DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Zadrożny, Tadeusz: Almanach wrocławski na rok 1495 w katalogu Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, czyli o losach polskich zbiorów artystycznych w okresie II wojny ¬światowej*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0874
860
Tadeusz Zadrożny
Z jednej strony katalog, w którym w układzie rzeczowym zestawiono opisy dzieł sztuki
i obiektów rzemiosła artystycznego zakwalifikowanych przez Miihlmanna i przedstawi-
cieli jego urzędu do ich jakościowego „pierwszego wyboru", stanowił kreację zbiorową,
przygotowaną pod kierunkiem osoby, która za sprawą zawodowego doświadczenia zyska-
ła wiedzę o tym, jak w relacjach publicznych skutecznie zadbać o dobry wizerunek, i jak
powinny wyglądać dokumenty o dużej wadze, by spotkały się z zainteresowaniem i pełną
aprobatą decydentów, od których zależał los ich twórcy i dalsza kariera3. Dlatego w war-
stwie zewnętrznej katalog został starannie w detalach zaplanowany, od czcionki po nale-
życie zaprojektowaną i wykonaną oprawę oraz parę zestawów dokumentacyjnych
„albumowych" zdjęć w tekach introligatorskich oprawnych w płótno. W warunkach po-
budzonych narodowo i ideologicznie Niemiec, odurzonych wizją swojej tradycji i zwycię-
skiej wielkości, był dziełem o wybitnie propagandowym charakterze (il. 2), swego rodzaju
majstersztykiem, na którego ostateczny kształt oddziaływały interesy różnych urzędów
niemieckich, w tym również urzędów okupacyjnych oraz osób zaangażowanych w po-
wstanie sprawozdania. Z drugiej strony katalog świadczył też o poziomie wiedzy o pol-
skich zbiorach artystycznych już posiadanej lub zyskanej w trakcie działań przez
niemieckich „naukowych urzędników-fachowców", jak dumnie ich nazwano w Pierw-
szym postanowieniu wykonawczym do rozporządzenia z dnia 16 grudnia 1939 r. o konfi-
skacie dzieł sztuki w Generalnym Gubernatorstwie4. Sformułowanie to wskazywało na
dziwny aliaż władzy i nauki, konglomerat uprawnień do podejmowania wiążących decy-
zji z kompetencjami i wiedzą specjalistów o cenzusie akademickim. Władza jest elemen-
tem oczywistym tego, jak się wydaje, snu biurokraty o omnipotencji, bo naukowi
Katalog został opracowany przez jedną tylko, ale faktycznie w pełni fachową osobę, dr. Franza Kieslingera, historyka
sztuki ówcześnie wysoko cenionego we Wiedniu, który występował jako ekspert na tamtejszym rynku sztuki. Charakter
zbioru Mannheimera oraz sposób opracowania tego wiedeńskiego katalogu, który ma konsekwentnie opracowane noty,
zachowujące walory dobrego warsztatu naukowego, sprawiają, że pomimo ogólnych zewnętrznych podobieństw trudno
go zestawiać z wcześniejszą kreacją o dominującym propagandowym charakterze, jakim był i pozostaje katalog Sicher-
gestellte Kunstwerke im Generalgouvernement. Poza osobą Kajetana Miihlmanna jako szefa obu sprawczych urzędów
katalogi te łączy tylko osoba wiedeńskiego fotografa, Juliusa Scherba; zob. Meike HOPP, Kunsthandel im Nationalso-
zialismus. Adolf Weinmiiller in Miinchen und Wien, Koln 2012, s. 283, 287-294.
