DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Jurkowlaniec, Tadusz: Drewno w gotyckiej rzeźbie architektonicznej w Prusach: Zworniki heraldyczne w Gdańsku*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0516
506
TADUSZ JURKOWLANIEC
5. Toruń, kościół św. Jana Chrzciciela
i św. Jana Ewangelisty.
Zwornik (plecy) i dolna część wieszaka.
Fot. Izabella Brzostowska (2013)
rzeźby gotyckie znajdowały się prawdopodobnie także pod spływami żeber w gdańskich
kościołach św. Jana i św. Mikołaja15. Czytelne fragmentarycznie wątki muru między kon-
solami a baldachimami u św. Jana (o ile nie są to świadectwa zmiany wysokości osadzenia
spływów sklepień) pozwalają przypuszczać, że zamierzano przygotować wnęki dla figur.
Nisze jednak zamurowano, chyba z obawy o stabilność budowli, a haki - tkwiące w fu-
gach do dziś - unaoczniają stosowany powszechnie sposób mocowania dzieł stawianych
przy ścianach lub filarach.
* * *
Interesująca grupa drewnianych płaskorzeźb powstała w Gdańsku na przełomie wieków
średnich i czasów nowych. Chodzi o pokaźne (wys. ok. 75-ok. 110 cm) herby prezentowane
przez rozmaitych trzymaczy lub otoczone wieńcem wawrzynowym. Zrazu mogą się one
kojarzyć z „tarczami zmarłych" wieszanymi na ścianach i filarach świątyń16. Ale dzieła
gdańskie nie pełniły funkcji „Totenschildów". Pierwotnie dekorowały sklepienia dwóch
kościołów na Starym Przedmieściu - franciszkanów Trójcy Świętej 17 i parafialnego św. Pio-
tra i Pawła18 - oraz fary Mariackiej w Mieście Głównym19. Nie wszystkie płaskorzeźby
15 JURKOWLANIEC, Gotycka rzeźba, jak przyp. 4, s. 44, 151 [37.II., 37.III.], s. 152 [39.II.].
16 Np.: Kurt PILZ, „Der Totenschild in Nurnberg und seine deutschen Vorstufen. Das 14.-15. Jahrhundert", Germani-
sches Nationalmuseum. Anzeiger 1936-1939, s. 57-112; Klaus RASCHZOK, „Epitaphien, Totenschilde und Leichenpre-
digten als Erinnerungszeichen. Bemerkungen zu einer protestantischen Frommigkeitstradition", [w:] Markwart HERZOG
(Hrsg.), Totengedenken und Trauerkultur. Geschichte und Zukunft des Umgangs mit Verstorbenen, [Stuttgart 2001],
(Irseer Dialoge, 6), s. 111-155.
17 M.in.: Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 5, St. Trinitatis, St. Peter und Paul, St. Bartholomdi, St. Barbara,
St. Elisabeth, Hl. Geist, Engl. Kapelle, St. Brigitten, Auf Grund der Vorarbeiten von Willi DROST bearbeitet von Franz
SWOBODA, Stuttgart 1972 (BKdm, 5), s. 70; Helena KOWALSKA, „Zespół herbów z kościoła Świętej Trójcy
w Gdańsku", [w:] Klejnot w Koronie Rzeczypospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Wystawa w 540. rocznicę
podpisania pokoju toruńskiego, grudzień 2006 - luty 2007, Muzeum Narodowe w Gdańsku, t. 2, Katalog, red. Czesława
BETLEJEWSKA, Gdańsk 2006, s. 27-29 [1.9.1-4]. Omawiam niżej s. 508-525 i przyp. 84.
18 Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 5, St. Trinitatis, jw., s. 98; Arkadiusz STANISZEWSKI, Fara gdańskiego
Przedmieścia. Przegląd ikonografii i spojrzenie na architektoniczne dzieje gotyckiego kościoła św św Piotra i Pawła
w Gdańsku, Gdańsk 2015 (Budowle sakralne w Gdańsku), s. 26. Zob. niżej i przyp. 59.
19 Georg FRISCH, Der Sankt Marien Pfarrkirchen in Danzig inwendige Abriss. Beschreibung der Oberpfarrkirche zu
Sankt Marien in Danzig..., wydała, wstępem i komentarzem opatrzyła K[atarzyna] CIEŚLAK, Gdańsk 1999 (Bibliote-
ca Historica Gedanensis, 1), s. 33 i przyp. 2. Omawiam niżej s. 525-528.
