Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

485

KAZIMIERZ POSPIESZNY
Malbork
Głos polemiczny do „ uwag" Juliusza Raczkowskiego
na temat książki o architekturze zamku konwentualnego
w Malborku

Przystępując do lektury nad wyraz obszernej
recenzji mojej książki pióra Juliusza Racz-
kowskiego1, za którą dziękuję, trudno
w pierwszej chwili nie wyrazić podziwu dla wielkiej
liczby szczegółów przywołanych przez Recenzenta.
Jednakże stan pobudzenia wywołany perspektywą
naukowej refleksji i polemiki z Autorem szybko
mija, gdy już na wstępie przekonujemy się, że
wszystko to po to, aby pokazać katastrofalny obraz
recenzowanej publikacji. Cała recenzja okazuje się
być jedną wielką serią zarzutów, formułowanych
frontalnie, w ramach koalicji „nowoczesnych" badań
[s. 159-160] przeciw rzekomym archaizmom zaist-
niałym w monografii (przyp.l). W „drugim spojrze-
niu", bardziej wnikliwym, nie sposób oprzeć się wra-
żeniu, że pod wierzchnią warstwą przytaczanych
szczegółowych uwag krytycznych, i próbie szukania
logiki tychże wywodów, brak głębszej rzeczowej
(kontr-) argumentacji, deklarowanej jako credo
ustaleń własnych Recenzenta. Także w rekapitulacji
recenzji, do której zaglądamy po pierwszych sło-
wach destrukcyjnej krytyki w nadziei dotarcia do
zbilansowanej oceny, próżno szukać śladów kon-
struktywnej koncepcji własnej Juliusza Raczkow-
skiego.
Zarówno na początku jak i na końcu recenzji naj-
mocniej wybrzmiewa w stosunku do monografii za-
rzut występowania istotnych braków w najnowszej
literaturze tematu [s. 164, 175], szczególnie histo-
rycznej (nazywanej „ogólną" [?]), chociaż z dopisku
wynika, że nie dotyczy on podstawowej bibliografii
(sic!). Feler ten, wraz ze swoistym, trudnym w od-
biorze stylem literackim przekazu i wieloma wy-

1 Juliusz RACZKOWSKI, „Malborski Zamek Wysoki.
Uwagi na temat książki Kazimierza Pospiesznego, Domus

Malbork, zamek krzyżacki w typie regularnym, Toruń
2014", Biuletyn Historii Sztuki 2017, nr. 1, s. 159-175.

mienionymi, nieakceptowanymi przez Recenzenta
koncepcjami badawczymi, dyskredytują książkę -
zdaniem Recenzenta - jako pracę naukową tak dale-
ce, że czynią ją w gruncie rzeczy, w jego ocenie,
dziełem bezwartościowym, które „nic nowego nie
wnosi - a wręcz fałszuje" [s. 175].
Pozostawiając w tym miejscu w zawieszeniu za-
sadność tak surowego i kategorycznego osądu, do-
konanego w pierwszym rzędzie na podstawie biblio-
grafii, należy odwołać się do innego dzieła tego
rodzaju, sumującego stan wiedzy w kastelologicznym
przedmiocie badań (w tym do zamku w Malborku),
które nie tak dawno zostało ogłoszone drukiem. Cho-
dzi o monografię zamków konwentualnych w Pru-
sach, wydaną dwie dekady temu w języku niemiec-
kim przez Tomasza Torbusa, wznowioną w 2014 r.
w języku polskim2. Książka Torbusa zasadniczo osią-
gnęła swój cel - kreśląc obraz kształtowania zamków
- dzięki konfrontacji dorobku naukowego dwóch śro-
dowisk badawczych, czyli niemieckiego (z widocz-
ną cezurą badań do 1945 r.) oraz polskiego, bogat-
szego o nowe doświadczenia czerpania z naukowej
schedy i pracy w warunkach powojennych. To drugie
stawało zwykle w opozycji do pierwszego i było nie-
doceniane na Zachodzie ze względu na barierę języ-
kową oraz brak szerszej wymiany naukowej w cza-
sach „żelaznej kurtyny". Torbus słusznie poświęcił
wiele uwagi architekturze domu konwentualnego
w Malborku bazując głównie na literaturze. Jednak
zamek ów, bez wątpienia szczególny z uwagi na po-
dany zestaw cech charakterystycznych, został w jego
pracy określony na tle całej grupy budowli domów
konwentualnych jako „jeden z wielu". Tym samym to
2 Tomasz TORBUS, Die Konventsburgen im Deutschor-
densland Preussen, Munchen 1998; id., Zamki konwentu-
alne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014.