3 Choć Miihlmann był historykiem sztuki, to jednak gros swego zawodowego życia spędził doskonaląc swe umiejętności
w zakresie działalności na polu public relations, a nie historii sztuki. Od 1926 r., w którym mając 28 lat, uzyskał
doktorat na Uniwersytecie we Wiedniu, do 1932 r. kierował z sukcesem Działem Propagandy Festiwalu w Salzburgu,
a od 1932 do 1935 r. wypełniał podobne zadania w większej skali wobec Salzburga - Jonathan PETROPOULOS, „The
Importance of the Second Rank. The Case of the Art Plunderer Kajetan Miihlmann", [w:] Austro-Corporatism. Past,
present, future, red. Gunther BISCHOF, Anton PELINKA, New Brunswick 1996, s. 180 (Contemporary Austrian
Studies, vol. 4); id., Faustian Bargain. The Art World in Nazi Germany, New York 2000, s. 173, 321; zob. też: Tadeusz
ZADROŻNY, „Druga szansa Kajetana", Cenne, Bezcenne, Utracone, 2010, nr 2, s. 31; id., „Adolfa darem uhonorowa-
nie", ibid., 2011, nr 4, s. 40, 41.
4 Postanowienie podpisane przez Kajetana Miihlmanna: „Erste Durchfiihrungsvorschrift zur Verordnung vom 16. Dez-
ember 1939 uber die Beschlagnahme von Kunstgegenstanden im Generalgouvernement = Pierwsze postanowienie wy-
konawcze do rozporządzenia z dnia 16 grudnia 1939 r. o konfiskacie dzieł sztuki w Generalnym Gubernatorstwie",
Verordnungsblatt des Generalgouverneurs fur die besetzten polnische Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego
Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów 1940 [dalej: Verordnungsblatt GGP] Teil 2 Nr. 6 s. 61, 62 - 6.
Februar 1940; zob. też: Karol Maria POSPIESZALSKI, Hitlerowskie „prawo" okupacyjne w Polsce, cz. 2: Generalna
Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958, s. 448, 449 (Documenta occupationis, t. 6); było aktem
wykonawczym do rozporządzenia wydanego przez Hansa Franka: „Verordnung iiber die Beschlagnahme [sic!] von
Kunstgegenstanden im Generalgouvernement = Rozporządzenie o konfiskacie [sic!] dzieł sztuki w Generalnym Guber-
natorstwie" Verordnungsblatt GGP, 1939, Nr. 12, s. 209, 210-21. Dezember 1939; zob. też: POSPIESZALSKI, op.
cit., s. 446-448.
Tadeusz Zadrożny
Z jednej strony katalog, w którym w układzie rzeczowym zestawiono opisy dzieł sztuki
i obiektów rzemiosła artystycznego zakwalifikowanych przez Miihlmanna i przedstawi-
cieli jego urzędu do ich jakościowego „pierwszego wyboru", stanowił kreację zbiorową,
przygotowaną pod kierunkiem osoby, która za sprawą zawodowego doświadczenia zyska-
ła wiedzę o tym, jak w relacjach publicznych skutecznie zadbać o dobry wizerunek, i jak
powinny wyglądać dokumenty o dużej wadze, by spotkały się z zainteresowaniem i pełną
aprobatą decydentów, od których zależał los ich twórcy i dalsza kariera3. Dlatego w war-
stwie zewnętrznej katalog został starannie w detalach zaplanowany, od czcionki po nale-
życie zaprojektowaną i wykonaną oprawę oraz parę zestawów dokumentacyjnych
„albumowych" zdjęć w tekach introligatorskich oprawnych w płótno. W warunkach po-
budzonych narodowo i ideologicznie Niemiec, odurzonych wizją swojej tradycji i zwycię-
skiej wielkości, był dziełem o wybitnie propagandowym charakterze (il. 2), swego rodzaju
majstersztykiem, na którego ostateczny kształt oddziaływały interesy różnych urzędów
niemieckich, w tym również urzędów okupacyjnych oraz osób zaangażowanych w po-
wstanie sprawozdania. Z drugiej strony katalog świadczył też o poziomie wiedzy o pol-
skich zbiorach artystycznych już posiadanej lub zyskanej w trakcie działań przez
