DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Fryzy zoomorficzne w Malborku*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0769
755
TADEUSZ JURKOWLANIEC
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Fryzy zoomorficzne w Malborku*
Na murach Zamku Wysokiego w Malborku, wzniesionego w 4. ćw. XIII w. i rozbu-
dowanego w następnym stuleciu, występują rozmaite dekoracje1. Na zewnętrz-
nej, południowej elewacji kaplicy konwentualnej (czyli w górnej kondygnacji
północnego skrzydła krużganka, il. 1-7), po obu stronach wiodącego do niej wejścia2,
zwraca uwagę kompozycja złożona z regularnie rozmieszczonych pasów glazurowanych
cegieł (ok. 17 x ok. 14 x ok. 8 cm) kładzionych na wozówkach. Pięć z tych sześciu wielo-
barwnych warstw jest gładkich3, ale najniższą - biegnącą nad białym, kamiennym gzym-
sem odsadzki ściany - wypełniają płaskorzeźbione, powielane wyobrażenia lwa, smoka,
gryfa i jelenia (il. 8-13). Odciśnięto je z matryc w układzie horyzontalnym na podstawach
cegieł, których lica, ujęte wzdłuż poziomych krawędzi listwami o czworobocznym prze-
kroju, pokryto glazurą o różnych odcieniach brązów i żółci, a także o barwie czarniawej
i zielonkawej. Podobną dekorację pasową otrzymały bliźnie wnęki w ścianach kruchty
(il. 14). Również na łęku jej arkady ułożono cegły z wizerunkami owych zwierząt (il. 15).
Wymienione odcinki fryzów składają się z 109 (pierwotnie prawdopodobnie 110) cegieł,
spośród których 61 (55,5%; il. 4) powstało w 4. ćw. XIII stulecia4. Pozostałe są kopiami.
* Za możliwość korzystania z trudniej dostępnych publikacji dziękuję: prof. Grażynie Jurkowlaniec, prof. Piotrowi
Skubiszewskiemu, dr Annie Kostrzyńskiej-Miłosz, dr. Wojciechowi Marcinkowskiemu i Ewie Taranienko, a za pomoc
w prowadzeniu badań w Malborku - Arturowi Dobremu, Bożenie i Lechowi Okońskim, Wiesławie Połom-Jakubowicz,
dr Barbarze Pospiesznej i Barbarze Sikorze-Dąbrowskiej. Profesor Skubiszewski i dr Marcinkowski zechcą przyjąć
podziękowania za uwagi redakcyjne, Tomasz Płóciennik - za konsultacje tekstów łacińskich, a Sylvia Funfschilling
(Augusta Raurica, Augst) i Daniel Suter (Historisches Museum Basel) - za kwerendę dotyczącą cegły z bezskrzydłym
gryfem z d. zbiorów Schmida. Za zgodę na publikację zdjęć dziękuję: Andrzejowi Gołębnikowi (il. 2) i Januszowi
Trupindzie, Dyrektorowi Muzeum Zamkowego w Malborku (il. 2; 5-17, 20, 28, 30-31).
1 Zob. m.in.: Kazimierz POSPIESZNY, Domus Malbork. Zamek krzyżacki w typie regularnym, Toruń 2014, s. 89-90.
2 Wejście, zwane Złotą Bramą, ma formę sklepionej kruchty w grubości muru i jest obficie dekorowane rzeźbą. Ostatnio
omawiała je Bogna JAKUBOWSKA, Magiczna przestrzeń Złotej Bramy w Malborku. Progres badawczy czy regres?,
Malbork 2016; zob. też: Tadeusz JURKOWLANIEC, „Dwie bramy - Złota w Malborku i zamkowa w Bierzgłowie.
[...]", Biuletyn Historii Sztuki 80, 2018, s. 413-438.
3 Pięć gładkich pasów znajduje się wyłącznie w przęśle krużganka mieszczącym Złotą Bramę (1. od wsch.); w pozosta-
łych - cztery takie pasy. Wprawdzie tam (przęsła 2-4 od wsch.) górne partie ścian pokryto tynkiem w latach 80. XIX w.,
ale na podstawie fotografii archiwalnych (il. 16-17) wolno sądzić, że stan obecny (il. 2, 4-6) odpowiada pierwotnej
kompozycji warstw cegieł glazurowanych. Wypada dodać, że trzy identyczne wstęgi gładkiej glazury występują także
wewnątrz kaplicy, na ścianach pd. i zach.
