Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

107

TERESA TYLICKA, JACEK TYLICKI
Toruń, Katedra Historii Sztuki i Kultury UMK
Rysunki Jerzego Fryderyka Steinera
*
z kolekcji pastora Jana Jakuba Haselaua

Doprawdy, habent suafata imagines. Parafrazy łacińskiej sentencji dotyczącej dzie-
jów książki nie sposób nie powtórzyć za autorami komentarza do opublikowane-
go w 1998 r. zbioru wybranych rysunków Jerzego Fryderyka (Georga Friedricha)
Steinera1. Te zaginione, znane obecnie jedynie z kopii fotograficznych dzieła, pochodzące
z lat ok. 1727-1744, wykonane zostały przez toruńskiego rysownika-amatora, z zawodu
białoskórnika2. W popularyzującym je wydaniu znalazła się też część innego, nieco póź-
niejszego, bo pochodzącego z 1756 r. zbioru rysunków zachowanych w oryginale w Mu-
zeum Okręgowym w Toruniu, określanego umownie mianem albumu Pseudo-Steinera3.
Oba wyjątkowe zestawy ilustracji, przedstawiających panoramy Torunia i innych miast

* Niniejszy artykuł jest zmienionym fragmentem większej publikacji; zob. Teresa TYLICKA, Jacek TYLICKI, Thoru-
nensia i inne rysunki z XVIII-wiecznej kolekcji pastora Jana Jakuba Haselaua, Toruń 2016.

1 Toruń i miasta ziemi chełmińskiej na rysunkach Jerzego Fryderyka Steinera z pierwszej połowy XVIII wieku, tzw.
Album Steinera, red. Marian BISKUP, Toruń 1998 (dalej Album Steinera). W dalszej części artykułu zastosowano
w miejscach, gdzie jest to możliwe, spolszczone wersje imion niemieckich.

2 Jerzy Fryderyk Steiner (1704-1766), utalentowany rysownik, syn Jerzego, białoskórnika, pochodził z rodziny ewange-
lickiej; ochrzczony został w toruńskim kościele Trójcy Świętej na Nowym Mieście. Edukację zakończył na poziomie
szkoły czteroklasowej. Wyuczony w zawodzie ojca, który wcześnie go osierocił, odbył w latach 1724-1727 wędrówkę
czeladniczą, odwiedzając m.in. Królewiec. Uzyskawszy tytuł mistrzowski (1729) w Malborku, powrócił do Torunia,
gdzie otrzymał prawa miejskie (1731). Po upadku cechu poświęcił się pasji artystycznej, przygotowując w latach 1738-
1745 do druku cykl 128 lawowanych rysunków z panoramami i widokami Torunia oraz innych miast ziemi chełmińskiej
pod nazwą Das Merckwiirdigste in, bey and urn Thorn, im Grund-Auf- und Perspectivischen-Rissen, als auch Prospec-
ten, vorgestellet und in 6 Abtheilungen abgetheilet 1744. Z niewiadomych przyczyn nie zostały one wydane drukiem, со
zapewne pierwotnie planowano. Por. Zygmunt KRUSZELNICKI, „Jerzy Fryderyk Steiner", [w:] Artyści w dawnym
Toruniu, red. Józef POKLEWSKI, Warszawa-Poznań-Toruń 1985, s. 102-109; Michał WOŹNIAK, „Jerzy Fryderyk
Steiner - życie i dzieło", [w:] Album Steinera, s. 25-38; Krzysztof MIKULSKI, „Steiner Jerzy Fryderyk (Georg Frie-
drich)", [w:] Toruński słownik biograficzny (dalej TSB), red. Krzysztof MIKULSKI, t. 4, 2004, s. 241-242; id., „Jerzy
Fryderyk Steiner (1704-1766) - szkic do portretu artysty", [w:] Wokół historii i polityki. Studia z dziejów XIX i XX wieku
dedykowane profesorowi Wojciechowi Wrzesińskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Stanisław CIESIELSKI
et al., Toruń 2004, s. 557-562; id., „Steiner Georg Friedrich (Jerzy Fryderyk)", [w:] Polski słownik biograficzny (dalej
PSB), t. 43, Kraków 2005, s. 316-317.

3 Muzeum Okręgowe w Toruniu (dalej MOT), sygn. MT/HT/I/185/1-52. Oryginalny tytuł zbioru: Grund und Aufrisse/
Der Stadt Thorn, Rathauses / Kirchen und Gebaeuden, / nebst andern Merckwuerdigkeiten / 1756 (dalej Pseudo-Steiner
MOT). Na temat albumu tzw. Pseudo-Steinera zob. Hanna MAKOWIECKA, „Album rysunków architektonicznych
Torunia", Rocznik Muzeum w Toruniu, 1:1963, z. 3, s. 212-257; Zofia SMOLIŃSKA, „Album rysunków architektonicz-
nych Torunia", [w:] 150 lat Muzeum Okręgowego w Toruniu 1861-2011, red. Anna ZIEMLEWSKA, Toruń 2011,
s. 201-202.