Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

439

STANISŁAW MOSSAKOWSKI
Warszawa, Instytut Sztuki PAN

Pałac wawelski Zygmunta I
w świetle książki Marcina Fabiańskiego (2017)

Truizmem byłoby twierdzenie, że każda praca
dotycząca Wawelu, jego dziejów, przekształ-
ceń i ich wielorakich sensów wymaga bacz-
nej uwagi" - czytamy w recenzji z książki wydanej
przed kilku laty przez piszącego te słowa, jaką
w „Kwartalniku Historii Kultury Materialnej" za-
mieścił zmarły niedawno wybitny badacz polskich
zamków Leszek Kajzer1. Dotyczy to w sposób
szczególny również opublikowanej przez Zamek
Królewski na Wawelu książki Marcina Fabiańskie-
go pt. Zamek króla Zygmunta 1 na Wawelu. Archi-
tektura - dekoracja architektoniczna -funkcje (Kra-
ków 2017).
Główną wartością książki Marcina Fabiańskiego
jest przeprowadzona po raz pierwszy na tę skalę pró-
ba rozpoznania, co w zakresie kamieniarki architek-
tonicznej i dekoracji wnętrz zachowało się w pier-
wotnym stanie, odróżnienie oryginałów od mniej lub
bardziej udanych kopii i konserwatorskich dodat-
ków oraz niekiedy historycznych pastiszów. Te
ostatnie zostały zresztą celowo wyłączone z pola
badawczego Autora.
By dokonać takiej pracy wykorzystał on wszyst-
kie dostępne źródła pisane (najważniejsze teksty
opisowe, w oryginalnym brzmieniu i w tłumacze-
niach, zamieścił w osobnych aneksach), wprowadził
do badań całość zachowanych materiałów ikonogra-
ficznych, w tym archiwalne fotografie z czasów ro-
bót przy restaurowaniu zamku, oraz uwzględnił sta-
re plany i pomiary wraz z zachowaną dokumentacją.
Jak ważna okazała się to praca przekonuje m.in.
porównanie zachowanych w lapidarium fragmentów
dekoracji wiciowej (typu True Pacis) pilastrów okna

1 Leszek KAJZER, [rec. z] St. Mossakowski, Rezydencja
królewska na Wawelu w czasach Zygmunta Starego, War-

szawa 2013, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 62,
nr 4, 2014, s. 637.

Przyszłym badaczom Wawelu
sypialni królowej (Autor, s. 202, tam il. 217-218)
z ich konserwatorskimi kopiami in situ. Te ostatnie
uznałem kiedyś, porównując je do prac Włochów
z warsztatu Berrecciego, za dzieła artysty „o ogra-
niczonych możliwościach twórczych"2, podczas gdy
wyrafinowana delikatność ich oryginalnego reliefu
wskazuje, że w swej pierwotnej formie nie ustępo-
wały one najlepszym płaskorzeźbom dekoracyjnym
Kaplicy Zygmuntowskiej (il. 5).
Nowa książka Marcina Fabiańskiego, poprze-
dzona jego kilkunastu wcześniejszymi studiami, jest
rozmiarami imponująca. Liczy 535 stron, opatrzo-
nych 1399 przypisami, 586 ilustracjami i 8 planami;
zawiera 32 aneksy źródłowe oraz bibliografię, obej-
mującą 423 pozycje. Mało dzieł architektury w Pol-
sce doczekało się takiego wysiłku badawczego!
Do niezwykłej obszerności głównego trzonu pra-
cy przyczynił się nie tylko przyjęty systematyczno-
-chronologiczny podział całego materiału - książka,
po „Wstępie" (s. 11-26), składa się z trzech części:
„Historia budowy" (s. 27-149), „Analiza form, czyli
jak wyglądał nowy zamek" (s. 151-370) i „Funkcje
zamku" (s. 371-430) - ale przede wszystkim sposób
opracowania tych części. Autor w kolejnych roz-
działach konsekwentnie zastosował metodę szcze-
gółowo-analitycznego, wręcz pedantycznego oma-
wiania każdego elementu osobno, przy czym części
druga i trzecia scholastico modo kończą się dodatko-
wymi podsumowaniami. Tak więc oddzielnie rozpa-
trywane są np. ściany zewnętrzne i dziedzińcowe bu-
dowli, oprawy okien w murach zewnętrznych zamku
i te od strony dziedzińca. Podobnie potraktowane
zostały rodzaje detalu kamieniarskiego (odmiany
2 Stanisław MOSSAKOWSKI, Kaplica Zygmuntowska
(1515-1533). Problematyka artystyczna i ideowa mauzo-
leum króla Zygmunta I, Warszawa 2007 (dalej: MOSSA-
KOWSKI, 2007), s. 46.