kościo-
ły jednonawowe z kaplicami przynawowymi. Autor
łączy te dwa typy architektoniczne w jeden, pomija-
jąc przy tym różnicę między rzutami o nowożytnej
genezie włoskiej i budowlami wielonawowymi, które
kontynuują tradycję średniowieczną. Wprawdzie
ewolucja typu kościoła jednonawowego z kaplicami
zbliżyła go już w XVII w. do budowli trójnawo-
wych, w takim stopniu, że określenie przynależności
/e/r/Mru cerkiew^.... Na temat przenikania się tradycji
Kościoła wschodniego i zachodniego we Włoszech ze
szczególnym uwzględnieniem kościoła S. Atanasio dei
Greci zob. id., „GUnw/u onU/tu/e u? tr/regnopoV/'/L/o. O
kilku próbach nawiązania do bizantyńskiej tradycji arty-
stycznej w środowisku rzymskim około roku 1600" [w:]
d/tys'U w/o.s'cy w ßoßce VL-VL7// w;'eÆ, Warszawa 2004,
s. 177-196.