DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Burno, Filip: "Kościoły epoki żelaza i betonu": polska architektura sakralna ok. 1925-1930 =
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0161
„KOŚCIOŁY EPOKI ŻELAZA I BETONU"
155
7. ZygwMMf Gńwńk, Ara/?c7szeA MączyńsA', pro/AAt
wKafowicacA, 792J-27, Katedra
Śląska, /Aafowicę/ 7927, Ar. ^/ń.
Śmiałe przekształcanie/syntetyzowanie form historycznych, odważne propozycje no-
wych układów przestrzennych świątyń, zbyt dałekie odstępstwa od tradycji architektury
kościelnej nie były początkowo akceptowane przez duchowieństwo. Nietypowe rozwią-
zania formalno-przestrzenne, inspirowane np. ekspresjonizmem i funkcjonalizmem, bu-
dziły nieufność kleru. Wprowadzenie zmian w dyspozycji wnętrz kościelnych hamowało
także obowiązujące wówczas prawo kanoniczne'h
Duży wpływ na tę niechętną postawę przedstawicieli polskiego Kościoła katolickiego
wobec nowych form w budownictwie sakralnym miało też zapewne stanowisko samego
papieża. Ksiądz Teofil Bromboszcz pisał, iż Pius XI w prywatnej rozmowie z ks. bisku-
pem Augustem Hlondlem, omawiając projekty katedry katowickiej, „przestrzegał przed
formami niedojrzałej jeszcze sztuki architektonicznej dnia dzisiejszego, a polecał trzymać
się raczej dotychczasowych stylów kościelnych, godnych i zrównoważonych, zrodzonych
z myśli religijnej"^.
Mimo nieprzychylnego stosunku kleru do tej „niedojrzałej sztuki dnia dzisiejszego",
w konkursach architektonicznych drugiej połowy lat 20. prace utrzymane w nowoczesnej
stylistyce zaczęły stopniowo wypierać projekty silniej historyzujące.
W większości spośród siedemdziesięciu sześciu prac konkursowych kościoła św. Ro-
cha w Białymstoku dostrzec możemy już wyraźne oddziaływanie najnowszych rozwiązań
formalnych i przestrzennych. Plon tego konkursu, ogłoszonego przez Koło Architektów
w Warszawie w kwietniu 1926 r., jest zarazem przeglądem najważniejszych zjawisk obec-
nych w polskiej architekturze połowy łat 20 W
Konkurs zdominowali przedstawiciele środowiska warszawskiego. Cztery pierwsze
nagrody zdobyli architekci ze stolicy, przeważnie absolwenci Wydziału Architektury
" Na co zwraca uwagę: Jerzy NYGA, op. cit., s. 57. O nieufności polskiego duchowieństwa do „nowej sztuki'" (przede
wszystkim funkcjonalizmu), zarówno w okresie międzywojennym, jak i w pierwszych powojennych latach pisze: Hen-
ryk NADROWSKd, AfAcmA' M%,szycA czadów - dziedzictwo i ycr.sycA/ywy, Kraków 2000, s. 54.
„Kronika", drcAdeAt 1926, z. 1, s. 22 [przedruk artykułu ks. Teofila Bromboszcza z „Gościa Niedzielnego" 1926, nr 1.
drcAiicAiMro i Andownictwo [dalej: diT?] 1926, z. 4, s. 38.
155
7. ZygwMMf Gńwńk, Ara/?c7szeA MączyńsA', pro/AAt
wKafowicacA, 792J-27, Katedra
Śląska, /Aafowicę/ 7927, Ar. ^/ń.
Śmiałe przekształcanie/syntetyzowanie form historycznych, odważne propozycje no-
wych układów przestrzennych świątyń, zbyt dałekie odstępstwa od tradycji architektury
kościelnej nie były początkowo akceptowane przez duchowieństwo. Nietypowe rozwią-
zania formalno-przestrzenne, inspirowane np. ekspresjonizmem i funkcjonalizmem, bu-
dziły nieufność kleru. Wprowadzenie zmian w dyspozycji wnętrz kościelnych hamowało
także obowiązujące wówczas prawo kanoniczne'h
Duży wpływ na tę niechętną postawę przedstawicieli polskiego Kościoła katolickiego
wobec nowych form w budownictwie sakralnym miało też zapewne stanowisko samego
papieża. Ksiądz Teofil Bromboszcz pisał, iż Pius XI w prywatnej rozmowie z ks. bisku-
pem Augustem Hlondlem, omawiając projekty katedry katowickiej, „przestrzegał przed
formami niedojrzałej jeszcze sztuki architektonicznej dnia dzisiejszego, a polecał trzymać
się raczej dotychczasowych stylów kościelnych, godnych i zrównoważonych, zrodzonych
z myśli religijnej"^.
Mimo nieprzychylnego stosunku kleru do tej „niedojrzałej sztuki dnia dzisiejszego",
w konkursach architektonicznych drugiej połowy lat 20. prace utrzymane w nowoczesnej
stylistyce zaczęły stopniowo wypierać projekty silniej historyzujące.
W większości spośród siedemdziesięciu sześciu prac konkursowych kościoła św. Ro-
cha w Białymstoku dostrzec możemy już wyraźne oddziaływanie najnowszych rozwiązań
formalnych i przestrzennych. Plon tego konkursu, ogłoszonego przez Koło Architektów
w Warszawie w kwietniu 1926 r., jest zarazem przeglądem najważniejszych zjawisk obec-
nych w polskiej architekturze połowy łat 20 W
Konkurs zdominowali przedstawiciele środowiska warszawskiego. Cztery pierwsze
nagrody zdobyli architekci ze stolicy, przeważnie absolwenci Wydziału Architektury
" Na co zwraca uwagę: Jerzy NYGA, op. cit., s. 57. O nieufności polskiego duchowieństwa do „nowej sztuki'" (przede
wszystkim funkcjonalizmu), zarówno w okresie międzywojennym, jak i w pierwszych powojennych latach pisze: Hen-
ryk NADROWSKd, AfAcmA' M%,szycA czadów - dziedzictwo i ycr.sycA/ywy, Kraków 2000, s. 54.
„Kronika", drcAdeAt 1926, z. 1, s. 22 [przedruk artykułu ks. Teofila Bromboszcza z „Gościa Niedzielnego" 1926, nr 1.
drcAiicAiMro i Andownictwo [dalej: diT?] 1926, z. 4, s. 38.