DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Zadrożny, Tadeusz: Almanach wrocławski na rok 1495 w katalogu Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, czyli o losach polskich zbiorów artystycznych w okresie II wojny ¬światowej*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0883
Almanach wrocławski na rok 1495 w katalogu Sichergestellte Kunstwerke
869
Informację o zachowanej, nieopisywanej wcześniej odbitce ze zbiorów Biblioteki Jagiel-
lońskiej, którą opublikował Wisłocki, spożytkował Wilhelm Ludwig Schreiber w 1910 r.
W swym katalogu inkunabułów z wyobrażeniami figuralnymi opisał i zinterpretował drze-
woryt wspomniany przez krakowskiego bibliografa19. Nie dostrzegając innych doniesień,
Schreiber uznał tę odbitkę za jedyny zachowany egzemplarz, a porównawszy ją z wydru-
kowanym po niemiecku w lipskiej oficynie Bóttigera almanachem na rok 1496, hipote-
tycznie temu właśnie warsztatowi przypisał również almanach łaciński na rok 1495.
Niestety, jego interpretacja przedstawień graficznych zawierała szereg elementów wątpli-
wych, choćby w zakresie rozpoznania godeł na tarczach i chorągwiach oraz procedur
medycznych, uznał bowiem scenę ujętą w sposób klasyczny dla interpretacji zabiegu
upuszczania krwi za wyobrażenie badania pulsu i w ręce Merkurego włożył kaduceusz,
a nie laskę Aesklepiosa20. Błędne rozpoznania Schreibera, dla wielu niepodważalnego
autorytetu w zakresie grafiki inkunabułowej, odcisnęły trwały ślad w literaturze i wyrazi-
ście kreślą ścieżki bezkrytycznego naśladownictwa. On sam dwadzieścia lat później,
w 1930 r., uznał za zasadne i wręcz konieczne zweryfikowanie jednej ze swych wcześniej-
szych interpretacji: wprowadził w uzupełnieniach nową notę - 1913m, w której poprzez
hasło tytułowe podkreślił, że łaciński almanach wrocławski na 1495 r., już wcześniej za-
prezentowany jako druk 3233, uznać należy za ściśle związany z praktykami flebotomicz-
nymi przedstawionymi na drzeworycie21.
Jednak zanim Schreiber dokonał tej korekty, w 1914 r. ukazały się pierwsze wyniki rozle-
głych prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w ramach Kommission fur den Gesamtkata-
log der Wiegendrucke powołanej w Berlinie w 1904 r. przez Pruskie Ministerstwo Kultury22.
W ramach prac tej komisji, która na podstawie osiągnięć i kwerend niemieckich uczonych
miała przygotować wydanie międzynarodowego zestawienia bibliograficznego inkunabu-
łów, ujawniono, że na świecie w zbiorach publicznych zachowały się jeszcze dwa egzem-
plarze opisywanego almanachu oprócz znanego już krakowskiego. I tak w tekście noty
opublikowanej w 1926 r. w Gesamtkatalog der Wiegendrucke23 podano, że jeden z druków
został zlokalizowany w Leningradzie w Państwowej Bibliotece Publicznej, drugi - w Bi-
bliotece Mansjonarzy w Śremie, której tradycje sięgały początków XVII w., kiedy przy tam-
tejszym kościele parafialnym bracia Jan i Andrzej Barscy, duchowni wysokich godności,
związani z Akademią Krakowską i dworem Anny Jagiellonki, ufundowali księgozbiór,
19 Wilhelm Ludwig SCHREIBER, Handbuch der Holz- und Metallschnitte des XV. Jahrhunderts = Manuel de l'ama-
teur de la gravure sur bois et sur metal au XVe sićcle. 3. Aufl., vollst. Neudr. des Gesamtwerkes. Bd. 10.: Catalogue des
incunables a figures. Imprimes en Allemagne, en Suisse, en Autriche-Hongrie et en Scandinavie. Reimp. de Ted. de
1910-1911. Stuttgart, 1969, Bd. 10 P. l, s. 44
20 Ibid., s. 44, 45 - nr kat. 3233: „Almanach latin 1495. s. 1. (Lipsiae, Greg. Botticher?) [...] A gauche un medecin un
urinal, a droite un autre tate le bras d'un malade assis [wyróżnienie - TZ]. Au milie Mercure avec le caducee
[wyróżnienie - ΤΖ] est debout entre deux cavaliers armes, qui tiennent des etendards et des ecus a lion et a tete de Ste
Hedwige. Tout en bas Γecu de la ville de Breslau avec la lettre W (Wratislavia), et sur une banderole I'inscription
«mercuri9 Domi9», 138:276 [wymiary drzeworytu]. Comp, le No. 3238 [tj. Almanach deutsch 1496, s. 1. (Leipzig,
Greg. Botticher)".
21 SCHREIBER, Handbuch der Holz- und..., Bd. 8.: Nachtdge zu den vorhergehenden Bdnden. Generaliibersicht des
gegenwartig bekannten Bestandes offentlicher und privater Sammlungen im Inland und Ausland, Neudr. der Ausg. von
1930, Stuttgart 1969, s. 113, 114, nr kat. 1913m: „AderlaBkalender mit Merkur und Wappen".
22 Einblattdrucke des XV Jahrhunderts. Ein bibliographisches Verzeichnis, wyd. Kommission fur Gesamtkatalog der
Wiegendrucke, Halle a. S. 1914, s. 76, nr noty 296 (Sammlung bibliothekswissenschaflicher Arbeiten, H. 35/36 (II
Serie H. 18/19).
