DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Zadrożny, Tadeusz: Almanach wrocławski na rok 1495 w katalogu Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, czyli o losach polskich zbiorów artystycznych w okresie II wojny ¬światowej*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0890
876
Tadeusz Zadrożny
przybierać całkiem konkretne kształty. Hans Posse, dyrektor Galerii Drezdeńskiej, miano-
wany w czerwcu 1939 r. pełnomocnikiem specjalnym do spraw budowy zbiorów i organi-
zacji Fuhrermuseum w Linzu, w znanym z licznych kopii i tłumaczeń sprawozdaniu
adresowanym do Martina Bormanna z podróży do Generalnego Gubernatorstwa,
a raczej inspekcji, którą przeprowadził w Krakowie i w Warszawie w dniach 25 listopada
- 4 grudnia 1939 r., donosił, że generalny gubernator Hans Frank w swoim czasie przedło-
ży Wodzowi i Kanclerzowi Niemiec w postaci albumu zdjęcia wszystkich znaczniejszych
skonfiskowanych dzieł sztuki, do którego fotografie wykonuje Państwowy Zakład Foto-
graficzny42. Prace nad sprawozdaniem i albumem trwały do końca czerwca 1940 r. Już
podczas spotkania z Generalnym Gubernatorem przed południem w poniedziałek 17
czerwca 1940 r. sekretarz stanu Kajetan Miihlmann zawiadamiał, że etap „zabezpiecza-
nia" dzieł sztuki właściwie został zakończony i w najbliższych dniach przedłoży druko-
wane sprawozdanie, mając na myśli omawiany katalog Sichergestellte Kunstwerke im
Generalgouvernement. Frank zapewnił Muhlmanna, że przekaże dokument wraz z zesta-
wem fotografii Wodzowi i Kanclerzowi Niemiec i na to wydarzenie zaprosi sekretarza
stanu Muhlmanna43. Owo zapowiadane wydarzenie miało prawdopodobnie miejsce
w poniedziałek 8 lipca 1940 r. w Berlinie44, dlatego funkcjonariusze Urzędu Pełnomocni-
ka Specjalnego nie mieli wiele czasu na głębokie analizy badawcze materiału wyselekcjo-
nowanego do konfiskaty. Dla celów propagandowych mogli głosić, że obiekty opracowali
naukowo, ale ich działalność nie miała nic wspólnego z uprawianiem nauki.
Tym, który opracowywał dział grafiki, był faktycznie Werner Kudlich. Sformułowania,
jakich użyto w dokumencie, choć przedstawiono nazwiska współpracowników Kajetana
Muhlmanna, zapewniały jednak im anonimowość (il. 10). Po latach Erich Meyer-Heisig
ujawnił, za jakie części katalogu byli odpowiedzialni jego poszczególni współpracownicy
i co on sam opracowywał. W sprawozdaniu spisanym 19 grudnia 1945 r. w Norymberdze,
opowiadającym o przebiegu „misji specjalnej" na rzecz zabezpieczenia dzieł sztuki i dóbr
kulturalnych w byłym Generalnym Gubernatorstwie, zdradził, że rozdział dotyczący ma-
larstwa miniaturowego i grafiki został przygotowany przez Kudlicha45. Ten został wcielo-
ny do Urzędu Pełnomocnika Specjalnego dopiero w grudniu 1939 lub nawet styczniu
1940 r. W listopadzie 1939 r. powołano go do służby wojskowej w formacjach SS Toten-
kopf-Standarte i w ten sposób trafił do Krakowa. W pracach Urzędu Pełnomocnika Spe-
cjalnego okazał się bardzo aktywny i zaangażowany. Gdy pamiętnego 6 listopada 1939 r.
po południu funkcjonariusze Einsatzkommando 2/1 kierowani przez SS-Sturmbannfiihre-
ra Heinricha Bolte, szefa SD w szeregach Einsatzkommando 1/1, zamykali, ryglowali
42 Ruth i Max SEYDEWITZOWIE, Dama z gronostajem. Największy rabunek dzieł sztuki wszystkich czasów, tłum.
Wanda Kragen, Kraków 1966, s. 42-46, praesertim: s. 45; ZADROŻNY, „Adolfa darem uhonorowanie ...", s. 43, 44;
IPN, Warszawa, Akta sprawy przeciw Josephowi Buhlerowi przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, GK 196/297
k. 156-159, praesertim: k. 158.
43 IPN, Warszawa, Dziennik Hansa Franka, GK 95, t. 8, k. 612 - Staatssekretdr Muhlmann teilt mit, άαβ er mit der
Sammlung der Kunstschdtze im wesentlichen fertig ware und in den ndchsten Tage den Abschlussbericht vorlegen
werde. Der Herr Generalgouverneur wird den Abschlussbericht personlich unter Beifiigung von Photobildmaterial an
Hand eines besonders gedruckten Katalogs dem Fiihrer iiberreichen. Fiir diese Oberreichung wird der Herr General-
gouverneur den Staatssekretdr Dr. Miihlmann in Aussicht nehmen - Besprechung mit Staatssekretdr Dr. Miihlmann -
Montag, 17. Juni 1940, [godzina] 11:40.
44 Der Herr Generalgouverneur berichtet dem Staatssekretdr Dr. Biihler iiber seine Besprechung mit dem Fiihrer am 8,
Juli 1940 in Berlin, ibid., t. 9, k. 644; ZADROŻNY, „Adolfa darem uhonorowanie ...", s. 45.
45 Ibid., s. 41, 45; por. IPN, Warszawa, Akta sprawy przeciw Josephowi Buhlerowi przed Najwyższym Trybunałem
Narodowym, GK 196/298 k. 79-89, praesertim: s. 85.
