Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

357

TOMASZ DZIUBECKI
Białystok, Wydział Architektury Politechniki Białostockiej, Pracownia Historii Architektury
i Konserwacji Zabytków

„ Theatre sur 1'isle " w Łazienkach Królewskich
-funkcja i forma*

Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego od dawna jest przedmiotem kontro-
wersji nie tylko w dziedzinie historii, lecz także historii sztuki. Obie te perspekty-
wy: z jednej strony postrzegania działalności króla jako władcy-reformatora (lub
tylko marionetki?), z drugiej jako patrona sztuk (lub tylko artystów?) są ze sobą ściśle zwią-
zane. Spór „wokół stylu Stanisława Augusta"1 toczy się wokół dwóch podstawowych kwe-
stii: czy wstąpienie Poniatowskiego na tron było momentem przełomowym dla powstania
w Polsce nowej klasycystycznej sztuki oraz - co tę sztukę charakteryzowało? Rolę monar-
chy we wprowadzeniu nowego stylu dostrzegł Władysław Tatarkiewicz2, który stwierdził:
„Stanisław August wstępował na tron i dawał początek klasycyzmowi w Polsce". Zmianę
artystycznych upodobań zauważali już świadkowie epoki, na przykład Christian Piotr
Aigner, który z perspektywy lat w dziele Rozprawa o guście w ogólności, a w szczególności
w Architekturze miana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół
Nauk... (1812) napisał, że „dopiero za Stanisława Augusta odradzał się gust dobry"3. Proces
zmian stylistycznych, jaki niewątpliwie następował od lat 60. XVIII w., nie został do tej
pory szczegółowo opisany4.
* Tekst jest rozszerzoną wersją referatu wygłoszonego na międzynarodowej sesji Recepcja i odmiana antyku w Polsce

i w Rosji w okresie neoklasycyzmu, zorganizowanej w dniach 6-8 XI 2013 na Zamku Królewskim w Warszawie.
1 Tadeusz St. JAROSZEWSKI, „Wokół stylu Stanisława Augusta", [w]: Klasycyzm i klasycyzmy. Materiały Sesji Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1981, Warszawa 1994, s. 45-60 (gdzie autor odnosi się do własnych ustaleń
w opublikowanym referacie „Z dziejów kształtowania się poglądów na sztukę doby Oświecenia" [w:] Myśl o sztuce.
Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1974, Warszawa 1976).

2 Władysław TATARKIEWICZ, „Sztuka Stanisława Augusta a klasycyzm", [w]: Klasycyzm. Materiały Sesji Stowarzy-
szenia Historyków Sztuki, Warszawa 1968, s. 12.

3 Tadeusz St. JAROSZEWSKI, Chrystian Piotr Aigner, architekt warszawskiego klasycyzmu, Warszawa 1970, s. 300,
id., „Wokół stylu Stanisława Augusta...", s. 47, trzeba podkreślić, iż Aigner należał (obok Zawadzkiego, Szpilowskiego
i Hempla) do twórców reprezentujących architekturę klasycyzmu par excellance - ibid., s. 44.

4 Zob. Władysław TATARKIEWICZ, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku, Warszawa 1966, s. 11; id., „Sztuka Stanisła-
wa Augusta a klasycyzm...", s. 12. Stanisław. LORENTZ (Początki sztuki Oświecenia w Polsce, [w]; Klasycyzm. Mate-
riały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1968, s. 31), uważał, iż nie jest słuszne wiązanie wstąpienia na
tron z początkiem Oświecenia; zob. także Stefan KOZAKIEWICZ, „Zaiys historyczny", [w:] Malarstwo polskie. Oświece-
nie. Klasycyzm. Romantyzm, Warszawa 1976, s. 7; por. periodyzacja w: Adam MIŁOBĘDZKI, Zarys dziejów architektury
w Polsce, Warszawa 1978 (1. wyd. 1963), rozdz. „Barok rozwinięty i późny (ok.1650-1795)" oraz „Romantyzm (ok. 1780-
1870)"; Tadeusz St. JAROSZEWSKI, Architektura doby Oświecenia w Polsce, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 10;
Stanisław LORENTZ, Andrzej ROTTERMUND, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984, s. 6-48; zob. także Roman MAR-
CINEK, „Klasycyzm", [w:] Dzieje architektury polskiej, Kraków 2003, s. 206.