niemieckich „naukowych urzędników-fachowców", jak dumnie ich nazwano w Pierw-
szym postanowieniu wykonawczym do rozporządzenia z dnia 16 grudnia 1939 r. o konfi-
skacie dzieł sztuki w Generalnym Gubernatorstwie4. Sformułowanie to wskazywało na
dziwny aliaż władzy i nauki, konglomerat uprawnień do podejmowania wiążących decy-
zji z kompetencjami i wiedzą specjalistów o cenzusie akademickim. Władza jest elemen-
tem oczywistym tego, jak się wydaje, snu biurokraty o omnipotencji, bo naukowi
Katalog został opracowany przez jedną tylko, ale faktycznie w pełni fachową osobę, dr. Franza Kieslingera, historyka
sztuki ówcześnie wysoko cenionego we Wiedniu, który występował jako ekspert na tamtejszym rynku sztuki. Charakter
zbioru Mannheimera oraz sposób opracowania tego wiedeńskiego katalogu, który ma konsekwentnie opracowane noty,
zachowujące walory dobrego warsztatu naukowego, sprawiają, że pomimo ogólnych zewnętrznych podobieństw trudno
go zestawiać z wcześniejszą kreacją o dominującym propagandowym charakterze, jakim był i pozostaje katalog Sicher-
gestellte Kunstwerke im Generalgouvernement. Poza osobą Kajetana Miihlmanna jako szefa obu sprawczych urzędów
katalogi te łączy tylko osoba wiedeńskiego fotografa, Juliusa Scherba; zob. Meike HOPP, Kunsthandel im Nationalso-
zialismus. Adolf Weinmiiller in Miinchen und Wien, Koln 2012, s. 283, 287-294.
3 Choć Miihlmann był historykiem sztuki, to jednak gros swego zawodowego życia spędził doskonaląc swe umiejętności
w zakresie działalności na polu public relations, a nie historii sztuki. Od 1926 r., w którym mając 28 lat, uzyskał
doktorat na Uniwersytecie we Wiedniu, do 1932 r. kierował z sukcesem Działem Propagandy Festiwalu w Salzburgu,
a od 1932 do 1935 r. wypełniał podobne zadania w większej skali wobec Salzburga - Jonathan PETROPOULOS, „The
Importance of the Second Rank. The Case of the Art Plunderer Kajetan Miihlmann", [w:] Austro-Corporatism. Past,
present, future, red. Gunther BISCHOF, Anton PELINKA, New Brunswick 1996, s. 180 (Contemporary Austrian
Studies, vol. 4); id., Faustian Bargain. The Art World in Nazi Germany, New York 2000, s. 173, 321; zob. też: Tadeusz
ZADROŻNY, „Druga szansa Kajetana", Cenne, Bezcenne, Utracone, 2010, nr 2, s. 31; id., „Adolfa darem uhonorowa-
nie", ibid., 2011, nr 4, s. 40, 41.
4 Postanowienie podpisane przez Kajetana Miihlmanna: „Erste Durchfiihrungsvorschrift zur Verordnung vom 16. Dez-
ember 1939 uber die Beschlagnahme von Kunstgegenstanden im Generalgouvernement = Pierwsze postanowienie wy-
konawcze do rozporządzenia z dnia 16 grudnia 1939 r. o konfiskacie dzieł sztuki w Generalnym Gubernatorstwie",
Verordnungsblatt des Generalgouverneurs fur die besetzten polnische Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego
Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów 1940 [dalej: Verordnungsblatt GGP] Teil 2 Nr. 6 s. 61, 62 - 6.
Februar 1940; zob. też: Karol Maria POSPIESZALSKI, Hitlerowskie „prawo" okupacyjne w Polsce, cz. 2: Generalna
Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958, s. 448, 449 (Documenta occupationis, t. 6); było aktem
wykonawczym do rozporządzenia wydanego przez Hansa Franka: „Verordnung iiber die Beschlagnahme [sic!] von
Kunstgegenstanden im Generalgouvernement = Rozporządzenie o konfiskacie [sic!] dzieł sztuki w Generalnym Guber-
natorstwie" Verordnungsblatt GGP, 1939, Nr. 12, s. 209, 210-21. Dezember 1939; zob. też: POSPIESZALSKI, op.
cit., s. 446-448.