TADUSZ JURKOWLANIEC
5. Toruń, kościół św. Jana Chrzciciela
i św. Jana Ewangelisty.
Zwornik (plecy) i dolna część wieszaka.
Fot. Izabella Brzostowska (2013)
rzeźby gotyckie znajdowały się prawdopodobnie także pod spływami żeber w gdańskich
kościołach św. Jana i św. Mikołaja15. Czytelne fragmentarycznie wątki muru między kon-
solami a baldachimami u św. Jana (o ile nie są to świadectwa zmiany wysokości osadzenia
spływów sklepień) pozwalają przypuszczać, że zamierzano przygotować wnęki dla figur.
Nisze jednak zamurowano, chyba z obawy o stabilność budowli, a haki - tkwiące w fu-
gach do dziś - unaoczniają stosowany powszechnie sposób mocowania dzieł stawianych
przy ścianach lub filarach.
* * *
Interesująca grupa drewnianych płaskorzeźb powstała w Gdańsku na przełomie wieków
średnich i czasów nowych. Chodzi o pokaźne (wys. ok. 75-ok. 110 cm) herby prezentowane
przez rozmaitych trzymaczy lub otoczone wieńcem wawrzynowym. Zrazu mogą się one
kojarzyć z „tarczami zmarłych" wieszanymi na ścianach i filarach świątyń16. Ale dzieła
gdańskie nie pełniły funkcji „Totenschildów". Pierwotnie dekorowały sklepienia dwóch
kościołów na Starym Przedmieściu - franciszkanów Trójcy Świętej 17 i parafialnego św. Pio-
tra i Pawła18 - oraz fary Mariackiej w Mieście Głównym19. Nie wszystkie płaskorzeźby
15 JURKOWLANIEC, Gotycka rzeźba, jak przyp. 4, s. 44, 151 [37.II., 37.III.], s. 152 [39.II.].
16 Np.: Kurt PILZ, „Der Totenschild in Nurnberg und seine deutschen Vorstufen. Das 14.-15. Jahrhundert", Germani-
sches Nationalmuseum. Anzeiger 1936-1939, s. 57-112; Klaus RASCHZOK, „Epitaphien, Totenschilde und Leichenpre-
digten als Erinnerungszeichen. Bemerkungen zu einer protestantischen Frommigkeitstradition", [w:] Markwart HERZOG
(Hrsg.), Totengedenken und Trauerkultur. Geschichte und Zukunft des Umgangs mit Verstorbenen, [Stuttgart 2001],
(Irseer Dialoge, 6), s. 111-155.
17 M.in.: Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 5, St. Trinitatis, St. Peter und Paul, St. Bartholomdi, St. Barbara,
St. Elisabeth, Hl. Geist, Engl. Kapelle, St. Brigitten, Auf Grund der Vorarbeiten von Willi DROST bearbeitet von Franz
SWOBODA, Stuttgart 1972 (BKdm, 5), s. 70; Helena KOWALSKA, „Zespół herbów z kościoła Świętej Trójcy
w Gdańsku", [w:] Klejnot w Koronie Rzeczypospolitej. Sztuka zdobnicza Prus Królewskich. Wystawa w 540. rocznicę
podpisania pokoju toruńskiego, grudzień 2006 - luty 2007, Muzeum Narodowe w Gdańsku, t. 2, Katalog, red. Czesława
BETLEJEWSKA, Gdańsk 2006, s. 27-29 [1.9.1-4]. Omawiam niżej s. 508-525 i przyp. 84.
18 Kunstdenkmdler der Stadt Danzig, Bd. 5, St. Trinitatis, jw., s. 98; Arkadiusz STANISZEWSKI, Fara gdańskiego
Przedmieścia. Przegląd ikonografii i spojrzenie na architektoniczne dzieje gotyckiego kościoła św św Piotra i Pawła
w Gdańsku, Gdańsk 2015 (Budowle sakralne w Gdańsku), s. 26. Zob. niżej i przyp. 59.
19 Georg FRISCH, Der Sankt Marien Pfarrkirchen in Danzig inwendige Abriss. Beschreibung der Oberpfarrkirche zu
Sankt Marien in Danzig..., wydała, wstępem i komentarzem opatrzyła K[atarzyna] CIEŚLAK, Gdańsk 1999 (Bibliote-
ca Historica Gedanensis, 1), s. 33 i przyp. 2. Omawiam niżej s. 525-528.