Tadeusz Zadrożny
przybierać całkiem konkretne kształty. Hans Posse, dyrektor Galerii Drezdeńskiej, miano-
wany w czerwcu 1939 r. pełnomocnikiem specjalnym do spraw budowy zbiorów i organi-
zacji Fuhrermuseum w Linzu, w znanym z licznych kopii i tłumaczeń sprawozdaniu
adresowanym do Martina Bormanna z podróży do Generalnego Gubernatorstwa,
a raczej inspekcji, którą przeprowadził w Krakowie i w Warszawie w dniach 25 listopada
- 4 grudnia 1939 r., donosił, że generalny gubernator Hans Frank w swoim czasie przedło-
ży Wodzowi i Kanclerzowi Niemiec w postaci albumu zdjęcia wszystkich znaczniejszych
skonfiskowanych dzieł sztuki, do którego fotografie wykonuje Państwowy Zakład Foto-
graficzny42. Prace nad sprawozdaniem i albumem trwały do końca czerwca 1940 r. Już
podczas spotkania z Generalnym Gubernatorem przed południem w poniedziałek 17
czerwca 1940 r. sekretarz stanu Kajetan Miihlmann zawiadamiał, że etap „zabezpiecza-
nia" dzieł sztuki właściwie został zakończony i w najbliższych dniach przedłoży druko-
wane sprawozdanie, mając na myśli omawiany katalog Sichergestellte Kunstwerke im
Generalgouvernement. Frank zapewnił Muhlmanna, że przekaże dokument wraz z zesta-
wem fotografii Wodzowi i Kanclerzowi Niemiec i na to wydarzenie zaprosi sekretarza
stanu Muhlmanna43. Owo zapowiadane wydarzenie miało prawdopodobnie miejsce
w poniedziałek 8 lipca 1940 r. w Berlinie44, dlatego funkcjonariusze Urzędu Pełnomocni-
ka Specjalnego nie mieli wiele czasu na głębokie analizy badawcze materiału wyselekcjo-
nowanego do konfiskaty. Dla celów propagandowych mogli głosić, że obiekty opracowali
naukowo, ale ich działalność nie miała nic wspólnego z uprawianiem nauki.
Tym, który opracowywał dział grafiki, był faktycznie Werner Kudlich. Sformułowania,
jakich użyto w dokumencie, choć przedstawiono nazwiska współpracowników Kajetana
Muhlmanna, zapewniały jednak im anonimowość (il. 10). Po latach Erich Meyer-Heisig
ujawnił, za jakie części katalogu byli odpowiedzialni jego poszczególni współpracownicy
i co on sam opracowywał. W sprawozdaniu spisanym 19 grudnia 1945 r. w Norymberdze,
opowiadającym o przebiegu „misji specjalnej" na rzecz zabezpieczenia dzieł sztuki i dóbr
kulturalnych w byłym Generalnym Gubernatorstwie, zdradził, że rozdział dotyczący ma-
larstwa miniaturowego i grafiki został przygotowany przez Kudlicha45. Ten został wcielo-
ny do Urzędu Pełnomocnika Specjalnego dopiero w grudniu 1939 lub nawet styczniu
1940 r. W listopadzie 1939 r. powołano go do służby wojskowej w formacjach SS Toten-
kopf-Standarte i w ten sposób trafił do Krakowa. W pracach Urzędu Pełnomocnika Spe-
cjalnego okazał się bardzo aktywny i zaangażowany. Gdy pamiętnego 6 listopada 1939 r.
po południu funkcjonariusze Einsatzkommando 2/1 kierowani przez SS-Sturmbannfiihre-
ra Heinricha Bolte, szefa SD w szeregach Einsatzkommando 1/1, zamykali, ryglowali
42 Ruth i Max SEYDEWITZOWIE, Dama z gronostajem. Największy rabunek dzieł sztuki wszystkich czasów, tłum.
Wanda Kragen, Kraków 1966, s. 42-46, praesertim: s. 45; ZADROŻNY, „Adolfa darem uhonorowanie ...", s. 43, 44;
IPN, Warszawa, Akta sprawy przeciw Josephowi Buhlerowi przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, GK 196/297
k. 156-159, praesertim: k. 158.
43 IPN, Warszawa, Dziennik Hansa Franka, GK 95, t. 8, k. 612 - Staatssekretdr Muhlmann teilt mit, άαβ er mit der
Sammlung der Kunstschdtze im wesentlichen fertig ware und in den ndchsten Tage den Abschlussbericht vorlegen
werde. Der Herr Generalgouverneur wird den Abschlussbericht personlich unter Beifiigung von Photobildmaterial an
Hand eines besonders gedruckten Katalogs dem Fiihrer iiberreichen. Fiir diese Oberreichung wird der Herr General-
gouverneur den Staatssekretdr Dr. Miihlmann in Aussicht nehmen - Besprechung mit Staatssekretdr Dr. Miihlmann -
Montag, 17. Juni 1940, [godzina] 11:40.
44 Der Herr Generalgouverneur berichtet dem Staatssekretdr Dr. Biihler iiber seine Besprechung mit dem Fiihrer am 8,
Juli 1940 in Berlin, ibid., t. 9, k. 644; ZADROŻNY, „Adolfa darem uhonorowanie ...", s. 45.
45 Ibid., s. 41, 45; por. IPN, Warszawa, Akta sprawy przeciw Josephowi Buhlerowi przed Najwyższym Trybunałem
Narodowym, GK 196/298 k. 79-89, praesertim: s. 85.