23 GW, Bd. 2, 1926, szp. 82, 83, nr. noty 1502 (por. GW ONLINE 01502) - Almanach fur Breslau auf das Jahr 1495 -
z jednoznacznym wskazaniem na warsztat: Leipzig, Gregor Boettiger.
869
Informację o zachowanej, nieopisywanej wcześniej odbitce ze zbiorów Biblioteki Jagiel-
lońskiej, którą opublikował Wisłocki, spożytkował Wilhelm Ludwig Schreiber w 1910 r.
W swym katalogu inkunabułów z wyobrażeniami figuralnymi opisał i zinterpretował drze-
woryt wspomniany przez krakowskiego bibliografa19. Nie dostrzegając innych doniesień,
Schreiber uznał tę odbitkę za jedyny zachowany egzemplarz, a porównawszy ją z wydru-
kowanym po niemiecku w lipskiej oficynie Bóttigera almanachem na rok 1496, hipote-
tycznie temu właśnie warsztatowi przypisał również almanach łaciński na rok 1495.
Niestety, jego interpretacja przedstawień graficznych zawierała szereg elementów wątpli-
wych, choćby w zakresie rozpoznania godeł na tarczach i chorągwiach oraz procedur
medycznych, uznał bowiem scenę ujętą w sposób klasyczny dla interpretacji zabiegu
upuszczania krwi za wyobrażenie badania pulsu i w ręce Merkurego włożył kaduceusz,
a nie laskę Aesklepiosa20. Błędne rozpoznania Schreibera, dla wielu niepodważalnego
autorytetu w zakresie grafiki inkunabułowej, odcisnęły trwały ślad w literaturze i wyrazi-
ście kreślą ścieżki bezkrytycznego naśladownictwa. On sam dwadzieścia lat później,
w 1930 r., uznał za zasadne i wręcz konieczne zweryfikowanie jednej ze swych wcześniej-
szych interpretacji: wprowadził w uzupełnieniach nową notę - 1913m, w której poprzez
hasło tytułowe podkreślił, że łaciński almanach wrocławski na 1495 r., już wcześniej za-
prezentowany jako druk 3233, uznać należy za ściśle związany z praktykami flebotomicz-
nymi przedstawionymi na drzeworycie21.
Jednak zanim Schreiber dokonał tej korekty, w 1914 r. ukazały się pierwsze wyniki rozle-
głych prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w ramach Kommission fur den Gesamtkata-
log der Wiegendrucke powołanej w Berlinie w 1904 r. przez Pruskie Ministerstwo Kultury22.
W ramach prac tej komisji, która na podstawie osiągnięć i kwerend niemieckich uczonych
miała przygotować wydanie międzynarodowego zestawienia bibliograficznego inkunabu-
łów, ujawniono, że na świecie w zbiorach publicznych zachowały się jeszcze dwa egzem-
plarze opisywanego almanachu oprócz znanego już krakowskiego. I tak w tekście noty
opublikowanej w 1926 r. w Gesamtkatalog der Wiegendrucke23 podano, że jeden z druków
został zlokalizowany w Leningradzie w Państwowej Bibliotece Publicznej, drugi - w Bi-
bliotece Mansjonarzy w Śremie, której tradycje sięgały początków XVII w., kiedy przy tam-
tejszym kościele parafialnym bracia Jan i Andrzej Barscy, duchowni wysokich godności,
związani z Akademią Krakowską i dworem Anny Jagiellonki, ufundowali księgozbiór,
19 Wilhelm Ludwig SCHREIBER, Handbuch der Holz- und Metallschnitte des XV. Jahrhunderts = Manuel de l'ama-
teur de la gravure sur bois et sur metal au XVe sićcle. 3. Aufl., vollst. Neudr. des Gesamtwerkes. Bd. 10.: Catalogue des
incunables a figures. Imprimes en Allemagne, en Suisse, en Autriche-Hongrie et en Scandinavie. Reimp. de Ted. de
1910-1911. Stuttgart, 1969, Bd. 10 P. l, s. 44
20 Ibid., s. 44, 45 - nr kat. 3233: „Almanach latin 1495. s. 1. (Lipsiae, Greg. Botticher?) [...] A gauche un medecin un
urinal, a droite un autre tate le bras d'un malade assis [wyróżnienie - TZ]. Au milie Mercure avec le caducee
[wyróżnienie - ΤΖ] est debout entre deux cavaliers armes, qui tiennent des etendards et des ecus a lion et a tete de Ste
Hedwige. Tout en bas Γecu de la ville de Breslau avec la lettre W (Wratislavia), et sur une banderole I'inscription
«mercuri9 Domi9», 138:276 [wymiary drzeworytu]. Comp, le No. 3238 [tj. Almanach deutsch 1496, s. 1. (Leipzig,
Greg. Botticher)".
21 SCHREIBER, Handbuch der Holz- und..., Bd. 8.: Nachtdge zu den vorhergehenden Bdnden. Generaliibersicht des
gegenwartig bekannten Bestandes offentlicher und privater Sammlungen im Inland und Ausland, Neudr. der Ausg. von
1930, Stuttgart 1969, s. 113, 114, nr kat. 1913m: „AderlaBkalender mit Merkur und Wappen".
22 Einblattdrucke des XV Jahrhunderts. Ein bibliographisches Verzeichnis, wyd. Kommission fur Gesamtkatalog der
Wiegendrucke, Halle a. S. 1914, s. 76, nr noty 296 (Sammlung bibliothekswissenschaflicher Arbeiten, H. 35/36 (II
Serie H. 18/19).
23 GW, Bd. 2, 1926, szp. 82, 83, nr. noty 1502 (por. GW ONLINE 01502) - Almanach fur Breslau auf das Jahr 1495 -
z jednoznacznym wskazaniem na warsztat: Leipzig, Gregor Boettiger.