Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (80.2018)

WiĘŹBA WIESZAROWA NAD KOŚCIOŁEM PW. ŚW. Anny W LUBARTOWIE

651

Jak już wspomniano, centralna część założenia oznakowana jest ciesielskimi znakami
montażowymi (il. 12 i 13)10, ale nie występują one w skrajnych częściach. Niewątpliwym
fenomenem tej więźby jest znakowanie wyłącznie wiązarów pełnych; wiązary niepełne
w ogóle nie mają ciesielskich znaków montażowych (il. 7). Znakowanie narasta ze wscho-
du na zachód. W wiązarach pełnych od pierwszego do piątego występują następujące
ciesielskie znaki montażowe widoczne od strony wschodniej (il. 14): w formie cienkich
kresek od jednej do pięciu (I - IIIII), w miejscu połączenia krokwi z jętką od strony połu-
dniowej; w formie krzyżujących się kresek od jednej do pięciu (X - ΧΧΧΧΧ),
w miejscu połączenia krokwi z jętką od strony północnej; w formie grubych kresek od
jednej do pięciu (I - IIIII), w miejscu połączenia wieszaków z rozporem i zastrzałami od
strony południowej i północnej. Ponadto połączenia wieszaków z belką wiązarową ozna-
kowane zostały na wieszakach i drewnianych klinach od strony południowej cienkimi
kreskami od dwóch do sześciu (II - IIIIII), a od północnej - grubymi kreskami również od
dwóch do sześciu (II - IIIIII). Rozmieszczenie znaków i ich kształt obrazuje ilustracja 14
z rysunkami poszczególnych wiązarów oraz z fotografiami górnego i dolnego klina.
Oznakowane zostały również ramy wieszakowe części środkowej (il. 15). Na ramie
południowej występują następujące znaki umieszczone od strony północnej: w formie
cienkich kresek od jednej do czterech (I-IIII) i dalej odwrócona cyfra rzymska V 0),
w miejscu połączenia płatwi z wieszakami; w formie krzyżujących się kresek od jednej do
sześciu (Χ-ΧΧΧΧΧΧ), w miejscu połączenia płatwi z zastrzałami; w formie grubych
kresek od jednej do czterech (I-IIII) i dalej cyfr rzymskich V i VI, w miejscu połączenia
wieszaków z zastrzałami. Na ramie północnej (il. 15), od strony południowej, widoczne
są następujące znaki: w formie krzyżujących się kresek od jednej do pięciu (Χ-ΧΧΧΧΧ),
w miejscu połączenia płatwi z wieszakami; w formie cienkich kresek od jednej do czte-
rech (I-IIII) i dalej cyfr rzymskich V i VI, w miejscu połączenia płatwi z zastrzałami.
Dołem, w miejscu połączenia wieszaków z zastrzałami, oznakowanie nie jest konse-
kwentne. Układ znaków na ramach południowej i północnej przedstawia ilustracja 15
zawierająca również fotografię ramy wieszakowej północnej.
Analiza omówionych wyżej ciesielskich znaków montażowych pozwala na sformuło-
wanie dwóch ważnych wniosków:
1. Montaż więźby zaczął się od części centralnej, ukształtowanej na planie prostokąta,
a nie od początku więźby. Świadczy o tym numeracja wiązarów pełnych rozpoczynająca
się od pierwszego wiązara tej właśnie części konstrukcji, a nie od wiązarów trapezowatej
części skrajnej. Wpływ na to miał zapewne ośmioboczny kształt więźby.
2. W części skrajnej planowano jeden pełny wiązar wieszarowy, gdyż na pierwszym
wiązarze pełnym części centralnej, obok pojedynczych znaków (w miejscach połączeń jętki
z krokwiami oraz wieszaków z zastrzałami i rozporem) występują znaki podwójne (w dol-
nej części wieszaków po bokach oraz na klinach), świadczące o tym, że pierwszy wiązar
pełny w części centralnej był drugim pełnym w całej konstrukcji, a zatem w trapezowatej
części skrajnej przewidziano jeden wiązar pełny. W 1880 r. został on zrekonstruowany, ale

10 Problematyka znaków nie jest jeszcze dobrze rozpoznana; zajmowali się nią: Witold KRASSOWSKI, „Ciesielskie
znaki montażowe w XV i pierwszej połowie XVI w.", Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 5, nr 3/4, 1957,
s. 503-518; Dominik MĄCZYŃSKI, „Znaki, inskrypcje i ślady w historycznych więźbach dachowych", Renowacja
i Zabytki 2010, nr 3, s. 148-159; Ewa BOŻEJEWICZ, „The studies on the king-post rafter-trames in sacral architecture
of Culmland (Ziemia Chełmińska)", [w:] Zbornik prednósok drevostavby, IV. Vedeckb Konferencia S Medzinórodnou
Óćastou, Terehova 2011, s. 128-130.