DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Warchoł, Maciej: "Mazowiecka odmiana późno¬średniowiecznego koś¬cioła drewnianego" w ¬świetle najnowszych badań ko¬ściołów w Janisławicach, Białyninie i Długiej Ko¬ścielnej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0559
549
MACIEJ WARCHOŁ
Warszawa, Narodowy Instytut Dziedzictwa
„ Mazowiecka odmiana późnośredniowiecznego
kościoła drewnianego" w świetle najnowszych
badań kościołów w Janisławicach, Białyninie
i Długiej Kościelnej
Mazowiecką odmianę późnośredniowiecznego kościoła drewnianego wstępnie
skodyfikował Ryszard Brykowski opierając się na wynikach badań własnych1
oraz Wandy Chmielak-Załęskiej nad grupą drewnianych kościołów bazyliko-
wych z XVI-XVII w. na Mazowszu i ziemi sieradzkiej2. Do odmiany tej zaliczył kościoły
w Białyninie, Długiej Kościelnej i Janisławicach - położone na terenie Mazowsza - oraz
kościół w Bukównie, leżący już wprawdzie na terenie historycznej Małopolski, lecz bar-
dzo blisko jej granic z dzielnicą mazowiecką. Cechą wiążącą wymienione świątynie była
trójnawowość i bazylikowość korpusu nawowego, rozumiane jako wydzielenie filarami
wąskich naw bocznych zlokalizowanych pod zaskrzynieniami oraz występowanie okien
doświetlających nawę główną w konstrukcji podciągów zaskrzynień, ponad dachami pul-
pitowymi naw bocznych. Dodatkowo grupę tę łączył też czas powstania obiektów wstęp-
nie datowanych na podstawie badań historycznych i archiwalnych na XVI stulecie oraz
1 Grupę wstępnie scharakteryzował Ryszard Brykowski w 1977 r. w rozprawie doktorskiej dotyczącej drewnianej archi-
tektury kościelnej w Małopolsce w XV w., Ryszard BRYKOWSKI, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce
XV wieku, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1981, s. 136-137 oraz we wstępie do zeszytu Inwentarza drewnianej
architektury sakralnej w Polsce poświęconego kościołom odmiany mazowieckiej z XVI w., Wanda CHMIELAK-ZA-
ŁĘSKA, Inwentarz drewnianej architektury sakralnej w Polsce, z. 7, Kościoły na Mazowszu XVI wieku (Białynin,
Bukówno, Długa Kościelna, Janislawice), Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1985, s. 5-10. Pierwsi możli-
wość istnienia mazowieckiej odmiany gotyckiego kościoła drewnianego sygnalizowali Jerzy Łoziński i Adam Miło-
będzki w 1967 r., Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, Adam MIŁOBĘDZKI, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967,
s. 19.
2 Tematykę tę podjęła Wanda Chmielak-Załęska w pracy magisterskiej napisanej w 1981 r. w Instytucie Historii Sztuki
Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem Adama Miłobędzkiego: Wanda CHMIELAK-ZAŁĘSKA, Grupa drew-
nianych kościołów bazylikowych z XV-XVII wieku na Mazowszu i ziemi sieradzkiej, IHS UW, 1981. Cztery z analizowa-
nych w powyższej pracy obiektów omówiono w Inwentarzu drewnianej architektury sakralnej w Polsce poświęconym
kościołom odmiany mazowieckiej z XVI w., CHMIELAK-ZAŁĘSKA, Inwentarz drewnianej architektury..:, Autorka
do grupy drewnianych kościołów bazylikowych zaliczyła również kościoły w Grochowie i Łasku, oba wzniesione jed-
nak już w 2. połowie XVII w. Dokładna lokalizacja badanych obiektów nie ograniczała się tylko do Mazowsza i ziemi
sieradzkiej jak sugerował by tytuł pracy, było to: Mazowsze (Białynin, Długa Kościelna i Janislawice), ziemia łęczycka
(Grochów) i sieradzka (Łask) wchodzące w skład historycznej Wielkopolski oraz ziemia radomska (Bukówno) stano-
wiąca część historycznej dzielnicy małopolskiej.
