Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

859

TADEUSZ ZADROŻNY
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Almanach wrocławski na rok 1495 w katalogu
Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement,
czyli o losach polskich zbiorów artystycznych
w okresie II wojny światowej*

Katalog Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement jest okazałym, dru-
kowanym i oprawnym w płótno sprawozdaniem Kajetana Muhlmanna wypełnia
jącego misję Sonderbeauftragte fur die Erfassung und Sicherung der Kunst- und
Kulturschatze, czyli Pełnomocnika Specjalnego do Spraw Sporządzenia Spisu i Zabez-
pieczenia Dzieł Sztuki i Zabytków Kultury1, z trwającego od października 1939 i ukoń-
czonego w czerwcu 1940 r. pierwszego etapu działań jego i jego urzędu (il. 1).
Wyznaczonym celem było zinwentaryzowanie i „zabezpieczenie" w imieniu władz Rze-
szy Niemieckiej dóbr kulturalnych z polskich zbiorów artystycznych z terenu Generalne-
go Gubernatorstwa dla okupowanych polskich obszarów, obiektów cennych z punktu
widzenia interesów niemieckiego państwa. Dokument ten jest dziełem wyjątkowym, dla
którego trudno szukać właściwych analogii zarówno wcześniejszych, jak i późniejszych2.
* Tekst niniejszy powstał na bazie ustaleń i analiz poczynionych w ramach prac nad monografią: Dokument czy książka.
Rola katalogu Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement z perspektywy egzemplarza kontrolnego sygnowa-
nego przez Josefa Rhckera, obecnie w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, ale nie stanowi części tego opracowania.
Autor chciałby serdecznie podziękować pani Ewie Taranienko, kierowniczce Biblioteki IS PAN, za pomoc w uzyskaniu
zeskanowanych kopii dwu odnotowanych w przypisach publikacji, a także dr Agacie Wolskiej za skany kluczowych
fragmentów innej ważnej pozycji oraz dr Dorocie Kownackiej za wyszukanie ΧΙΧ-wiecznego opracowania istotnego
dla porównań i analiz typograficznych opisywanego druku.

1 Kajetan Miihlmann, sekretarz stanu w stanie spoczynku, 9 X 1939 r. z rozkazu Hermana Góringa, Przewodniczącego
Rady Ministrów do Spraw Obrony Rzeszy, otrzymał misję zabezpieczenia skarbów sztuki na okupowanych polskich
obszarach i stosowne specjalne pełnomocnictwo, niezbędne do jej wypełnienia; miało to miejsce w Berlinie na trzy dni
przed wydaniem Dekretu Wodza i Kanclerza Rzeszy Niemieckiej o administracji okupowanych polskich obszarów (12
X 1939), którym powołano Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych polskich obszarów, osobę ministra Rzeszy
Hansa Franka na Generalnego Gubernatora oraz ministra Rzeszy Arthura SeyB-Inquarta, z którym Miihlmann od dawna
blisko i aktywnie współpracował, dzieląc jego polityczne idee i plany, na zastępcę Generalnego Gubernatora. O ile misję
Muhlmanna opisało już pełnomocnictwo udzielone przez Góringa, o tyle pełną nazwę jego urzędu sformalizowało
dopiero ustawodawstwo Generalnego Gubernatorstwa dla okupowanych polskich obszarów.

2 Nawet opracowane w 1941 r., z oprawy podobne (także drukowane, tym razem w Staatsdruckerei Wien) sprawozdanie
Sichergestellte Kunstwerke in den besetzten niederldndischen Gebiete, przygotowane w ramach działań Dienstelle Dr.
Miihlmann w Hadze, innego urzędu kierowanego przez Miihlmanna, a ulokowanego w strukturach Reichskommissariat
fur die besetzten niederlandische Gebiete, czyli Komisariatu Rzeszy dla okupowanych niderlandzkich obszarów, zwią-
zane było z faktem wykupienia z rozkazu Hitlera i przejęcia przez ten urząd kolekcji bankiera Fritza Mannheimera.