4 Na wsch. ramieniu luku arkady przedsionka skuto częściowo trzy dolne segmenty z wyobrażeniem jelenia [1; il. 4, 11, 32]
(zapewne w 2. ćw. XIV w. podczas budowy sklepień krużganka), a najniższy (110) zastąpiono - chyba dopiero podczas
restauracji w 1883 r. - fragmentem gładkiej, glazurowanej cegły. Pomijam w rachunkach ułomek cegły z wyobrażeniem
TADEUSZ JURKOWLANIEC
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Fryzy zoomorficzne w Malborku*
Na murach Zamku Wysokiego w Malborku, wzniesionego w 4. ćw. XIII w. i rozbu-
dowanego w następnym stuleciu, występują rozmaite dekoracje1. Na zewnętrz-
nej, południowej elewacji kaplicy konwentualnej (czyli w górnej kondygnacji
północnego skrzydła krużganka, il. 1-7), po obu stronach wiodącego do niej wejścia2,
zwraca uwagę kompozycja złożona z regularnie rozmieszczonych pasów glazurowanych
cegieł (ok. 17 x ok. 14 x ok. 8 cm) kładzionych na wozówkach. Pięć z tych sześciu wielo-
barwnych warstw jest gładkich3, ale najniższą - biegnącą nad białym, kamiennym gzym-
sem odsadzki ściany - wypełniają płaskorzeźbione, powielane wyobrażenia lwa, smoka,
gryfa i jelenia (il. 8-13). Odciśnięto je z matryc w układzie horyzontalnym na podstawach
cegieł, których lica, ujęte wzdłuż poziomych krawędzi listwami o czworobocznym prze-
kroju, pokryto glazurą o różnych odcieniach brązów i żółci, a także o barwie czarniawej
i zielonkawej. Podobną dekorację pasową otrzymały bliźnie wnęki w ścianach kruchty
(il. 14). Również na łęku jej arkady ułożono cegły z wizerunkami owych zwierząt (il. 15).
Wymienione odcinki fryzów składają się z 109 (pierwotnie prawdopodobnie 110) cegieł,
spośród których 61 (55,5%; il. 4) powstało w 4. ćw. XIII stulecia4. Pozostałe są kopiami.
* Za możliwość korzystania z trudniej dostępnych publikacji dziękuję: prof. Grażynie Jurkowlaniec, prof. Piotrowi
Skubiszewskiemu, dr Annie Kostrzyńskiej-Miłosz, dr. Wojciechowi Marcinkowskiemu i Ewie Taranienko, a za pomoc
w prowadzeniu badań w Malborku - Arturowi Dobremu, Bożenie i Lechowi Okońskim, Wiesławie Połom-Jakubowicz,
dr Barbarze Pospiesznej i Barbarze Sikorze-Dąbrowskiej. Profesor Skubiszewski i dr Marcinkowski zechcą przyjąć
podziękowania za uwagi redakcyjne, Tomasz Płóciennik - za konsultacje tekstów łacińskich, a Sylvia Funfschilling
(Augusta Raurica, Augst) i Daniel Suter (Historisches Museum Basel) - za kwerendę dotyczącą cegły z bezskrzydłym
gryfem z d. zbiorów Schmida. Za zgodę na publikację zdjęć dziękuję: Andrzejowi Gołębnikowi (il. 2) i Januszowi
Trupindzie, Dyrektorowi Muzeum Zamkowego w Malborku (il. 2; 5-17, 20, 28, 30-31).
1 Zob. m.in.: Kazimierz POSPIESZNY, Domus Malbork. Zamek krzyżacki w typie regularnym, Toruń 2014, s. 89-90.
2 Wejście, zwane Złotą Bramą, ma formę sklepionej kruchty w grubości muru i jest obficie dekorowane rzeźbą. Ostatnio
omawiała je Bogna JAKUBOWSKA, Magiczna przestrzeń Złotej Bramy w Malborku. Progres badawczy czy regres?,
Malbork 2016; zob. też: Tadeusz JURKOWLANIEC, „Dwie bramy - Złota w Malborku i zamkowa w Bierzgłowie.
[...]", Biuletyn Historii Sztuki 80, 2018, s. 413-438.
3 Pięć gładkich pasów znajduje się wyłącznie w przęśle krużganka mieszczącym Złotą Bramę (1. od wsch.); w pozosta-
łych - cztery takie pasy. Wprawdzie tam (przęsła 2-4 od wsch.) górne partie ścian pokryto tynkiem w latach 80. XIX w.,
ale na podstawie fotografii archiwalnych (il. 16-17) wolno sądzić, że stan obecny (il. 2, 4-6) odpowiada pierwotnej
kompozycji warstw cegieł glazurowanych. Wypada dodać, że trzy identyczne wstęgi gładkiej glazury występują także
wewnątrz kaplicy, na ścianach pd. i zach.
4 Na wsch. ramieniu luku arkady przedsionka skuto częściowo trzy dolne segmenty z wyobrażeniem jelenia [1; il. 4, 11, 32]
(zapewne w 2. ćw. XIV w. podczas budowy sklepień krużganka), a najniższy (110) zastąpiono - chyba dopiero podczas
restauracji w 1883 r. - fragmentem gładkiej, glazurowanej cegły. Pomijam w rachunkach ułomek cegły z wyobrażeniem