DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Zadrożny, Tadeusz: Almanach wrocławski na rok 1495 w katalogu Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, czyli o losach polskich zbiorów artystycznych w okresie II wojny ¬światowej*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0892
878
Tadeusz Zadrożny
problem zaczął przybierać poważny charakter48. Gdyby faktycznie przedstawiciele Urzę-
du Pełnomocnika Specjalnego znajdowali wolę warsztatowego i badawczego doskonale-
nia, utrudnienia w dostępie do literatury byłyby przez nich odczuwane dotkliwie, bo nie
sprzyjałyby pracy nad notami katalogu. Przy tendencyjności wykazanej we wstępie do
Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, wobec bezwzględnej woli udowod-
nienia w tym katalogu wyższości niemieckiej kultury oraz uwydatnienia znaczenia i war-
tości własnej misji, istniała szansa jedynie na jednostronne dowodzenie tez, a nie na
zachowanie postawy badawczej. Opisy inkunabułów graficznych sporządzone przez Ku-
dlicha są niewątpliwie wtórne, zależne od prac Ameisenowej, co szczególnie jest widocz-
ne na przykładzie opisu tytułowego almanachu wrocławskiego na 1495 r. W 1940 r. od
dziesięciu lat znane i dostępne były publikacje z zakresu literatury podstawowej dla inkuna-
bułów graficznych, które w normalnych warunkach skłaniałyby zapewne do weryfikacji
ustaleń Ameisenowej. Przed Kudlichem w ramach konfiskat i prac nad przygotowaniem
dokumentu postawiono zadanie selekcji najwartościowszego materiału. Wybrał to, co
było najlepiej opracowane, ograniczając się z konieczności do inkunabułów graficznych
właśnie, bo niewątpliwie są to obiekty bardzo rzadkie lub wręcz unikatowe. Dla niego był
to wybór słuszny, bo zawsze mógł być usprawiedliwiony ideologicznie znaczącym wkła-
dem kultury niemieckiej w rozwój drukarstwa, a takie były właśnie założenia. Autorzy
katalogu-sprawozdania Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement mieli dać
świadectwo chwały kultury niemieckiej, wielkiej mocy jej ducha i dominacji na Wscho-
dzie przy jednoczesnym zanegowaniu samodzielnego rozwoju sztuki polskiej49.
48 Ibid., s. 8.
49 Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, [oprac.] SONDERBEAUFTRAGTE FOR DIE SICHERUNG
DER KUNST- UND KULTURGOTER, mit der wissenschaft. Durchf. Gustav BARTEL et al., [1940], s. [V] „Das
Ergebnis ist niedergelegt im Katalog samt Bildbeilagen, der den klaren Beweis fur die Durchdringung des Ostens durch
den deutschen Kulturwillen erbringt. Von einer selbstandigen polnischen Kunstentwicklung in den historischen Stilepo-
chen zu sprechen erubrigt sich. Es gibt Schopfungen deutschen Geprages, und es gibt hollandische oder vlamische
Werke, die ihren ganzen Geist und Charakter nach gleichfalls nichts anderes zum Ausdruck bringen als deutsches
Wesen und deutsche Kulturkraft".
Tadeusz Zadrożny
problem zaczął przybierać poważny charakter48. Gdyby faktycznie przedstawiciele Urzę-
du Pełnomocnika Specjalnego znajdowali wolę warsztatowego i badawczego doskonale-
nia, utrudnienia w dostępie do literatury byłyby przez nich odczuwane dotkliwie, bo nie
sprzyjałyby pracy nad notami katalogu. Przy tendencyjności wykazanej we wstępie do
Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, wobec bezwzględnej woli udowod-
nienia w tym katalogu wyższości niemieckiej kultury oraz uwydatnienia znaczenia i war-
tości własnej misji, istniała szansa jedynie na jednostronne dowodzenie tez, a nie na
zachowanie postawy badawczej. Opisy inkunabułów graficznych sporządzone przez Ku-
dlicha są niewątpliwie wtórne, zależne od prac Ameisenowej, co szczególnie jest widocz-
ne na przykładzie opisu tytułowego almanachu wrocławskiego na 1495 r. W 1940 r. od
dziesięciu lat znane i dostępne były publikacje z zakresu literatury podstawowej dla inkuna-
bułów graficznych, które w normalnych warunkach skłaniałyby zapewne do weryfikacji
ustaleń Ameisenowej. Przed Kudlichem w ramach konfiskat i prac nad przygotowaniem
dokumentu postawiono zadanie selekcji najwartościowszego materiału. Wybrał to, co
było najlepiej opracowane, ograniczając się z konieczności do inkunabułów graficznych
właśnie, bo niewątpliwie są to obiekty bardzo rzadkie lub wręcz unikatowe. Dla niego był
to wybór słuszny, bo zawsze mógł być usprawiedliwiony ideologicznie znaczącym wkła-
dem kultury niemieckiej w rozwój drukarstwa, a takie były właśnie założenia. Autorzy
katalogu-sprawozdania Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement mieli dać
świadectwo chwały kultury niemieckiej, wielkiej mocy jej ducha i dominacji na Wscho-
dzie przy jednoczesnym zanegowaniu samodzielnego rozwoju sztuki polskiej49.
48 Ibid., s. 8.
49 Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement, [oprac.] SONDERBEAUFTRAGTE FOR DIE SICHERUNG
DER KUNST- UND KULTURGOTER, mit der wissenschaft. Durchf. Gustav BARTEL et al., [1940], s. [V] „Das
Ergebnis ist niedergelegt im Katalog samt Bildbeilagen, der den klaren Beweis fur die Durchdringung des Ostens durch
den deutschen Kulturwillen erbringt. Von einer selbstandigen polnischen Kunstentwicklung in den historischen Stilepo-
chen zu sprechen erubrigt sich. Es gibt Schopfungen deutschen Geprages, und es gibt hollandische oder vlamische
Werke, die ihren ganzen Geist und Charakter nach gleichfalls nichts anderes zum Ausdruck bringen als deutsches
Wesen und deutsche Kulturkraft".