Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

371

KAROL ŁOPATECKI
Białystok, Wydział Historyczno-Socjologiczny UwB

Dzieje pojęcia „Polski Wersal",
czyli językowy obraz świata

Białostocki pałac Branickich jest jednym z najbardziej interesujących założeń pała-
cowo-ogrodowych powstałych na terenie XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej.
Ogromne zasoby finansowe, wiedza oraz wyczucie smaku Jana Klemensa Branic-
kiego doprowadziły do ukształtowania obiektu, który uzyskał zaszczytne miano „Polskiego
Wersalu". Badacze wielokrotnie analizowali różne zagadnienia związane z powstaniem
i funkcjonowaniem białostockiej rezydencji. Podkreślić wypada przede wszystkim rangę
dwóch monografii - Elżbiety Koweckiej oraz Anny Oleńskiej1, których uzupełnieniem są
liczne artykuły Jana Niecieckiego, poruszające najdrobniejsze nawet szczegóły związane
z białostockim pałacem2. To właśnie Nieciecki zasygnalizował powody, które skłaniały
cudzoziemców do nazywania rezydencji „Polskim Wersalem"3, z kolei Anna Oleńska
w podsumowaniu swojej pracy zakreśliła dalsze kierunki badań. „Intrygującym proble-
mem do rozważania - pisała - jest wizerunek Branickiego w oczach Zachodu"4.
Niniejszy artykuł prezentuje okoliczności, w jakich powstało wyrażenie „Polski Wer-
sal", stając się synonimem białostockiego pałacu. Drugim poruszonym tu aspektem jest
niezwykle szybki upadek pałacu po śmierci hetmana wielkiego koronnego. Był to proces
na tyle gwałtowny, że nastąpiło rozchodzenie się „obrazu" z „wizją świata", czyli nie-
zgodności rzeczywistego stanu pałacu z obowiązującym wśród elit europejskich sądem
0 wyjątkowości białostockiego założenia. Poniższe rozważania ukazują zjawisko „języ-
kowego obrazu świata", czyli stosowanej m.in. przez etnolingwistów i kognitywistów
teorii, w której przyjmuje się założenie, że język stanowi interpretację rzeczywistości,
poprzez ukształtowane sądy o świecie. Powstają one poprzez zestawienie codziennych
doświadczeń, które są następnie akceptowane przez społeczeństwo w ramach norm, war-
tości, hierarchizacji, a także wyobrażeń i zestawień wobec rzeczywistości5.

1 Anna OLEŃSKA, Jan Klemens Branicki. Sarmata nowoczesny. Kreowanie wizerunku poprzez sztukę, Warszawa
2011; Elżbieta KOWECKA, Dwór „Najrządniejszego w Polszczę magnata ", Warszawa 1991.

2 Spis publikacji: http://www.kul.pl/ks-dr-jan-nieciecki-publikacje,art_43005.html (dostęp 12 XII 2014).

3 Jan NIECIECKI, „Opowieści o Polskim Wersalu", Biuletyn Konserwatorski Województwa Białostockiego, 2:1996,
s. 53; id., ,Polski Wersal - Białystok Jana Klemensa Branickiego", Biuletyn Historii Sztuki, 63:2001, nr 1-4, s. 295-314.

4 OLEŃSKA, op. cit., s. 353.

5 Marian BUGAHSKI, Anna WOJCIECHOWSKA, „Językowy obraz świata a literatura", [w:] Język a kultura, t. XIII,
red. Anna DĄBROWSKA, Janusz ANUSIEWICZ, Wrocław 2000, s. 153-159; Janusz ANUSIEWICZ, Anna DĄ-
BROWSKA, Michael FLEISCHER, „Językowy obraz świata i kultura. Projekt koncepcji badawczej", [w:] ibid., s. 11-40;