MACIEJ WARCHOŁ
Warszawa, Narodowy Instytut Dziedzictwa
„ Mazowiecka odmiana późnośredniowiecznego
kościoła drewnianego" w świetle najnowszych
badań kościołów w Janisławicach, Białyninie
i Długiej Kościelnej
Mazowiecką odmianę późnośredniowiecznego kościoła drewnianego wstępnie
skodyfikował Ryszard Brykowski opierając się na wynikach badań własnych1
oraz Wandy Chmielak-Załęskiej nad grupą drewnianych kościołów bazyliko-
wych z XVI-XVII w. na Mazowszu i ziemi sieradzkiej2. Do odmiany tej zaliczył kościoły
w Białyninie, Długiej Kościelnej i Janisławicach - położone na terenie Mazowsza - oraz
kościół w Bukównie, leżący już wprawdzie na terenie historycznej Małopolski, lecz bar-
dzo blisko jej granic z dzielnicą mazowiecką. Cechą wiążącą wymienione świątynie była
trójnawowość i bazylikowość korpusu nawowego, rozumiane jako wydzielenie filarami
wąskich naw bocznych zlokalizowanych pod zaskrzynieniami oraz występowanie okien
doświetlających nawę główną w konstrukcji podciągów zaskrzynień, ponad dachami pul-
pitowymi naw bocznych. Dodatkowo grupę tę łączył też czas powstania obiektów wstęp-
nie datowanych na podstawie badań historycznych i archiwalnych na XVI stulecie oraz
1 Grupę wstępnie scharakteryzował Ryszard Brykowski w 1977 r. w rozprawie doktorskiej dotyczącej drewnianej archi-
tektury kościelnej w Małopolsce w XV w., Ryszard BRYKOWSKI, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce
XV wieku, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1981, s. 136-137 oraz we wstępie do zeszytu Inwentarza drewnianej
architektury sakralnej w Polsce poświęconego kościołom odmiany mazowieckiej z XVI w., Wanda CHMIELAK-ZA-
ŁĘSKA, Inwentarz drewnianej architektury sakralnej w Polsce, z. 7, Kościoły na Mazowszu XVI wieku (Białynin,
Bukówno, Długa Kościelna, Janislawice), Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź 1985, s. 5-10. Pierwsi możli-
wość istnienia mazowieckiej odmiany gotyckiego kościoła drewnianego sygnalizowali Jerzy Łoziński i Adam Miło-
będzki w 1967 r., Jerzy Z. ŁOZIŃSKI, Adam MIŁOBĘDZKI, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967,
s. 19.
2 Tematykę tę podjęła Wanda Chmielak-Załęska w pracy magisterskiej napisanej w 1981 r. w Instytucie Historii Sztuki
Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem Adama Miłobędzkiego: Wanda CHMIELAK-ZAŁĘSKA, Grupa drew-
nianych kościołów bazylikowych z XV-XVII wieku na Mazowszu i ziemi sieradzkiej, IHS UW, 1981. Cztery z analizowa-
nych w powyższej pracy obiektów omówiono w Inwentarzu drewnianej architektury sakralnej w Polsce poświęconym
kościołom odmiany mazowieckiej z XVI w., CHMIELAK-ZAŁĘSKA, Inwentarz drewnianej architektury..:, Autorka
do grupy drewnianych kościołów bazylikowych zaliczyła również kościoły w Grochowie i Łasku, oba wzniesione jed-
nak już w 2. połowie XVII w. Dokładna lokalizacja badanych obiektów nie ograniczała się tylko do Mazowsza i ziemi
sieradzkiej jak sugerował by tytuł pracy, było to: Mazowsze (Białynin, Długa Kościelna i Janislawice), ziemia łęczycka
(Grochów) i sieradzka (Łask) wchodzące w skład historycznej Wielkopolski oraz ziemia radomska (Bukówno) stano-
wiąca część historycznej dzielnicy małopolskiej.